Günümüzde geçmişte varlığını sürdürmüş; fakat şuan var olmayan web sitelerinin ortaya çıkarılması aşamasında dijital arkeoloji çalışmaları yapılmaktadır. Londra’da 2010 yılında düzenlenen İnternet Haftası Kutlaması kapsamında “Dijital Arkeoloji” adında sergi düzenlendi. Sergide internetin var olmasından bu yana kaybolan dijital teknolojinin ve web sayfalarının ortaya çıkarılması kutlanmıştır. Bu etkinlik internet tarihinin ilk arkeolojik kazısını oluşturmaktadır. Çalışmalara karşı ziyaretçilerin büyük ilgisi üzerine sergi 2011 yılında New York’ta da düzenlendi (Digital Archaeology, 2010).
Dijital reklam firması “Story Worldwide” öncülüğünde gerçekleşen İngiltere’de ki sergide, bu firmanın ortağı olan Jim Boulton; İnternet Haftası boyunca, bu yaratıcılık patlamasının kanıtını yürütmekle ilgilendi. Bu etkinlik webin en kısa tarihinde ki dönüm noktası olabilecek web sitelerini kurtarmak ve web sitelerini hasat etmek için düzenlendi. “Sanatsal, ticari ve sosyal geçmiş yeryüzünden siliniyor. Yaklaşık beş sene sonra web sitelerinin hala var olacağından şüpheliyim. İnternet’in ilk yirmi yılına ait web sitelerinin büyük bir kısmı sonsuza kadar silinmiş olacaktır” (Boulton, 2010).
Dijital Arkeoloji Sergisi, web sayfalarının eski görünümlerini ortaya çıkarmak için sabit disklerde yeni bir teknolojiden yararlanmaktadır. Şu anda 15 web sayfasının sergilendiği sitede Ikea, Vodafone ve MTV2 markaları da yer almaktadır. Dijital arkeoloji etkinliğinde bu sitelerin yenilenmiş halleri döneminde kullanılmakta olan bilgisayarlar tarafından sergiledi. Boulton’a göre bu siteleri yakalamakta zorluklarla karşılaşılmıştır. Sitelere ait şifrelere çok zor erişilmiştir. Bazen aranılan şifre bir sayfada yer alırken, diğer yandan sayfanın içeriği farklı bir sunucuda bulunmuştur. Yaklaşık 13 yıllık geçmişe sahip olan bu web sitelerinin, kırık linkler ve süresi dolmuş şifreler arasında ki eski görünümlerine çevrilmesi için
çalışılmıştır. Bunun sonucunda pek çok web sitesinin eski haline döndürülme sürecinde zorluklarla karşılaşıldığı anlaşılmaktadır.
İnternet’in güzel tarafı, herkesin birer yayımcı olabilmesidir; fakat diğer yandan olumsuz bir tarafı da vardır: Sayfalar içerik olarak hak ettiği değeri görmemektedir ve çok kolay elden çıkabilmektedir. Bunun sonucunda yeterince dikkatli olunmazsa, internetin eski günleri ellerimizin arasından kayıp gidebilir (Boulton, 2010). Arkeologlar, sadece zaman içinde gerçekleşen teknolojik yeniliklere ilgi duymazlar, ayrıca onlar toplumda daha kapsamlı örnekleri ve eğilimleri belirlemeye ve belli olayların farklı zamanlarda benzer şekillerde nasıl ortaya çıktığını da saptamaya çalışırlar (Boulton, 2010). Dijital Arkeoloji, gelecek zamanlarda yapılacak olan internet kazıları için önemli bir başlangıç noktasıdır. Bu çalışmalarda ki kişiler web öncesi bir zamana ait fazla sayıda ki web sitelerini sınıflandırmayı amaçlamaktadır.
Dijital Arkeoloji dışında internet ortamında yer alan web sayfalarına yönelik ek çalışmalar da yapılmaktadır. Bunlardan en önemlisi zamana yolculuk adı altında gerçekleşen tanınan ve bilinen web sayfalarının yıllar önceki halini gösteren “Wayback Machine” adı altında ki çevrimiçi servis hizmetidir. Bu hizmet “Internet Archive” tarafından çevrimiçi dijital kütüphane özelliğine sahip özelliği ile sağlanmaktadır. Internet Archive, World Wide Web’in arşivini tutmaktadır. İnternet arşiv sitesi internet sitelerinin eski ara yüzlerine, ses ve video kayıtlarına ya da yayımlanmış metin dokümanlarına kullanıcıların ücretsiz bir biçimde veri tabanı üzerinden erişimlerini sağlamaktadır. Yapılan iş webin fotoğrafını çekmek olarak adlandırılmaktadır. Bu web sitesinde yer alan “Wayback Machine” arama çubuğuna aranılması istenen sitenin adı yazılarak o web sitesinin geçmişte ki ara yüz görünümlerine erişilmektedir. Sistemde aranılan web sitesinin eski görüntüsü kayıtlı ise ara yüzlere erişim sağlanmaktadır. Bu durum dijital arkeolojide ki yapılan çalışmalar kapsamında değerlendirildiğinde ikisi arasında farklı bir durum olduğunu göstermektedir. Nitekim dijital arkeoloji de yapılan çalışmalar, sistemde kaybolma riskine sahip olmuş web sayfalarının çok eski görüntülerinin ortaya çıkarılması kapsamındadır. Bu çalışmalar web sitelerinin kırık linklerinin temizlenmesi ve şifrelerine erişilmesi doğrultusunda yapılmıştır.
Sonuç
Günümüzde kullanıcıların bilgiyi arama ve bilgiye erişme şekilleri değişmiştir. Gelecekte ise bu durum etkisini daha da farklı şekilde gösterecektir. Bu sebeple asıl önemli olan konu ise giderek dev gibi büyüyen bu bilgilere karşı yapılacak olan müdahalelerdir. Büyük veri biriktiren proje örnekleri, günümüzde yapılan dijital arkeoloji ve Internet Archive çalışmaları göz önüne alındığında sistematik anlamda bu verilere müdahaleler gerçekleştiriliyor. Nitekim bu müdahaleler web arşivleme amacıyla yapılmaktadır.
Sistematik anlamda yapısal olmayan veriler düşünüldüğünde, bu verilere yönelik çalışmalar da şimdiden yürütülmeye başlanmıştır. IBM ve Google gibi önemli teknoloji firmaları büyük verilere yönelik çalışmalar yapmaktadır. Firmalar bu ham verileri toplayıp, düzenleyip işlemektedir. Böylece bu veriler diğer ticari firmalara satılmaktadır. Facebook, twitter ve bloglar gibi sosyal ağ ortamında kullanıcılar tarafından oluşturulmuş bu verilere yapılan işlemler sayesinde dünyada büyük iş-pazar ortamı oluşturulmaktadır. Bu konu hakkında verilecek örnek ise bu durumu en iyi şekilde açıklamaktadır: “Bebek maması pazarlayan bir firma düşünün. Bu firma çocukları hakkında blog yazan ve kısa sürede çok okunur hale gelmiş ebeveynleri bulmak istiyor. Eğer onlara kendi mamasının ismini yazılarında geçirtebilirse, en doğru kitleye en etkili biçimde ulaşmış oluyor. O blog yazıları, takipçileri, Facebook’ta ki beğenenleri, tüm bu insanların yakın çevreleri gibi tüm bilgiler işte o ham verinin içinde yer alıyor” (Birbil, 2012). Gelecekte ki sosyal ağlara yönelik dijital arkeoloji çalışmaları kapsamında bu örnek düşünüldüğünde, firmalar ve meslekler arası ikili ilişkiler oluşacaktır. Bu ilişki dijital arkeologlar ve ticari firmalar arasındadır.
Büyük veri platformu verileri güvenilir saklamaya, erişmeye ve analiz etmeye yardımcı olur. Herhangi bir verinin türünün ne olduğu, nerede bulunduğu ve ne kadar hızlı değiştiği önemli değildir. Bu bugünün gelişen teknolojisi ile büyük veri patlamasını anlamaya yardımcı olur (IBM, 2013). Görüldüğü üzere bu veriler gelişen ve gelişecek olan teknolojiler sayesinde koruma altına alınacaktır. Bundan 40 yıl sonrasını düşündüğümüzde farklı ticari firmalarının bugünkü verilere erişimleri ihtiyaç haline dönüşecektir. Bu sebeple gelecekte dijital arkeologlar ve büyük teknoloji firmalarının birlikte çalışması doğrultusunda, büyük verilerin kaybolmasına ilişkin riskler de ortadan kalkacaktır.
Kaynakça
Alpaydın, E. (2000). Zeki veri madenciliği: Ham veriden altın bilgiye ulaşma yöntemleri. Bilişim 2000 Eğitim Semineri, 1-5. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
Boulton, J. (2010). World’s first archaelogical dig of the web. 20 Haziran 2013 tarihinde http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=FZxWyfTtZSs adresinden erişildi. Chip Online. (2010). 1 Haziran 2013 tarihinde http://www.chip.com.tr/haber/internette-arkeolojik-kazi-
basladi_23503.htmladresinden erişildi.
DataOne. (t.y.). 12 Mayıs 2013 tarihinde http://www.dataone.org/what-dataone adresinden erişildi. Digital Archaeology. (2010). 08 Haziran 2013 tarihinde http://www.storyworldwide.com/digital-
archaeology/ adresinden erişildi.
eBird. (t.y.). 8 Haziran 2013 tarihinde http://ebird.org/content/ebird/?page_id=84 adresinden erişildi. Gitonga. D. (2012). Use Big Data to gain insight about small business customers. 20 Mayıs 2013
tarihinde http://www.techrepublic.com/blog/smb-technologist/use-big-data-to-gain-insight-about- small-business-customers/ adresinden erişildi.
Kalkan, E. (2013). Gelişmekte olan sosyal ağların bilime/arkeolojiye katkıları. 28 Ağustos 2013 tarihinde http://arkeolojigazetesi.com/?p=950 adresinden erişildi.
Modis. (t.y.). 08 Haziran 2013 tarihinde http://modis.gsfc.nasa.gov/about/ adresinden erişildi.
Neon. (2012). 08 Haziran 2013 tarihinde http://www.neoninc.org/news/big-data-part-ii adresinden erişildi.
Internet Archive. (2000). 10 Temmuz 2013 tarihinde http://archive.org/index.php adresinden erişildi. Arama Trendleri. (2012). 28 Ağustos 2013 tarihinde http://www.google.com/trends/explore#cmpt=q
adresinden erişildi.
Beyond the PC. (2011). 28 Ağustos 2013 tarihinde http://www.economist.com/node/21531109 adresinden erişildi.
Google Trends Labs. (2012). 28 Ağustos 2013 tarihinde http://seal.atilim.edu.tr/google-trends-verileri- hakkinda adresinden erişildi.
IBM. (2013). 28 Ağustos 2013 tarihinde http://www.ibm.com/ibm/tr/tr/ adresinden erişildi.
The Big Data Hub. (2013). 28 Ağustos 2013 tarihinde http://www.ibmbigdatahub.com/infographic/big- data-making-world-go-round adresinden erişildi.
Bilgi Yönetimi. (t.y.). 29 Ağustos 2013 tarihinde http://www-01.ibm.com/software/tr/data/info/ information-governance/ adresinden erişildi.
Analitik. (t.y.). 30 Ağustos 2013 tarihinde http://www.ibm.com/smarterplanet/tr/tr/businessanalytics/ article/it_business_intelligence.html adresinden erişildi.
Sakin, M. (2013). Büyük Veri’den yararlanmak. 30 Ağustos 2013 tarihinde http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/haber-35605-buyuk--veriden-yararlanmak.html adresinden erişildi.
Birbil, İ. (2012). Tam gaz büyüyen dev: Big Data. 8 Eylül 2013 tarihinde http://www.radikal.com.tr/yazarlar/ilker_birbil/tam_gaz_buyuyen_dev_big_data-1104758