“Dil, tıpkı onu oluşturup işleten beyin gibi, bugün bile birçok noktası aydınlatılamamış bulunan büyülü bir düzendir. Eski Hintten, Eski Yunandan beri ses, seslem (hece), sözcük, tümce gibi birtakım birimlerle belirlenen, özne, tümleç, yüklem gibi kavramlardan yararlanılarak açıklanmaya çalışılan dil, aslında son derece karmaşık bir yapısı ve işleyişi olan bir dizgeler bütünüdür.” (Aksan, 1994:118).
“Dilde anlamı inceleyen dil felsefesi uzun yıllar matematiksel mantık ile iç içe ele alınmıştır. Örneğin, Alman felsefeci Gottlob Frege hem matematiksel mantık hem de dil çözümlemelerine aynı anda katkı sağlamıştır. Daha sonra dil felsefecileri Grice (1967), Austin (1962) ve Searle (1969) dilin formal mantık yöntemi aracılığıyla çözümlenmesine karşı çıkmışlar ve dil incelemelerinde salt mantıkçılığın yeterli olmadığını ve kişilerin niyet ettikleri anlamın da incelenmesi gerektiğini savunmuşlardır.” (Turan, 2013:91).
Bu bakış açılarından hareketle her yabancı dil dersinde olduğu gibi Yabancı dil olarak Türkçenin öğretimi de salt dilbilgisi kurallarının ve belirli bir sayıdaki kelimenin vb.
öğretimi değildir. Bu süreç içerisinde dilbilgisinin önemi tabii ki yadsınamaz. Ancak dilbilgisinin bu önemi onun ulaşılmak istenen bir hedef olmasından değil, kişinin dilsel ürünlerini ortaya koyabilmek için kullandığı bir araç veya bir köprü olmasından kaynaklanmaktadır. “Eski dönemlerden bu yana dil ile ilgili yapılan araştırmalarda dil bilgisi daha büyük önem taşımaktadır. Oysa Türk dili düşünme ve düşünüleni aktarma dizgesidir.” (Aksan, 2009: 13; aktaran Demiralay, 2016:36). Dolayısıyla Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenen bir kişinin amacı, bu dil aracılığıyla kendi zihinsel dünyasında var olan her tür duygu ve düşünceyi gerek yazı ile gerekse de konuşarak başkalarına iletebilmek, tam tersi şekilde de başkalarının bu yöndeki paylaşımlarını anlayıp çözümleyebilmektir.
2
Biz insanlar tek bir sözümüzle bile kendimizi, çevremizdeki insanları hatta tarihi bile değiştirebilir, yepyeni sonuçlar, durumlar meydana getirebiliriz. Bu sözün gücüdür.
Örneğin “Başımdan git!” gibi tek bir sözümüzle karşımızdaki bir kişinin bizden nefret etmesine sebep olabilir ya da “Hayatı benimle paylaşır mısın?” diyerek tüm gönlünü kazanabiliriz. Ata’mız Mustafa Kemal Atatürk de “Ordular, ilk hedefimiz Akdeniz’dir.
İleri!” sözüyle milletimizi kurtuluş ve bağımsızlık mücadelesine yönlendirmiş ve zafere ulaştırmıştır.
Dilin bu söz-eylem gücünü inceleyen ve bunu belirli bir sistematiğe bağlayan Söz Eylem Kuramı dilbilimin en canlı, en sosyal, en heyecan verici konusu olarak karşımızda durmaktadır.
1.1. Tezin Adı
Dinleme Etkinliklerindeki Diyalogların Söz Eylem Kuramına Göre İncelenmesi: Yeni Hitit Örneği
1.2 Tezin Konusu
Bu çalışmanın konusu, Ankara Üniversitesi TÖMER Yeni HİTİT Yabancılar İçin Türkçe ders ve çalışma kitaplarına ait dinleme etkinliklerinde kullanılan diyalogların John Austin (1955, 1962) ve John Searle (1969) tarafından ortaya atılan “Söz Eylem Kuramı”
kapsamında incelenmesidir.
3 1.3. Tezin Amacı
Bu çalışmanın temel amacı, basım yılı 2014 olan Yeni HİTİT Yabancılar İçin Türkçe I (A1-A2) ; basım yılı 2013 olan Yeni HİTİT Yabancılar İçin Türkçe II (B1) ve basım yılı 2012 olan Yeni HİTİT Yabancılar İçin Türkçe III (B2-C1) Ders ve Çalışma Kitaplarında yer alan dinleme etkinliklerindeki diyalogların Söz Eylem Kuramı çerçevesinde incelenmesidir.
1.4 Tezin Önemi
Bu çalışmada, Ankara Üniversitesi TÖMER Yabancılar İçin Türkçe ders ve çalışma kitaplarındaki dinleme etkinlikleri için hazırlanmış diyaloglar, Söz Eylem Kuramı (Söz Edim Kuramı) kapsamında incelenerek bu diyaloglarda yer alan söz eylemlerin (söz edimlerin) haritası çıkarılacaktır. Böylelikle bu çalışma dinleme diyaloglarının sadece gramer kuralları çerçevesinde oluşturulmuş düzsözlerden ibaret olmadığı gerçeğinin vurgulanmasını sağlayabilecektir.
Bu tezin Türkçeyi yabancı dil olarak öğreten öğretmenlere vb. dinleme diyaloglarıyla ilgili ders planlarını hazırlarken söz edimlere de özellikle dikkat etmeleri gerektiği konusunda yeni bir bakış açısı kazandırabilecektir. Bu bakış açısı ile ders programını hazırlayan bir öğretmen, diyalogların yabancı öğrenciler tarafından tam olarak anlaşılabilmesi için sadece gramer ve kelime bilgisinin vb. yeterli olmayacağı düşüncesinden hareketle konuşmacıların niyet ve maksatlarına da özellikle dikkat edilmesi gerektiği yönünde bir tutum geliştirebilecektir.
Bu tez yabancılar için Türkçe kapsamında kullanılan farklı dinleme diyaloglarının işlendiği derslerin plan ve hedeflerinin belirlenmesine de olumlu katkılar sağlayabileceği
4
gibi dinleme diyaloglarıyla ilgili sınav, kitap vb. yeni ders materyallerinin hazırlanması çalışmaları için de faydalı olabilecektir.
Bu çalışma ile ortaya çıkarılacak söz edimler, öğrencilerin bu diyaloglardaki söz edimleri anlama düzeylerinin tespit edilebilmesini amaçlayan başka çalışmalara hazır bir kılavuz ve veri tabanı olabilecektir.
1.5 Araştırma Soruları
Tezin amacı doğrultusunda şu ana sorulara yanıt aranacaktır:
Yeni HİTİT Yabancılar İçin Türkçe I A1-A2 (2014), Yeni HİTİT Yabancılar İçin Türkçe II B1 (2013) ve Yeni HİTİT Yabancılar İçin Türkçe III B2-C1 (2012) Ders ve Çalışma Kitaplarında yer alan dinleme etkinliklerindeki kullanılan diyaloglarda söz edimler,
i. Hangi diyaloglarda yer almaktadır?
ii. Hangi edimsöz edimlerini yerine getirmişlerdir?
iii. Searle’ün belirlediği hangi edimsöz grubuna dahildirler?
1.6 Tezin Kapsam ve Sınırlılıkları
Çalışma; Ankara Üniversitesi TÖMER tarafından hazırlanan Yeni Hitit ders ve çalışma kitaplarıyla; Dinleme etkinliklerinde yer alan diyaloglarla sınırlıdır.
1.7 Tezin Bölümleri
Beş bölümden oluşan çalışmanın bölümleri şu bilgilerden oluşmaktadır:
5
Birinci bölümde tezin konusu, amacı, önemi, kapsam ve sınırlılıkları, kavramsal çerçevesi ve araştırma soruları ve varsayımlarına dönük bilgiler verilmektedir.
Tezin ikinci bölümünde çalışmanın kuramsal çerçevesini oluşturan Söz Eylem Kuramı (Söz Edim Kuramı) ve kuramla bağlantılı olarak da söz eylemler (söz edimler) tanıtılmıştır.
Yöntem başlığı altında toplanan üçüncü bölümde araştırmanın türü, deseni, veri tabanı, evreni, veri toplama yöntemi ve veri tabanının çözümlenmesi için kullanılan yöntem konularında bilgiler verilmiştir.
Tezin dördüncü bölümünde veri tabanının çözümlenmesi sonucunda elde edilen bulgular sunulmuştur.
Tezin son bölümü olan beşinci bölümünde ise bulgulardan elde edilen sonuçlar üzerinde durulmuş ve değerlendirmeler yapılmıştır.