Genel Olarak ġiir Türleri

Genel olarak Ģiir türlerinin Ģiirin biçimine, konusuna, duygularına bağlı olarak belirlenmesi duyguların özellikle de ana duygunun Ģiir türlerini belirlemedeki önemini ortaya koymaktadır. “Bir edebî metnin geneline yayılan ve temayı besleyen sevinç, mutluluk, üzüntü gibi temel duygular” ana duygudur (TÜDÖP, 2006, s. 285).

Türü ne olursa olsun bütün Ģiirlerde ana duygu ve Ģiirin konusuyla ilgili olan yardımcı duygular bulunmaktadır. ġiirde temel duygunun anlaĢılması, çocuk tarafından

farkına varılan duygunun ifade edilebilmesi öğrencilerin geliĢimi açısından son derece önemlidir. Duygu eğitimine katkıda bulunan Ģiir türlerinde günlük yaĢamda bulunan her türlü konuya ve duyguya yer verilmelidir.

MEB tarafından okullara dağıtılan ders kitaplarında yer alan, MEB Ġlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programlarında (1-5; 6-8) belirlenen temel amaç ve kazandırılmak istenen temel becerilerde değiĢik Ģiir türlerinden yararlanılmaktadır. Kaya (2013) Ģiiri Ģekil bakımından aĢağıdaki türlere ayırmaktadır:

Uyaklı ġiirler: Dizelerin son kısmında belli bir kural takip edilir.

Serbest ġiirler: Belli bir ses ya da uyum kuralı bulunmaz. Dize ve dörtlük bakımından da serbesttir.

KoĢuk (Hikâyeli ġiirler): Dörtlük ve dizelerle yazılır ama Ģiirin tamamı bir öyküyü anlatır.

Limerik (Nükteli ġiir): Gülünç Ģiirlerdir. BeĢ dizeli birinci, ikinci, beĢinci dizeleri kafiyelidir. Üçüncü ve dördüncü dizeleri de kendi aralarında kafiyelidir.

Görsel veya Yapısal ġiir: ġiirin teması ve konusu Ģekil ile verilir ve bazen sözcüklerin yerleĢtiriliĢ Ģekli görsellik kazandırır. Çocuklar için bu Ģiir türü çok ilginç ve

eğlencelidir.

Haiku: Özü Japon sözcük sanatına dayanır. Tabiat gözlemleri haikunun temasıdır. Bazı kuralları vardır. Üç kafiyesiz dizeden oluĢur. Ġlk dizesi üç sözcük, ikinci dizesi beĢ ve üçüncü dizesi de üç sözcük kuralını takip eder.

Kurallı/Formüllü ġiirler: Bunlar daha çok Cinquin, Couplet (kısa), akrostik, iki sesli Ģiirler ve iskele Ģiirlerdir. Ġskele Ģiirlerde bilinen bir formül bulunur. Bunlara formül Ģiir de denilebilir (s. 59).

Kavcar, Oğuzkan ve Aksoy‟a (2002) göre Ģiirler, kesin çizgilerle birbirinden ayrılmasa da taĢıdığı duygu ve düĢüncelerden hareketle lirik (aĢk), pastoral (doğa),

didaktik (öğretici) ve epik (destansı) olmak üzere dört ayrı grupta değerlendirilmektedir:

1- Lirik ġiir: Ġçten gelen duyguların coĢkulu bir dille anlatıldığı Ģiir türüdür.

2- Pastoral ġiir: Doğa güzelliklerini, orman, yayla, dağ, köy ve çoban yaĢamını bunlara karĢı duyulan sevgi ve özlemleri anlatan Ģiir türüdür.

3- Didaktik ġiir: Belli bir düĢünceyi aĢılamak veya belli bir konuda öğüt, bilgi vermek, bir ahlak dersi çıkarmak amacıyla öğretici nitelikte yazılan Ģiir türüdür.

4- Epik ġiir: Konusu savaĢ, kahramanlık, yiğitlik, yurt sevgisi olan ve tarihsel bir olayı coĢkulu bir anlatımla iĢleyen Ģiir türüdür (s. 69-80).

Kavcar, Oğuzkan ve Aksoy‟un (2002) Ģiir türleri sınıflandırmasını da kapsayan, konularına göre Ģiir türlerini lirik Ģiir, epik Ģiir, didaktik Ģiir, pastoral Ģiir, dramatik Ģiir ve satirik Ģiir olarak genel anlamda altı baĢlık altında sınıflandırabilmek mümkündür. Bu Ģiir türleri kısaca Ģu Ģekilde açıklanabilir:

1- Lirik ġiir:

Duyguları ahenkli ve heyecanlı bir dille anlatan Ģiirlerdir. Lirik sözcüğü Eski Yunan‟da Ģairlerin Ģiirlerini telli bir tür saz olan “lir” ile beraber söylemelerinden kaynaklanmıĢ daha sonraları içe doğan duyguları dile getiren Ģiirlere denmiĢtir. Dünya Edebiyatı‟nda olduğu gibi Türk Edebiyatı‟nda da en yaygın Ģiir türlerindendir

(Cavkaytar, 2014, s. 113). 2- Epik ġiir:

Bir milletin geçmiĢ zamanlarda yaĢadığı göçleri, afetleri, isyanları, hadiseleri, savaĢları, toplumu ilgilendiren büyük çaplı problemleri, olağanüstülükleri, kahramanları, vatan sevgisini heyecanlı bir Ģekilde dile getiren genellikle uzun olan Ģiirlere denmektedir. Öteki Ģiir türlerine nazaran bu Ģiir türü daha toplumsaldır (Cavkaytar, 2014, s. 114). 3- Didaktik ġiir:

Bilgi vermek, nasihatta bulunmak, herhangi bir düĢünceye açıklık getirmek amacıyla yazılan Ģiir türlerine didaktik Ģiir denmektedir. Didaktik kelimesi Eski Yunanca‟da bulunan “didaktos” kelimesinden türemiĢtir. Bu Ģiir türlerinde özellikle üzerinde durulan düĢüncedir. Eski dönemlerde Ģair bilgi veren, insanları eğiten ve onlara yol gösteren bir kiĢi olarak anılmaktaydı (Cavkaytar, 2014, s. 116).

4- Pastoral ġiir:

Doğayı, tabiatın güzelliklerini sevdirmeyi amaçlayan, çobanların hayatını, aĢklarını, üzüntü ve sevinçlerini anlatan Ģiirlerdir. Sade bir dille yazılır, doğrudan ozanın ağzından anlatılıyorsa (monolog) idil, çobanların karĢılıklı konuĢması biçimindeyse (diyalog) eglog adını alır (Cavkaytar, 2014, s. 116).

5- Dramatik ġiir:

Bir olayı veya durumu tiyatro gibi canlandıran Ģiirlerdir. Eski Yunan‟daki tragedyalar ile baĢlamıĢtır. Günümüzde ise manzum tiyatrolarla varlığını devam ettirmektedir (Cavkaytar, 2014, s. 117).

6- Satirik ġiir:

Herhangi bir kiĢiyi, bir savı, bir olay veya durumu direkt olarak ya da üstü örtük bir Ģekilde, iğneleyici bir tarzda ve tenkit edici bir biçimde anlatan Ģiirlere satirik Ģiir denmektedir. EleĢtirinin de uyarıcı bir yönü bulunması sebebiyle satirik Ģiirde öğretici bir taraf bulunmaktadır. Tarihin her çağında bu Ģiir türüne rastlanabilmektedir (Cavkaytar, 2014, s. 119).

Çetin‟e (2006) göre bilgi aktarımına, felsefeye, hikmete, düĢünce üretimine ya da hazır düĢünceleri dillendirmeye, düĢünsel yaklaĢım sergilemeye dayalı olan düĢünce Ģiiri türü kendi içinde Ģu baĢlıklar altında değerlendirilebilmektedir:

1- Doğacıl ġiir: YaĢama Ģekline ve içinde bulunulan ortama felsefi bakıĢ açısıyla yaklaĢan Ģiir çeĢididir. Doğacıl Ģiire genellikle “pastoral Ģiir” adı da verilmektedir (s. 19).

2- Hikemî ġiir: Hâkimane, bilgelik, tefekkür Ģiiri gibi değiĢik adlarla da bilinmektedir. Dünyada bulunan bütün varlıkların ve insanın neden yaratıldığını, yaĢamın gayesini, içinde bulunulan zaman ile mekânın manasını, ölüm ve ötesi hayatın ne olduğu,

hadiselerin, olumsuzlukların ve illetlerin temel nedeninin ne olduğu vb. meseleleri hikemî tarzda inceleyen, toplumsal problemlerin gizemine ıĢık tutmaya çalıĢan Ģiirlere denir (s. 26).

3- Mistik ġiir: Mistizm bireyin Ģahsında üstün, mümtaz ve kıymetli özelliklerin bulunduğuna inanması, ulvi bir düĢünce, varlık, veya kavramda tamamıyla erimesi, onunla tek vücut olması, Ģahsını bütünüyle ona sunması durumudur (s. 29).

4- Ġdeolojik ġiir: Bu Ģiir politik veya siyasal Ģiir olarak da adlandırılmaktadır. Bu Ģiir türünde Ģair genellikle baĢka kiĢilerce evvelden tespit edilmiĢ olan ideolojik yaklaĢımları, olaylara bakıĢ açılarını yansıtmaktadır. ġair Ģiirinde Ģahsi bireyselliği, subjektif duyguları ile tinsel durumları en yalın hâle getirmiĢtir ve açık tebliğler sunup çarpıcı sözlere

değinmektedir (s. 32).

5- Öğretici ġiir: DüĢünce Ģiirinin en aĢağı ve bayağı seviyedeki uzantısını öğretici Ģiir meydana getirmektedir. Öğretici Ģiirin diğer bir adı didaktik Ģiir olarak ifade edilir. ġiir biçiminde yazılan bu tür metinlerde hedef okura birtakım bilgileri öğretmek, günlük yaĢamda okurun iĢinde faydalanabileceği bilgiler sunmak, ahlaki öğütler vermek ve okurun ders almasını sağlayabilmektir (s. 34).