Gediz

Bugün Kütahya’nın bir ilçesi olan Gediz’de I. Dünya Savaşı döneminde İngiliz esirlerinin tutulduğu yerlerden birisi olmuştu. Kaçmayacaklarına dair şeref sözü veren kişilerin tutulduğu kamp, bir nevi şartlı tahliye kampı olarak nitelendirilebilirdi.⁷³⁰ 1918 yılı Ağustos’unda Gediz’de bulunan İngiliz esirlerin sayısı, 171’di. Bu esir sayısı içerisinde 110 subay ve 61 asker bulunmaktaydı.⁷³¹ Bu subaylardan 77’si önce Çankırı’ya ardından da 2 Kasım 1917’de Çankırı kampından buraya sevk edilmişti. Kamp komutanlığı görevini Yarbay Adem Bey yürütürken yardımcısı Salim Bey idi.⁷³² Çoğunluğu üst düzey subayların kaldığı bu kamp, düzenli olarak denetlenmekteydi. Savaşın sonunun yaklaştığı Temmuz 1918’de kampı, Savaş Mahkûmları Teftiş Kumandanı Albay Yusuf Ziya Bey denetlemişti. Bir ay sonrasında kamp, bu kez Hollanda elçiliği temsilcileri tarafından ziyaret edilmişti. Kamp, sürekli bir denetim ve

728

KHT, s. 22.

729

KHT, s. 22.

730 FO, 383/453/116388, Captain F. Ellis, Duke of Cornwalls’s Light Infantry, Treatment of British Officer

POW in Turkey, Government Committee on Prisoners of War to Prisoners of War Department, 31.10.1918.

731 FO, 383/529/2625, Report on Visits of Inspection Made by Dr E Menten to The Camps of Afion Kara

Hissar, Magnesia, Kedos And Angora, The Netherland Minister at Constantinople to British Legation, The Hague,

17.02.1919.

732

FO, 383/453/117667, Treatment of British POW in Turkey, Presented to Parliament by Command of His Majesty, 20.11.1918.

173

gözetim altında tutulduğu için şartlar, Anadolu’da bulunan diğer kamplara göre daha iyiydi ancak konaklama seçenekleri özellikle kampı ziyarete gelenleri sıkıntıya düşürmekteydi. Kampı ziyarete gelen Hollanda elçiliği temsilcilerine Gediz’de otel bulunmadığından şahsa ait bir evin bir katı tahsis edilmişti. Subaylar, kendilerine tahsis edilen evlerde kalmaktaydı ve emir erleri kendilerine hizmet etmekteydi. Evler, çok muntazam olmasa da temiz ve düzenli sayılırdı. Kış aylarında ısınma için kullanılan odun, esirler tarafından temin edilirdi.⁷³³

Subaylardan kaçmaya çalışmayacaklarına ve savaş süresince Türkiye aleyhine hiçbir harekette bulunmayacaklarına dair söz alındığından, genel manada oldukça iyi bir özgürlük ortamı vardı.⁷³⁴ Bu durum, Gediz’i esirler için normal hayatın yaşanabildiği bir yer yapmıştı. Akşam 8.00’e kadar şehirde ve 5 km civarında gezmeleri serbestti ve akşam 8.00’den sonra özel geçiş izinleri istenebiliyordu. Subayların çoğunun dersler ve akşam partileri için genel izinleri vardı.⁷³⁵

Esirlere sağlanan özgürlük sadece bununla sınırlı değildi. Esirlerin kendilerine ait askeri üniformalarını giymeleri serbestti. Şehrin ileri gelenleriyle esirlerin görüşmesinde bir sakınca bulunmuyordu. Dahası yerel halkın domuz avı, esirleri davet etmesi ve bu davete icap da yine esirlere sağlanan özgürlüklerdendi.⁷³⁶

Askerlerin tükettiği yemek konusunda bazı şikayetler vardı. Burada kalan askerlerin hepsi emir eriydi ve subaylarla beraber yemeklerini yemekteydi. Başka bir ifade ile emir erleri yemekleri hazırlar subaylar da yemek için gerekli malzemeyi temin ederdi. Esirlerin kamp komutanlığınca tespit edilen günlük yemek istihkakı 500 gr ekmek, 300

733

FO, 383/453/110191, Conditions of British POW in Turkey, The Netherland Minister at Constantinople to Britannic Majesty’s Minister at the Hague, 31.07.1918.

734 FO, 383/453/110191, Conditions of British POW in Turkey, The Netherland Minister at Constantinople to Britannic Majesty’s Minister at the Hague, 31.07.1918.

735 FO, 383/529/2625, Report on Visits of Inspection Made by Dr E Menten to The Camps of Afion Kara

Hissar, Magnesia, Kedos And Angora, The Netherland Minister at Constantinople to British Legation, The Hague,

17.02.1919.

736

FO, 383/453/115015, Report on Treatment of British POW in Turkey, Prisoners of War Department, House of Lords to Houses of Parliament, 11.10.1918.

174

gr tahıl ve 175 gr etten oluşuyordu. Bu miktar esirler tarafından yeterli bulunmaktaydı.⁷³⁷ İsteyen kişiler için üzümden yapılan pekmez de temin edebilirdi.⁷³⁸ Yemek gideri esirler arasında en önemli masraf kalemini oluşturuyordu. Kampta bulunan bu subaylardan bazıları, elçilik tarafından askerlere gönderilen 6 liranın 2 lirasını yemek parası adı altında kesmişti. Askerler arasında subayların yapmış olduğu bu kesintiden kaynaklanan bir rahatsızlık vardı.⁷³⁹

Kesintiler askerlerin hoşuna gitmese de subayların durumları da zaman zaman sıkıntıya düşebilmekteydi çünkü Gediz, küçük bir yerleşim yeri olduğu için buradaki postaneye gelen para havaleleri yeteri kadar para toplanamadığı zamanlarda ödenemiyordu.⁷⁴⁰ Esirlere ait çamaşırları Gediz ahalisinden bir Ermeni kadın yıkamaktaydı. Esirlerin kendi kişisel temizliği için ise şehirdeki Türk hamamını kullanma izni verilmişti. İbadet konusunda esirlere herhangi bir kısıtlama ya da sınırlama yoktu. Pazar günü yapılan ayinleri esirler arasından bir Albay yönetmekteydi.⁷⁴¹

Esirlerin kaldığı evin bir odası hastane gibi düzenlenmişti. Esirlerden biri olan Yüzbaşı W. C. Spackman, hastaların hepsiyle yakından ilgileniyordu. Temmuz 1918’de iki kişi mide rahatsızlığından yatmaktaydı. Genelde iklim çok iyi olduğundan çok az kişi hasta oluyordu.⁷⁴²

Kampta bulunan esirlerin diş tedavisine ihtiyacı vardı ancak diş doktorunun olmayışı farklı arayışları beraberinde getirse de bu konuda köklü adımlar atılamamıştı. Bu

737

FO, 383/453/110625, Condition of POW Camps in Turkey, The Netherland Minister at Constantinople to Foreign Office, 07.08.1918.

738

FO, 383/453/112271, Financial Straits of Officer POW in Turkey, S. T. Bell to Prisoners in Turkey Committee, 31.08.1918.

739

FO, 383/529/2625, Report on Visits of Inspection Made by Dr E Menten to The Camps of Afion Kara

Hissar, Magnesia, Kedos And Angora, The Netherland Minister at Constantinople to British Legation, The Hague,

17.02.1919.

740

FO, 383/453/112271, Financial Straits of Officer POW in Turkey, S. T. Bell to Prisoners in Turkey Committee, 31.08.1918.

741

FO, 383/529/2625, Report on Visits of Inspection Made by Dr E Menten to The Camps of Afion Kara

Hissar, Magnesia, Kedos And Angora, The Netherland Minister at Constantinople to British Legation, The Hague,

17.02.1919.

742 FO, 383/529/2625, Report on Visits of Inspection Made by Dr E Menten to The Camps of Afion Kara

Hissar, Magnesia, Kedos And Angora, The Netherland Minister at Constantinople to British Legation, The Hague,

175

eksikliği gidermekte zorlanan kamp yönetimi, esirlerin tedavilerinin yapılabilmesi için bu kişileri İstanbul’a göndermişti. Yüzbaşı G. O. Channer, diş tedavisi için İstanbul’a gönderilenlerden birisiydi. Diş rahatsızlığı haricinde İstanbul’a gönderilen Yüzbaşı Henry A. Clifton, hemoroit tedavisi için Gümüşsuyu Askeri Hastanesi’ne sevk edilmişti. ⁷⁴³

Gediz, yerleşim yeri olarak küçük bir bölge olduğu için ihtiyaç duyulan malzemelerin temini oldukça güçtü. Bu zorluğu aşmak için Albay Yusuf Ziya Bey, daha iyi dükkânların olduğu ve kolay alışveriş imkanı sağlayacak Uşak’a ulaşım için 2 araba verileceğini taahhüt etti.⁷⁴⁴ Bu arabalarla Uşak’ta dağıtım için bekleyen kolilerin⁷⁴⁵ kampa aktarılması da kolaylaşacaktı.

Yusuf Ziya Bey, Afyonkarahisar’da olduğu gibi 3 aylık İngilizce gazetelerin okunmasına izin verdi.⁷⁴⁶ Eski gazetelerin okunması izni kampta bulunan esirleri son derece memnun etmişti ve esirler, hem vakitlerini daha iyi değerlendirmek hem de kampta bulunan kişilerin esaret yaşantısını bir nebze olsun hafifletmek için el yazısıyla “Kedos Gazette” adı altında kendi gazetelerini çıkarmaktaydılar.⁷⁴⁷