Esirler Arasında Vefat ve Defin İşlemleri

İnsanoğlunun doğumu kadar ölümü de bilinen bir gerçektir ancak ölümün gerçekleşme şekli, gerçekleştiği yer ve zaman kimi durumlarda normal dönemden daha fazla ehemmiyet taşır. Savaş şartları içerisinde çarpışan askerler, savaş meydanlarında öldüğünde çoğu zaman olağan kabul edilirdi çünkü savaş, bir nevi hayatta kalma mücadelesiydi.

Bu yaşam mücadelesi içerisinde cephede savaşıp ölen askerlerin aksine hayatta kalıp da çarpıştığı devlete esir düşenlere daha bir önem verilmişti, bunun sebebi ise esir düşen bu kişilerin özgürlükleri sınırlandırılmıştı. Dolayısıyla, esir tutuldukları devlet tarafından kendilerine sunulan imkanlar ölçüsünde ihtiyaçlarını giderebilmekteydiler. Osmanlı Devleti de savaştığı devletlerden aldığı esirlerin sağlık durumuyla yakından ilgilenmiş ama elinde tuttuğu esirler, gerek cephede gerekse de esir kamplarında yakalandıkları hastalıklar ve yaralanmalar sonucunda hayatlarını kaybetmişti.

Ankara’da tutulan İngiliz esirleri arasında ölüm oranı çok yüksekti. İngiltere, bu denli çok miktarda esirin hayatını kaybetmesinin sorumlusu olarak Osmanlı Devleti’ni görmekteydi.⁵⁶⁴ Bu iddialar üzerine Ankara’da tutulan esirlerin ölüm sebepleri araştırıldığında, ölenlerin çoğunluğunun Kut’ül Ammare kuşatması sırasında gıda eksikliğinden ve salgın hastalıklardan birçok hastalığa yakalanarak öldükleri sonucuna ulaşılmıştı.⁵⁶⁵ Kut’ül Ammare kuşatmasında İngiliz askerlerinin yiyecek bir peksimetinin bile kalmadığı ve her gün 20 kişinin öldüğü, Osmanlı Devleti’ne esir

563 FO, 383/453/117667, Treatment of British POW in Turkey, Presented to Parliament by Command of His Majesty, 20.11.1918.

564

FO, 383/334/157897, High Death Rate Among British POW at Angora, Prisoners of War Department to the Army Council, 13.08.1917; FO, 383/334/188723, High Death Rate Among British POW at Angora, Admiralty to Prisoners of War Department, 29.09.1917.

565

133

düşerek Büyükada’da yaşayan ve Mondros Mütarekesi’nin imzasına aracılık eden General Charles V. F. Townshend’in anılarında geçmekteydi.⁵⁶⁶

General Townshend, kuşatma sırasında yaralanan ve hastalanan askerlerinin tedavilerinin yapılabilmesi için bulduğu her fırsatta askerlerini Basra’ya göndermeye çalışmaktaydı.⁵⁶⁷ Fakat kuşatmanın süresi uzadıkça yaşam koşulları daha da ağırlaşmaya başlamıştı.

7 Aralık 1915’ten 29 Nisan 1916’ya kadar süren kuşatmada İngilizler, çok miktarda kayıp vermiş ve ölen kişiler, Kut’a defnedilmişti.⁵⁶⁸ Çetin mücadeleler sonucunda esir alınan askerlerin çoğunluğu neredeyse açlıktan ölmek üzereydi. Hayatta kalanların büyük kısmı ise salgın hastalıklarla mücadele etmekteydi. Esir alınan askerler, kuzeye doğru Dicle nehri boyunca hareket ederek Kut’un yaklaşık 15 km kuzeyinde bulunan Shamran’a geldiklerinde mola vermişlerdi. Bu zorunlu bir mola verişti çünkü kimi askerlerin durumu çok kötüydü ve esirlerin teslim alınmalarından bir hafta sonra neredeyse 300 kişi ölmüştü.⁵⁶⁹

Shamran’dan yola devam eden esirler, Bağdat’a ulaşmıştı. Bağdat’ta 11 tıbbi subay tarafından karşılanan esirler, şehir etrafındaki 6-7 hastaneye sevk edilerek bir an önce tedavilerine başlanmıştı ancak gelen kafilelerdeki hasta ve yaralı esir sayısı oldukça yüksekti. 10-15 bin yaralıyı var gücüyle tedavi etmeye çalışan doktorlar, salgın hastalıkların üstesinden gelmekte zorlanıyordu. Bu sıkıntıya kimi ilaçlardaki yetersizlik de eklenince durumları zaten kötü olan esirler, iyice zor duruma düşüyordu.⁵⁷⁰

Osmanlı Devleti, Kut’ül Ammare’deki askerleri işte bu sağlık koşullarında esir almıştı ve yapılan her türlü tıbbi müdahaleye rağmen, her zaman istenilen başarı elde edilememekteydi. Bu da esir İngiliz askerleri arasında ölüm oranını arttırmaktaydı.

566

Townshend, Irak Seferi ve Esaret, s. 568.

567

HO, 45/10838/331607, Report of the Mesopotamia Commission, General Nixon to Secretary of State for India, 1917.

568

FO, 383/535/1716, British POW buried at Kut, Chaplain Harold Spooner to The Netherland Minister in Constantinople, 28.01.1919.

569

FO, 383/453/117667, Treatment of British POW in Turkey, Presented to Parliament by Command of His Majesty, 20.11.1918.

570

FO, 383/453/115015, Report on Treatment of British POW in Turkey, Prisoners of War Department, House of Lords to Houses of Parliament, 11.10.1918.

134

İngiliz esirlerinin sağlık şartlarının bu denli ağır olmasına rağmen Batılı devletler, esirler arasındaki ölüm oranın yüksekliğini Osmanlı Devleti’nin tutumuna bağlamaktaydılar.⁵⁷¹ İngiliz kaynaklarına göre, 1 Ocak 1917’den 23 Temmuz 1918’e kadar geçen sürede hayatını kaybeden İngiliz sayısı 530, Hintli sayısı 733 olarak kayda geçmişti.⁵⁷² Ancak yukarıda da bahsedildiği üzere ölüm oranının yüksekliği, temelde Osmanlı Devleti’nin tutumundan kaynaklanmamaktaydı.

Osmanlı Devleti, elindeki tüm tıbbi imkanları kullandığı halde hayatını kaybeden esirleri, bulunduğu bölge içerisinde en uygun yere defnetmekteydi. Yer seçiminde öncelik, kamp yerleşkesinin yakınlarındaki gayrimüslim mezarlıklarıydı. Cenaze merasimi ölen kişinin dini inancına uygun şekilde gerçekleştirilmekteydi. Cenaze törenlerine kampta bulunan tüm idari personel, muhafızlar ve esirler katılmaktaydı. Kastamonu kampında vefat eden 3 subay ve 3 asker kampın 15 dakika uzağındaki Rum mezarlığına defnedilmişti. Hıristiyan inancına göre defnedilen esirler için eldeki imkânlar ölçüsünde gereken yapılmaya çalışılmış hatta esirlerden birisi olan Yüzbaşı Spooner, rahiplik dahi yapmıştı.⁵⁷³

İzmit kampında vefat eden esirler, Rum bir rahip önderliğinde inançlarına uygun gerekli ayin yapılarak Hıristiyan mezarlığına defnedilmişti.⁵⁷⁴

I. Dünya Savaşı’nın başladığı tarihten Osmanlı Devleti’nin mütareke imzaladığı tarihe kadar geçen sürede İngiliz kaynaklarına göre ölen toplam esir sayısı, 3.290’dır⁵⁷⁵. Bu rakam, yine İngiliz kaynaklarında geçen Osmanlı Devleti topraklarındaki toplam esir sayısı olan 16.583 sayısının yaklaşık %20’sine tekabül etmekteydi.

571

New York Times, “Half of the British Prisoners, Taken at Kut, Have Died”, 21 June 1917_pg.1.

572 FO, 383/453/113169, Conditions of POW in Turkey, 11.09.1918.

573

KHT, s. 56-57.

574 KHT, s. 38.

575

FO, 383/453/117667, Treatment of British POW in Turkey, Presented to Parliament by Command of His Majesty, 20.11.1918.

135