BÖLÜM 4: İNGİLİZ ESİRLERİ’NİN BULUNDUĞU KAMPLAR
4.1. İngiliz Esirleri’nin Bulunduğu Anadolu Kampları
4.1.3. Ankara
Bağdat demiryolu hattının bir kolunun sonunda Anadolu’nun ortası denilebilecek bir konumda bulunan Ankara, I. Dünya Savaşı döneminde İngiliz esirlerine ev sahipliği yapan kamplardan birisiydi.
Kampta bulunan İngiliz esirleri, Çanakkale Cephesi ve Kut’ül Ammare savaşında ele geçirilenlerden oluşmaktaydı. Kut’ül Ammare savaşı haricinde kampta Çanakkale cephesindeki savaşlarda esir alınan 30 asker de buraya getirilmişti.637
Ankara’da bulunan esir sayısı ki bu durum aslında tüm kamplar için genel olarak aynıdır, dönemler içerisinde farklılık göstermekteydi. Bu durumun yaşanmasının en
634
FO, 383/529/2625, Report on Visits of Inspection Made by Dr E Menten to The Camps of Afion Kara
Hissar, Magnesia, Kedos And Angora, The Netherland Minister at Constantinople to British Legation, The Hague,
17.02.1919.
635
FO, 383/529/2625, Report on Visits of Inspection Made by Dr E Menten to The Camps of Afion Kara
Hissar, Magnesia, Kedos And Angora, The Netherland Minister at Constantinople to British Legation, The Hague,
17.02.1919.
636 FO, 383/453/117667, Treatment of British POW in Turkey, Presented to Parliament by Command of His Majesty, 20.11.1918.
637
147
önemli nedenleri; zaman zaman kamplar arasında yapılan esir değişimi, esir iadesi ve ölümlerdi.
Burada bulunan esirlerin büyük bölümü Ankara ve Ankara-Sivas arası demiryolu yapımı çalışmalarında kullanılmak üzere getirilmişti.638 Ekim 1915’te Ankara’da bulunan İngiliz esir sayısı 120 idi.639 1916 yılının başında Ankara’da demiryolu yapımında çalıştırılan esir sayısı yaklaşık 350 kişiydi.640 Nisan 1918’de Ankara ve civarındaki alanlarda çalıştırılmak üzere getirilen ya da kamplarda tutulan esir sayısı, tahminen 600’dü.641 Eylül 1918 tarihi itibariyle Ankara’da 236 İngiliz, 70 Hintli ve 1 Fransız esir vardı. Bu esirlerden 26 İngiliz ile 16 Hintli Ankara’nın merkezinde kalıyordu. Bu grubun dışında kalanlar, Ankara-Yozgat arası demiryolu inşaatında çalışıyordu. Kamp komutanlığı görevini Şerif Bey yürütürken, tren yolu hattında çalıştırılan esirlerin sorumluluğu ise Albay Osman Bey’deydi.642
Ankara’da kalan esirler, demiryolu yapımı da dahil çeşitli işlerle uğraşmaktaydı. Demiryolu binalarının yapımı işinde çalışan Kraliyet mühendisliğinde astsubay olarak görev yapmış bir esir, kendisine gösterilen ilgi alakadan son derece memnun olduğunu dile getiriyordu.643
Demiryolu hattı ve buna bağlı işlerde görevlendirilenler haricinde esirlerin bir kısmı kereste fabrikasında çalışırken bir kısmı motor tamiratıyla uğraşmaktaydı. Esirlerden üç tanesi, biraz da kültürel aktivite çerçevesinde sinemadaki orkestrayı oluşturuyordu. Esirler, çalışmaya sabah saat 07.00’de başlar 12.00’de öğle yemeği molası verilirdi. İş,
638
FO, 383/453/109875, Dr. Mac Clean’s interview at Tchoroum, The Netherlands Minister in Constantinople to The Hague, 26.07.1918.
639
FO, 383/92/149077, Treatment of British Prisoners, American Embassy in Constantinople to American Embassy in London, 12.10.1915.
640
FO, 383/335/201878, Numbers of Prisoners Working in Baghdad Railway, Dutch Minister in Constantinople to The Hague, 22.10.1917; FO, 383/453/117667, Treatment of British POW in Turkey, Presented to Parliament by Command of His Majesty, 20.11.1918.
641 FO, 383/453/116388, Captain F. Ellis, Duke of Cornwalls’s Light Infantry, Treatment of British Officer
POW in Turkey, Government Committee on Prisoners of War to Prisoners of War Department, 31.10.1918.
642 FO, 383/529/2625, Report on Visits of Inspection Made by Dr E Menten to The Camps of Afion Kara
Hissar, Magnesia, Kedos And Angora, The Netherland Minister at Constantinople to British Legation, The Hague,
17.02.1919.
643
FO, 383/453/116388, Captain F. Ellis, Duke of Cornwalls’s Light Infantry, Treatment of British Officer
148
tekrar 13.00’de başlar 17.00’de biterdi. Esirler, yapmış oldukları işler karşılığında mevsime bağlı olarak farklı ücret almaktaydı. Yazları ortalama aylık 2 pound alınırken kışın bu rakam düşmekteydi. Sinemada çalışanlar, sadece öğleden sonrası ya da sadece akşam için 10 kuruş kazanmaktaydı.644
Şehirde bulunan esirlerden bir kısmı otelde kalırken645, çoğunluk rütbe ve kıdem ayırımı yapılmaksızın zirai okullara ait binalara yerleştirilmişti. Şehirden 2 km kadar uzakta olan bu bölgede esirlerin kolayca alışveriş yapabilme imkanları kısıtlıydı, ancak esirlerin ihtiyaç duyduğu malzemelerin karşılanması için anlaşmalı kişiler temin edilmişti.646
Konaklama imkanlarındaki yetersizlik nedeniyle aynı bina içerisinde üç farklı odada kalan esirler, sıkışık bir vaziyetteydi. Ancak kamptaki Hintliler, Bursa’ya nakledilince sorun çözülecekti çünkü kendi ibadethanelerinin yanındaki bir yerde topluca kalan Hintlilerin odaları diğer esirler arasında paylaştırılacaktı. Esirlerin bu şekilde sıkışık olması, kamp komutanının kararı değildi zira Ankara’ya esirleri ziyarete gelen tarafsız gözlemciler, bu durumun çözümü için çeşitli fikirler yürütseler de konaklama imkanlarının yetersiz oluşu var olan halin devamını zorunlu kılmıştı.647
Savaş şartlarının oluşturduğu ortam içersinde yiyecek sıkıntısı tüm Anadolu’da yaşandığı gibi burada da yaşanmaktaydı. Kamp yönetimince esirlere günlük bir ekmek ile sabah akşam karavana verilmekteydi. Bunun dışında esirler, istedikleri takdirde kendi yemeklerini de yapabilmekteydi. Kamp komutanlığı yemeğini kendisi pişirmek isteyenlere odun desteği vermekteydi.648
644
FO, 383/529/2625, Report on Visits of Inspection Made by Dr E Menten to The Camps of Afion Kara
Hissar, Magnesia, Kedos And Angora, The Netherland Minister at Constantinople to British Legation, The Hague,
17.02.1919.
645
FO, 383/453/116388, Captain K.D. Yearsley, Royal Engineers, Treatment of British Officer POW in
Turkey, Government Committee on Prisoners of War to Prisoners of War Department, 31.10.1918.
646
FO, 383/453/116388, Captain M.A.B. Johnston, Royal Garrison Artillery, Treatment of British Officer
POW in Turkey, Government Committee on Prisoners of War to Prisoners of War Department, 31.10.1918.
647
FO, 383/529/2625, Report on Visits of Inspection Made by Dr E Menten to The Camps of Afion Kara
Hissar, Magnesia, Kedos And Angora, The Netherland Minister at Constantinople to British Legation, The Hague,
17.02.1919.
648 FO, 383/529/2625, Report on Visits of Inspection Made by Dr E Menten to The Camps of Afion Kara
Hissar, Magnesia, Kedos And Angora, The Netherland Minister at Constantinople to British Legation, The Hague,
149
Yemek pişirme işlemini emir erleri yapmaktaydı ve bu işlerin üstesinden gelecek kadar emir eri subayların hizmetine verilmişti. İlk başlarda her subay için bir emir eri verilirken sonrasında bu uygulamadan vazgeçilerek dört kişiye bir emir eri verilmesi uygun görülmüştü.649
Ankara’da bulunan esirlerin tamamı şehirde gezmekte ve neredeyse her yere gitmekte tamamen özgürdü.
Yabancı elçilikler kanalıyla burada bulunan esirlerin ihtiyaçları takip edilmiş ve destek çıkılmaya çalışılmıştı.650 Esirler ailelerine yazdıkları mektuplarda yiyecek ve tedavi konularında herhangi bir şikayetleri bulunmadığını, sadece giyecek, bot ve sigaraya ihtiyaç duyduklarını dile getirmekteydiler.651 1918 yılına gelindiğinde yaşanan sorunların büyük oranda üstesinden gelinmiş ve esirlerin memnuniyeti artmıştı.652 Ankara, sadece çalıştırılmak üzere getirilen esirlerin bulunduğu bir bölge değildi. Aynı zamanda rahatsızlanarak tedavilerinin devamı için çeşitli kamplardan buradaki Hilal-i Ahmer hastanesine sevk edilen esirler de vardı.653 Hastanede yatan bu esirler, gerekli müdahaleler yapılıp iyileştikten sonra esaretlerinin devamı için uygun görülen kampa yerleştiriliyordu. Bu noktada tercih edilen kamplar genellikle Bağdat demiryolu hattının Toros dağları üzerinde demiryolu yapımı ve tünel kazma işlemlerinin yapıldığı çalışma kampları oluyordu. Bu kamplar içerisinde en çok ön plana çıkan Belemedik’ti.654 Bunun haricinde Pozantı ve İstanbul’da bulunan kamplar, esirlerin tedavileri bittikten sonra gönderildikleri kamplar arasındaydı.655
649
FO, 383/453/116388, Captain K.D. Yearsley, Royal Engineers, Treatment of British Officer POW in
Turkey, Government Committee on Prisoners of War to Prisoners of War Department, 31.10.1918.
650
FO, 383/529/2625, Report on Visits of Inspection Made by Dr E Menten to The Camps of Afion Kara
Hissar, Magnesia, Kedos And Angora, The Netherland Minister at Constantinople to British Legation, The Hague,
17.02.1919.
651
FO, 383/227/126425, British Prisoners of War in Turkey, C.M. Wilson to War Prisoners Fund, 30.06.1916.
652
FO, 383/453/109875, Dr. Mac Clean’s Interview at Tchoroum, The Netherlands Minister in Constantinople to The Hague, 26.07.1918.
653
FO, 383/453/117667, Treatment of British POW in Turkey, Presented to Parliament by Command of His Majesty, 20.11.1918.
654
FO, 383/227/126425, British Prisoners of War in Turkey, C.M. Wilson to War Prisoners Fund, 30.06.1916.
655
150