Gıda Ürünleri İmalat Sanayi

Beslenme temel insanın ihtiyaçlarının en önemlisi olup hayatının devamlılığının temel bir gereksinimidir. Bu sebepledir ki beslenme ihtiyacının oluşturduğu talep nedeniyle gıda sektörü; imalat sanayi içerisinde çok önemli bir konuma sahiptir. Gıda ürünlerini temini insan yaşamının en temel ihtiyacı olmanın yanı sıra toplum sağlığının sağlanması ve korunması adınada ekonomisi ve toplumsal yapılanma açısından kritik bir önem arz eder. Gıda sektörü yapısı gereği hem tarım

hem de sanayi sektörlerinin etkilerini içinde barındırmaktadır, sektör bu yönü ile diğer sektörlerden ayrışır (Tekin vd., 2003: 27).

Gıda sektörünün temel faaliyetleri; hasadı gerçekleştirilen sebze, meyve, tahıl ve endüstri bitkileri gibi ürünlerin, farklı alanlardan temina edilen et, süt, yumurta ve benzeri hayvansal bi takım gıda maddelerinin tesislerde değişik yöntemlerle işlenerek ambalajlanması, çeşitli dağıtım kanalları ile nihai tüketicilere ulaştırılması süreçlerini kapsamaktadır. Gıda sektörünün en önemli özelliği geri ve ileri bağlantı imkanlarının oldukça yüksek olmasıdır. Geri bağlantı etkisi ile ifade edilmek isteden şey, bir sektörde gerçekleştirilecek üretim ile ilgili bir birim mal elde edebilmek için bu süreç içerisinde diğer sektörlerden ne kadar girdi talep edileceği olgusudur. Sektörel üretim süreci içerisinde bu açıdan hem tarım hem de sanayi sektörlerine yönelik girdi talebi yüksektir. Sektör üretim sürecinde ihtiyaç duyduğu hammadde ve ara malı ile tarım sektörüne olduğu kadar üretim sürecinde ihtiyaç duyduğu makine ve teçhizat talebiyle de sanayi sektörüne yüksek bir geri bağlantı etkisi ortaya çıkarmaktadır.

Gıda sektöründe üretimin, hammaddeye yakın yerlerde yapılması gerekliliği, sektörel alt yapının tarımsal üretimle bağlantı yürütülmesi, iki sektör arasında dikey entegrasyonun (tarım-sanayi işbirliğinin) sağlam kurulması ve üretim yerleri seçiminin hem erişilebilirlik hem de maliyet açısından çok önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Konya tarımsal açıdan kayda değer oranda gerçekleştirdiği tahıl ve şeker pancarı üretim miktarına bağlı olarak bu yapının en güzel örneklerinden biridir. İlde yer alan çok sayıda tahıl ürünleri işleme tesisi, un fabrikaları, yem tesisleri ve şeker pancarı üretimiyle paralel 4 adet şeker fabrikasının tarımsal üretimle bağlantılı olarak faaliyet göstermektedir.

İlde, şeker ve çay alt sektörleri dışında kalan tüm gıda sektörü alt kolları yapılanmalarını kamu sektöründen özel sektöre doğru kaydırmıştır. Konya gıda sektöründeki firmaların %53’ü şahıs, %41’i limited ve %6’sı anonim şirket niteliği taşımaktadır. İlde, imalat sanayine yönelik firmalarda anonim ve limited şirket yapısı ön planda yer alırken, toptan ve perakende ticaret yapan firmalarda ise şahıs şirketi çoğunluktadır. Sektörel dağılım açısından ise, en fazla anonim şirketin un imalatı ve bakliyat üretimi yapan firmalarda bulunduğu görülürken, tohum, süt ve süt ürünleri imalatı yapan firmaların ise yaygın olarak yapısı limited şirket şeklindedir.

2015 yılı için İstanbul Sanayi Odası tarafından açıklanan ve net satış miktarlarına göre seçilen “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu” listesinde yer alan ve Konya’da faaliyet gösteren 10 firmadan 5 tanesi; aynı şekilde 2015 yılı için İstanbul Sanayi Odası tarafından açıklanan ve net satış rakamlarına göre seçilen “Türkiye’nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu” arasında yer alan ve Konya’da faaliyet gösteren 13 firmadan 8’i gıda sektöründendir. Bu firmaların ürettikleri malların satış yüzdelerine bakıldığında; hem imalat hem de toptan/ perakende satış alanında faaliyet gösteren firmalarda son 3 yılda, ihracatın payının arttığı görülmektedir. Sektör bazında incelendiğinde ise en fazla ihracat un imalat sektöründe gerçekleştirilmiştir (KTO,2016: 21).

TOBB 2016 verilerine göre aşağıda yer alan tabloda da görüleceği üzere Konya ilinin öncü olduğu örnek gıda sektörlerinde Türkiye geneline oranla yumuşak şeker, çikolata ve un sanayi alanlarında etkin olduğu görülmektedir.

Tablo 2.16. Alt Sektörler Bazında Türkiye ve Konya Görünümü

Sektör Türkiye/ Konya ^{Kayıtlı İşletme} Sayısı Kurulu Kapasite (ton) Çikolata Türkiye 319 596.427 Konya 49 55.542 Payı (%) 15,4 9,3 Kuruyemiş Türkiye 906 2.576.354 Konya 15 19.032 Payı (%) 1,6 0,7 Sıvı Yağ Türkiye 58 2.717.475 Konya 2 - Payı (%) 3,4 - Un Türkiye 680 27.482.425 Konya 46 2.354.131 Payı (%) 6,8 8,6 Yumuşak Şeker Türkiye 33 792.345 Konya 11 9.894 Payı (%) 33,3 12,5

Kaynak: TOBB Envanter, 2016

Konya ağırlıklı tahıl üretiminin de katkısı ile ekmek, makarna ve pastane ürünleri gibi pek çok gıda maddesinin de üretiminde kullanılan un imalatında, ülkemizin dikkat çeken illerinden biridir. Üreticiler tarafından elde edilen un, tüketiciye ulaştırılması sırasında toptancı, bayi veya distribütörler gibi aracılarda

sürece dahil olmaktadır. Unun yanı sıra unlu ürünler olarak adlandırılan ekmek, yufka, kurabiyeler ve pasta, baklava ve börek gibi mamüller, öğütülmüş tahıl ürünleri, makarna, şehriye ve benzeri ürünler, irmik ve kepek imalatı gibi pek çok ana ürün Konya’da üretilerek hem ülkemizin hem de dünyanın çeşitli yerlerinde pazarlanmaktadır. Sektör bu açıdan istihdam içinde önemli bir yere sahiptir.

Konya, kayıtlı bulunan 49 adet çikolata üretim firması ile sektörde yurtiçinde olduğu kadar yurtdışı pazarda da etkin durumdadır. Ayrıca ilde, 1’i şehir merkezi, diğerleri Çumra, Ereğli ve Ilgın’da bulunmak üzere 4 adet şeker fabrikası yer almaktadır. Türkiye’deki şeker üretiminin yaklaşık % 34’ü Konya’da bulunan bu fabrikalar vasıtasıyla karşılanmaktadır. Bunun yanı sıra Türkiye’nin şekerli mamül dış ticaret rakamaları incelendiğinde Konya’nın ilk beşte yer aldığı görülmektedir.

Sektörde, üretim bantlarının çeşitliliği sayesinde sert şeker ve şekerli mamullerin yanı sıra geleneksel ürünler de üretilebilmektedir. Konya gıda sektöründe ağırlıklı olarak üretilen ürünlerden biri de helvadır. Piyasanın talebine göre değişik gramaj ve çeşitlerde; sade, kakaolu, antep fıstıklı veya fındıklı helva üretim yapılabilmektedir. İl de lokum üretimi de dikkat çekmektedir. Lokumda çok değişik türde üretim yapılabilmekle birlikte; antep fıstıklı, fındıklı, sade, güllü, naneli, susamlı, nar aromalı, damla sakız aromalı, çikolata kaplı, antep fıstıklı ve çikolata kaplı, fındıklı lokum çeşitleri ağırlıklı olarak üretilmektedir. Dikkat çeken bir diğer ürün olan tahinde bozkır usülü esmer tahin ve beyaz tahin çeşitleri mevcut iken, susamda da beyaz susam, simit susamı, pastalık susam ve bisküvilik susam imal edilebilmektedir. Öte yandan şehrin yöresel lezzeti olarak değerlendirilebilecek, Mevlana şekeri ya da Konya şekeri olarak anılan ve şehrin simgesi haline gelmiş olan bir tür beyaz akide şekeri, gene fındıklı, fıstıklı yada susumlı olarak pek çok değişik şekilde üretilebilen klasik akide şekeri, Konya sarması adı verilen Konya’ya özgü bir goflet türü ve bunun yanı sıra çikolata ve kakao içeren farklı şekerleme türleri, akışkan, sürülerek tüketilebilen kakaolu ürünler, kakao tozu, ezmesi/ hamuru ve yağı ile suni bal, karamela gibi ürünler Konya’nın sektördeki üretim kollarından bazılarıdır (KTO,2016: 33).

Türkiye’nin tuz ihtiyacının % 65’i Tuz Gölündeki tuzlalardan sağlanmaktadır. Bölgenin tuz ihracatında ülkemizdeki payı %20’dir (Konyadayatırım, agis, 2019).

Süt ve süt ürünleriyle şeker ve şekerli mamuller endüstrisinde son zamanlarda ilerlemeler, bölgenin bu sektörlerdeki payını giderek artırarak, bu alanlarda Konya en büyük tedarik merkezi haline gelmiştir (KSO, 2016: 65).

Gıda sektöründe Konya yaklaşık 650 firmayla üretim yapmakta olup, bu firmalarla yaklaşık olarak 15.000 çalışanı istihdam etmektedir.

Gıda sektörü ihracatında, bölgenin toplam ihracatının %15’ini sağlamaktadır. Konya, ülkemizdeki süt ve süt ürünleri üretiminde birinci sıralarda bulunmaktadır. Üretilen sütün beyaz peynir yapımında kullanım oranı % 60 iken Tereyağı, Yoğurt ve süttozu yapımında kullanılan sütün oranı ise % 25, kaşar peyniri yapımında kullanılan süt ise % 15 seviyesindedir. Üretimde en büyük paya peynir “beyaz peynir, kaşar peyniri, tulum peyniri ve eritme peyniri’’ ve yoğurt “kâse ve süzme yoğurt” almaktadır. Süt ve süt ürünleri imalatı yapan 57 firmada yaklaşık olarak 2.500 kişi istihdam edilmektedir (KTO, 2016: 57).