Matbuat-ı Ecnebiye Müdüriyeti’nin faaliyetleri hakkında özetlerin mevcut olduğu bir hulâsa defterinden anlaşıldığına göre Atina’da yayınlanmakta olan gazeteler Girit’te büyük bir heyecan olduğunu ve Yunanistan’a ilhak olmak için taleplerin bulunduğunu iddia etmiştir. Bu
247 BOA, Y. A. HUS., nr. 278/159. 248
iddialara karşı Matbuat-ı Ecnebiye Müdüriyeti boş durmamış ve Girit Adası’nda meydana geldiği ileri sürülen karışıklıkların aslında rivayetlerden ibaret olduğu belirtilerek söz konusu haberler tekzip edilmiştir249.
Girit’te meydana geldiği ileri sürülen ve devletin kolluk güçlerini karalamaya dönük bir haberin tekzibi görevini Matbuat-ı Ecnebiye Müdüriyeti gerçekleştirmiştir. Bir belgeden anlaşıldığına göre Girit Vilayeti’nin Amari(?) Kazası’nda meydana gelen bir olayda iki jandarma katledilmiş ve bu kişilerin katillerini aramak için bölgeye gelen asker ve jandarmaların yağma yaptığı yönünde haberler çıkmıştır ki Avrupa gazetelerinde çıkan bu haberlerin gerçekle uzaktan yakından alakası olmadığı belirtilerek bu haberler tekzip edilmiştir250.
249 BOA, Y. A. HUS. , nr. 187/151. 250
SONUÇ
Osmanlı Devleti’nde matbaanın geç kullanılmaya başlanmasının doğal neticesi olarak basın hayatı da geç başlamıştır. XIX. Yüzyıla kadar bu kuvvetin öneminin farkına varmayan devlet bu tarihten itibaren bu kuvvetin bizzat devletin amaçlarına hizmet edebileceğini düşünmüş ve devlet eliyle gazete çıkartmaya başlamıştır. Daha sonra devletin yayın organı olarak kullandığı gazeteler bazı istenmeyen olaylar karşısında yeterince etkili olamayınca da artık diğer basın ürünlerine de bir şekilde etki etmeye çalışılmış ve bu sayede zararlı yayınların önlenmesi amaçlanmıştır. Bu yüzyılın son çeyreğine gelindiğinde artık dış basının da takip edilmesinin çok gerekli olmaya başlaması üzerine sırf bu işle meşgul olmak üzere bir kurum oluşturulma yoluna gidilmiştir. 1884’te kurulan Matbuat-ı Ecnebiye Müdüriyeti kuruluş tarihinden itibaren bu amacına hizmet edecek şekilde varlığını sürdürmüştür.
Matbuat-ı Ecnebiye Müdüriyeti’nin aslî amacı Osmanlı Devleti ile alakalı olarak yabancı ülkelerde meydana gelen her türlü haber, makale ve yazının tespiti ve gerekli görüldüğü takdirde de aleyhte çıkan haberlerin red ve tekzibi olmuştur. Kurum bununla da kalmayarak lehte yayın yapan gazete ve gezatecilerin çeşitli şekillerde ödüllendirilmesini sağlamıştır. Gazetelere tahsîsat adı altında çeşitli miktarlarda aylık ve yıllık yardımlar ki daha ziyade rüşvet demenin uygun olacağı katindeyiz, yapılmış ve susturulmaya çalışılmıştır. Fakat devletin kendi çıkarlarını koruma ve imajını düzeltme adına başlattığı bu faaliyetler bir süre sonra devlete daha fazla zarar vermeye başlamıştır. Aleyhte yazı yazan gazetelerin bu şekilde ödüllendirildiğini fark eden diğer gazeteler de bu defa kasten aleyhte yazılara başlamış ve devletten para koparmaya çalışmışlar ve bu durum giderek yaygınlaşmıştır. Tabii ki kurumun aleyhte yayınları engellemek için başvurduğu tek yöntem ödüllendirme olmamıştır. Bu bağlamda içerdeki gazetelere geçici veya sürekli kapatma cezaları verilmiş, imtiyaz sahiplerinin gazete çıkarma ruhsatları ellerinden alınmış, bazı gazeteciler sürülmüş hatta bazılarına hapis cezaları dahi verilmiştir. Diğer taraftan muhabirler de bireysel ödüllendir ile bazen satın alınma yoluna gidilmiştir. Muhabirlerden bazılarına çeşitli derecelerde Osmanlı nişanları verilmek suretiyle taltif edildikleri de olmuştur.
Matbuat-ı Ecnebiye Kurumu’nun faaliyetlerini değerlendirirken şu konuya da dikkat çekmek gerekir. Bu kurum devletin dış basınla alakadar olan resmî bir kurumudur ve faaliyetleri doğrudan devleti ilgilendiren konularda olmalıdır. Fakat tam da bu noktada araştırmalarımız sırasında dikkatimizi çeken konu, bu kurumun temel işlevinin devletin
faydasına çalışmak olması gerekirken padişah aleyhindeki faaliyetlerin engellenmesiyle fazlasıyla mesai harcaması olmuştur. Kanaatimizce bu durum devlet olanaklarının padişahın
şahsî gereksinimleri için kullanıldığı yönündedir. Her ne kadar devlet padişahın şahsında özdeşleşmiş olsa da bir devlet kurumun aslî görevi devletin hayatını sağlıklı şekilde devam ettirmesini sağlamaktan ibaret olmalıdır.
Sonuç Matbuat-ı Ecnebiye Müdüriyeti kuruluş amacına uygun olarak dış basının takibini gerektiği gibi yapmış ve bazı yanlış uygulamalarda bulunmakla birlikte genel olarak işlevini yerine getirmiştir diyebiliriz. Özellikle böyle bir kurumun varlığına ihtiyaç duyulması ve oluşturulması devletin, iletişim imkânlarının gittikçe geliştiği bir dünya düzeninde kendi içine kapanıp varlığını sürdüremeyeceğini anladığının bir kanıtıdır.
KAYNAKÇA
A. ARŞĐV BELGELERĐ
Yıldız Sarayı Arşivi (Y..)
BOA, Y. A. RES. , nr. 2/2. BOA, Y. A. RES. , nr. 18/20. BOA, Y. A. RES. , nr. 75/8. BOA, Y. EE. , nr. 12/24. BOA, Y. EE. , nr. 206/28 BOA, Y. EE. , nr. 44/70 BOA, Y. A. HUS. , nr. 36/96. BOA, Y. A. HUS, nr. 168/49. BOA, Y. A. HUS. , nr. 187/19. BOA, Y. A. HUS. , nr. 187/151. BOA, Y. A. HUS. , nr. 241/73 BOA, Y. PRK. BŞK. , nr. 24/51. BOA, Y. PRK. BŞK. , nr. 68/89. BOA, Y. PRK. DH. , nr. 10/101. BOA, Y. PRK. HR. , nr. 11/56. BOA, Y. PRK. ML. , nr. 14/79. BOA, Y. PRK. TKM. , nr. 23/46.
Dâhiliye Nezâreti Belgeleri (DH..) BOA, DH. ĐD. , nr. 79/3. BOA, DH. MKT. , nr. 22/21. BOA, DH. MKT. , nr. 87/13. BOA, DH. MKT. , nr. 118/45 BOA, DH. MKT. , nr. 156/5. BOA, DH. MKT. , nr.189/67. BOA, DH. MKT. , nr. 380/28. BOA, DH. MKT. , nr. 487/60. BOA, DH. MKT. , nr. 537/24.
BOA, DH. MKT. , nr. 1613/93. BOA, DH. MKT. , nr. 1688/111. BOA, DH. MKT. , nr. 1728/11. BOA, DH. MKT. , nr. 1803/27. BOA, DH. MKT. , nr. 2196/54. BOA, DH. MKT, nr. 2441/106. BOA, DH. EUM. MTK. , nr. 74/23. BOA, DH. EUM. THR. , nr. 43/6. Hâriciye Nezâreti Belgeleri (HR.)
BOA, HR. SYS. , nr. 71/65. BOA, HR. TO. , nr. 96/120. BOA, HR. TO. , nr. 451/38. Bâb-ı Âlî Belgeleri BOA, MF. MKT. , nr. 423/21. BOA, A. MKT. MHM. , nr. 738/18. Đrâdeler BOA, Đ. DH. , nr. 950/75188. BOA, Đ. DH, nr. 992/78360. BOA, Đ. HUS. , nr. 71/1316.Ş.09.
B. TELĐF-TETKĐK ESERLER ve SÜRELĐ YAYINLAR
Basiretçi Ali Efendi, Đstanbul’da Yarım Asırlık Vekâyi-i Mühime, Yay. Haz. Nuri Sağlam, Kitabevi, Đstanbul, 1997.
Balcı, Serkan, Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık ve Bâb-ı Âli Tercüme Odası, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2006.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay. , Đstanbul, 2000.
Bayraktar, Hilmi; “Batıda Ermeniler Lehinde Kamuoyu Oluşturma Çabaları Karşısında Matbuat-ı Ecnebiye Đdaresi ve Çalışmaları”, Erciyes Üniversitesi-Nevşehir
Üniversitesi Uluslararasi Sosyal Araştirmalar (XIX. Yüzyilda Ermeni Milliyetçiliğinin Doğuşu Ve Büyük Devletlerin Politikalari) Sempozyumu (Eusas-II-22-24 Mayis 2008), C.II, Kayseri, 2008.
Birinci, Ali, “Osmanlı Devleti’nde Matbuat ve Neşriyat Yasakları Tarihine Medhal”, Türkiye
Araştırmaları Literatür Dergisi, C.4, S.7, Bilim ve Sanat Vakfı Türkiye
Araştırmaları Merkezi Yay., Đstanbul, 2006, s.291-349.
Birinci, Ali, Tarih Uğrunda (Matbuat Âleminde Birkaç Adım), Dergâh Yay. , Đstanbul, 2001. Çakır, Hamza, Osmanlı’da Basın Đktidar Đlişkileri (Azınlık Basını-Türkçe Basın-Dış Basın),
Siyasal Kitabevi, Ankara, 2002.
Çakır, Hamza, “Resmî Belgeler Işığında Osmanlı’nın Türkçe Dışı Basınla Đlişkisi”, 2.
International Symposium Communication in the Millennium, (Sempozyum Bildirileri), 17-19 Mart 2004.
Çapanoğlu, Münir Süleyman, Basın Tarihi’ne Dâir Bilgiler ve Hatıralar, Hür Türkiye Dergisi Yay. , Đstanbul, 1962.
Çavdar, Tevfik, Đz Bırakan Gazete ve Gazeteciler, Đmge Kitabevi, Ankara, 2007. Dağlı Yücel-Cumhure Uçer, Tarih Çevirme Klavuzu, C.5, TTK Yay. , Ankara, 1997. Demirel, Fatmagül, II. Abdülhamit Dönemi’nde Sansür, Bağlam Yay. , Đstanbul, 2007.
Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, 15. Baskı, Ankara, 1998.
Duman, Hasan, Başlangıcından Harf Devrimine Kadar Osmanlı-Türk Süreli Yayınlar ve
Gazeteler Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu (1828–1928), C.1,
Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı, Ankara, 2000.
Ekinci, Necdet, “Türk Basın Tarihinden Kesitler”, Türkler, C.14, Yeni Türkiye Yay. , Ankara, 2002, s.675–680.
Galanti, Avram, Türkler ve Yahudiler, Đstanbul, 1947.
Galitekin ,Ahmed Nezih (Yay.Haz.), Sâlnâme-i Nezâret-i Umûr-ı Hâriciyye, Đşaret Yay.,
Đstanbul, 2003.
Girgin, Kemal, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Hariciye Tarihimiz (Teşkilat ve Protokol), TTK Yay. , Ankara, 1994
Göçmen, Muammer, Đsviçre’de Jöntürk Basını ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri, Kitabevi Yay. , Đstanbul, 1995.
Göçmen, Muammer, “II. Abdülhamit Döneminde Yabancı Basın Nasıl Takip Edilirdi?”,
Tarih ve Toplum, S.128, Đletişim Yay. , Đstanbul, 1994, s.19-24.
Hayta, Necdet, Tarih Araştırmalarına Kaynak Olarak Tasvîr-i Efkâr Gazetesi (1278/1862–
1286/1869), T.C. Kültür Bakanlığı Yay. , Türk Tarih Kurumu Basımevi,
Ankara, 2002.
Đnuğur, M.Nuri, Türk Basını’nda Đz Bırakanlar, Der Yay. , Đstanbul, 1999.
Đrtem, Süleyman Kâni, Abdülhamit Devri’nde Hafiyelik ve Sansür: Abdülhamit’e Verilen
Jurnaller, Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yay. , Đstanbul, 1999.
Đskit, Server R. , Türkiye’de Matbuat Rejimleri, Tan Matbaası, Đstanbul, 1939.
Đskit, Server R., Türkiye’de Matbuat Đdareleri ve Politikaları, Başvekâlet Basın ve Yayın
Umum Müdürlüğü Yay. , Đstanbul, 2002.
Jeltyakov, A.D., Türkiye’nin Sosyo-Politik Hayatında Basın (1729–1908 Yılları), SSCB Bilimler Akademisi, Nauka Yayınevi Doğu Edebiyatı Baş Yayımcılığı, Moskova, 1972. (Matbaacılığın 250.Yılına Armağan, Hürriyet Ofset- Matbaacılık)
Kabacalı, Alpay, Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Matbaa, Basın ve Yayın, Literatür Yayıncılık, Đstanbul, 2002.
Kabacalı, Alpay , “Sansür Tarihiyle Đlgili Đki Belge”, Tarih ve Toplum, S.66, Đletişim Yay.,
Đstanbul, 1989, s.9-14.
Kocabaşoğlu, Uygur, “Basın Özgürlüğünün Engellenmesi, Sansür Tarihi”, Tarih ve Toplum, S.37, Đletişim Yay. , Đstanbul, 1986, s.40–47.
Koloğlu, Orhan, “Muzır Ararken Alay Konusu Olan Rejim: II. Abdülhamit Sansürü”, Tarih
ve Toplum, S.38, Đletişim Yay. , Đstanbul, 1987, s.14–21.
Koloğlu, Orhan, Avrupa’nın Kıskacında Abdülhamit, Đletişim Yay. , Đstanbul, 1998.
Koloğlu, Orhan, “Tanzimat’ta Yeni Kavramlara Yeni Terim Arayışı Sırasında Serbestiyet’ten Hürriyet’e”, Tarih ve Toplum, S.121, Đletişim Yay. , Đstanbul, 1994, s.5-8. Koloğlu, Orhan, Osmanlı’dan 21.Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif Yayınları, Đstanbul, 2006. Koloğlu, Orhan, Osmanlı Basını’nın Doğuşu ve Blak Bey Ailesi, Çev. Erol Üyepazarcı,
Müteferrika, Đstanbul, 1998.
Kudret, Cevdet, Abdülhamit Devrinde Sansür, Milliyet Yay. , Đstanbul, 1977.
Kurşun, Zekeriya, “II. Abdülhamit Dönemi’nde Batı Basınında Đmaj Düzeltme Çabaları: Matbuat-ı Ecnebiye Müdüriyeti’nin Kurulması ve Faaliyetleri”, Türk
Kültürü Đncelemeleri Dergisi, S.1, TĐSAV, Đstanbul, 2000, s.105–118.
Kütükoğlu, Mübahat S. , Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), Kubbealtı Neşriyat,
Đstanbul, 1998.
Hartmann, M. “Matbuat”, Đslam Ansiklopedisi, C.7., Millî Eğitim Bakanlığı Yay., Eskişehir, 1997, s.362-402.
Memâlik-i Mahrûse-i Şâhâneye Duhûl ve Đntiş’ârı Mamnû Bulunan Kütüp ve Resâil-i Muzırranın Esâmisini Mübeyyin Cetveldir (Des Livres et des brochures
dont tentree dans l’Empire Otoman a eté interdite), Matbaa-i Âmire,
Đstanbul, 1318.
Misalli Türkçe Lügat, Đlhan Ayverdi, Kubbealtı Neşriyat, Đstanbul, 2005.
Müteferrika, Đbrahim, Müteferrika ve Osmanlı Matbaası (Osmanlı Matbaasının Kuruluşu ve
Başlangıcı), Çev. ve Yay. Haz. Nedret Kuran-Burçoğlu ve Machiel Kiel,
Tarih Vakfı Yurt Yay. , Đstanbul, 2004.
Nesim Benbanaste, Örneklerle Türk Musevî Basınının Tarihçesi, Sümbül Basımevi, Đstanbul, 1988.
Okut, Fikri, “Siyaset ve Yazılı Basın Đlişkileri”, Türk Kültürü Đncelemeleri Dergisi, S.1, TĐSAV, Đstanbul, 2000, s.357–386.
Öztuna, Yılmaz, Tanzîmat Paşaları: Âli ve Fuad Paşalar, Ötüken Yay. , Đstanbul, 2006. Perin, Cevdet, Tarih Boyunca Düşünce ve Basın Özgürlüğü, Remzi Kitabevi, Đstanbul, 1974. Sabev, Orlin, Đbrahim Müteferrika ya da Đlk Osmanlı Matbaa Serüveni 1726-1746, Yeditepe Yay. ,
Đstanbul, 2006.
Sağlam, Mehmet Hakan, I.Tertip Düstur Klavuzu: Osmanlı Devlet Mezuatı (1839-1908), C.1, Tarih Vakfı Yurt Yay. , Đstanbul, 2006.
Tokgöz, Ahmet Đhsan, Matbuat Hatıralarım, Yay. Haz. Alpay Kabacalı, Đletişim Yay. ,
Đstanbul, 1993.
Topuz, Hıfzı, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, Remzi Kitabevi, Đstanbul, 2003. Tütengil, Cavit Orhan, Yeni Osmanlılar’dan Bu Yana Đngiltere’de Türk Gazeteciliği (1867–
1967), Belge Yay., 2.Baskı, Đstanbul, 1985.
Yerlikaya, Đlhan, “II. Abdülhamit Dönemi’nde Yabancı Gazete ve Haber Ajanslarının Şantaj ve Yolsuzlukları”, Toplumsal Tarih, S.3, Đletişim Yay. , Đstanbul, 1994, s.17–19.
Yerlikaya, Đlhan, XIX.Yüzyıl Osmanlı Siyâsî Hayatında Basiret Gazetesi ( Pancermenizm –
Panislamizm – Panslavizm – Osmanlıcılık Fikirleri), Yüzüncü Yıl
Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yay., Van, 1994.
Ziya, Ahmet, Tanzimattan Cumhuriyete Yasalarımız Dizini, Çev.Nuri Unat, Danıştay Yay., Danıştay Matbaası, Ankara, 1990.
ĐNDEKS
A
Âgâh Efendi, 8, 9 Ajans Havas, 44 Ajans Reuters, 44, 62 Âli Kararnâme, 27 Âli Paşa, 26 Ali Suâvi, 11, 12, 15 Artin Efendi, 31, 37, 38, 39B
Basın, III, V, X, XII, XVI, 1, 2, 3, 4, 5, 8, 9, 11, 15, 16, 18, 19, 21, 24, 26, 28, 29, 31, 33, 35, 47, 71, 72, 73, 74, 75
Basîret, 12, 13, 27 Basîretçi Ali Bey, 12 Blacque, 5, 6, 15, 30 Bulak Matbaası, 3
C
Cerîde, 1, 7, 8, 9, 10, 11 Cerîde-i Havadis, 7, 8, 9 Cevdet Paşa, IV, XVI Churchill, 7, 8, 11Courrier d’Egypde Gazetesi, 3 Curnal, 4
D
Dâhiliye Nezâreti, VII, XV, 7, 29, 37, 38, 39, 41, 42, 69 Daily News, 60, 62
Daily Telegraph, 45, 62 De Champs, 58 Decade Egyptienne, 3 Diyojen, 15
Düstur, IV, XVI, 24, 25, 26, 27, 51, 52, 73
E
Ebuzziya Tevfik, 13, 14, 15
Encümen-i Teftiş ve Muayene, II, 33, 57, 94 Ermeni Meselesi, XIV, XV, 64, 65
F
Filip Efendi, 11, 15G
Gazetto, 1 Gutenberg, 2H
Hadika, 14, 15Hâriciye Nezâreti, VII, VIII, X, XV, 7, 24, 29, 34, 37, 38, 47, 50, 62, 64, 70
Hazîne-i Evrâk, V, VI, 52 Hobart Paşa, 36
Hülâsa Defterleri, 59
I
II. Abdülhamit, III, IV, X, XIV, XV, 33, 34, 36, 71, 75
Đ
Đbrahim Müteferrika, 2, 5 Đbret, 13, 14 Đkdam, 20, 21L
Laurens Coster, 2 Le Spectatuer Oriental, 5M
Maârif Nezâreti, IV, 24, 29, 32 Matbaa, 2, 17, 31, 53, 57, 72, 73, 94
Matbuat, II, III, IV, V, IX, X, XI, XII, XIV, XV, 1, 2, 17, 18, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 46, 47, 48, 49, 51, 52, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 64, 65, 66, 67, 68, 71, 72, 73, 75, 81, 82, 84, 87, 89, 90, 91, 92, 94, 95, 99, 101, 102, 103, 106, 108, 111
Matbuat Müdürlüğü, II, V, IX, XV, 24, 25, 27, 28, 29, 30, 31, 34, 38
Matbuat Nizamnâmesi, 24, 26, 27, 29, 31, 89
Matbuat-ı Ecnebiye Müdüriyeti, III, IV, V, IX, X, XII, XIV, XV, 24, 27, 28, 31, 35, 36, 38, 40, 41, 42, 43, 44, 46, 47, 48, 49, 51, 52, 54, 55, 58, 59, 60, 61, 62, 64, 65, 66, 67, 68, 75 Mecidiye Nişanı, 59 Meşveret, 22 Mısır Meselesi, XIV, 60 Mizancı Murat, 21 Muhbir, 11, 15 Muzır, 75 Mümeyyiz, 15, 32, 46, 47 Mütercim, 32, 46
N
Namık Kemal, 10, 13, 14, 15, 18 Napoleon Bonapart, 3 Neşriyat, XV, 33, 73, 75O
Ohannes Efendi, 33P
Pierre Denoyer, 4R
Recâizâde, 10 Ruznâme, 1S
Said Paşa, 37, 38, 62, 65 Sait Efendi, 2Salih Münir Bey, 44, 95
Sansür, II, X, 27, 33, 34, 46, 47, 71, 72, 73, 75 Serhalife, 32
Servet-i Fünûn, 19 Standart Gazetesi, 61
süreli yayın, III, 1, 17, 38, 52, 59
Ş
Şinasi, 8, 9, 10, 11, 21T
Takvim-i Vakâyi, 4, 5, 6, 7, 10 Tanzimat, XV, XVI, 12, 14, 35, 75 Tasvîr-i Efkâr, 9, 10, 11, 72 Terakki, 14, 15, 22, 111 Tercümân-ı Ahvâl, 8, 9 Tercüme Cemiyeti, II, 32, 33 Tercüme Odası, II, VII, IX, 31, 32, 71 Times, 36, 44, 61, 62 Tütüncüyan Mıgırdiç, 42, 49V
Vakâyi-i Girîdiye, 4 Vakâyi-i Mısrî, 3, 4, 5 Vankulu Lügati, 2Y
Yeni Osmanlılar, 11, 74 Yıldız Sarayı, IV, X, XIV, 18, 69Z
EKLER
Ek - 1
BELGE FONU : Y. PRK. HR.
BELGE NUMARASI : 11/56
BELGE ÖZETĐ : Ecnebi gazetelere verilen tahsisat ile bunlardan Osmanlı ülkesine girmesi men edilenler (3 s.)
Y. PRK. HR. 11/56 (Transkripsiyon)
Bab-ı Âli Nezâret-i Umûr-ı Hâriciye Matbuat-ı Ecnebiye Kalemi Müdüriyeti aded 383
Baş kitabet celile cenab-ı alisinden 25 Rebi’ül-Evvel sene 306 ve 18 Teşrîn-i Sâni sene 304 tarihiyle müverrihen makam-ı ali cenab-ı nezaretpenahilerine şeref vürud eden tezkere-i hususiye meal-i alisine tevfikan evvela matbuat-ı ecnebiye kaleminin tarih-i tesisi olan bin üç yüz senesi nisanının yigirmi ikisinden itibaren bin üç yüz dört senesi kanunuevvelinin ikisine değin kalem canibinden gerek resen ve gerek bazı neşriyat-ı bed hevahane ve garazkaraneye cevaben tanzim olunarak Fransa ve Đngiltere ve Almanya gazetelerinden bazılarına derc ettirilen büyük ve yahud küçük makale ve bend ve fıkralar ile telgraf namelerin suret-i matbuaları tarihleri sırasıyla tertib edilerek bir mücellid kab derununa vaz ve rabt edilmiş saniyen münderecat-ı mazarralarından dolayı şimdiye değin memalik-i şahaneye ba tekmil nemdulilerinin ve yahud yalnız bazı nüshalarının duhulünü mene nezaret-i celile-i asıfanelerince mecburiyet hasıl olub idhalleri gerek eli alan taht-ı memnuiyette bulunan ve gerek muahharen rehin-i mesaide olan ecnebi evrak-ı havadis esamisiyle memnuinin vazı tarihleri başkaca bir defterde gösterilmiş. Salisen Dersaadet’te çıkan evrak-ı havadisten kangılarına iane akçesi verilmekte ve matbuat-ı ecnebiye kaleminin hafiye tertibi olan şehri iki bin beş yüz frankın ne yolda sarf edilmekte olduğuna dair nezaret-i celileleri muhasebe odasınca tanzim kılınan pusula salifül arz iki kıta deftere rabt ve ilave olunmuştur. Evrak-ı mezkurenin tarz-ı tertib ve tanzimi nezd-i ali hidivilerinde rehin-i tasvib olduğu takdirde işbu müzekkereye tefrikan maruzzikir tezkere-i hususiyeye cevaben baş kitabet celile cenab-ı alisine takdim ve irsali babında ve her halde emr üferman hazret-i menlehül emrindir. Fi 16 Rebi’ül-Âhir sene 306 ve fi 8 Kanun-ı Evvel sene 304.
Matbuat-ı Ecnebiye Kalemi’nin işbu müzekkeresi münderecatı hakikat-i hale muvafık idüğü arz ve tasdik olunur.
Mikdar-ı tahsisat
Senevi Şehri
Lira-i Osmani Lira-i Osmani ba irade-i sene tarih-i tahsisi esami-i gazete esami-i müdüriyat 40 ara-i mart sene 96
15 ara-i haziran sene 96 La Türki Mösyö Zerici 1020 30 6 Nisan sene 99
Mösyö Lord Bano gazetesine seksen beş senesinden berü şehri elli lira tahsis olunduğu halde doksan altı
senesinde yüzde yigirmi nisbetinde tenzil olunarak şehri kırk liraya indirilmiştir. 360 30 17 Ağustos sene 96 Bizantis Fesendi Efendi 480 40 28 Teşrinievvel sene 300 Kardibostor devletli
Marid Mani paşa hazretleri 1000 1 Rebiülevvel sene 303 Levant Harale
Mösyö Dinyakir
Tahsisat-ı seneviyeden taksit ile yani üç ayda bir rabi verilmekte olduğu
240 20 1 Rebiülevvel sene 303 Đstanbul Mösyö Hazi 1300 22 Nisan sene 300 Matbuat-ı Ecnebiye Tahsisatı
Đşbu tahsisat kamilen maktuda arz olunur tahsisattan olmayub icab-ı takdirinde müsteşar-ı hariciye devletlü paşa hazretleri marifetiyle Paris’te neşr olunan Mahvirhal denilen ve pari jurnal ve emel bazı gazeteler vasıtasıyla neşredilen makalatta mesarıf tabiyesine karşılık olduğunu
4640
Daire-i Hâriciye Hususiye 159
Nezaret-i çakeri müsteşarı devletlü paşa hazretlerinin Matbuat-ı Ecnebiye Müdürü saadetlü Macid Paşa hazretleriyle birleşerek şimdiye kadar memalik-i mahruse-i şahaneye duhulü men edilmiş olan bilcümle evrak-ı havadisin kangı kaygılarda ne sebebe mebni idhal-i men edilmiş olduğunun ve yerli ve ecnebi alelumum hazine-i celileden tahsisatı bulunan gazetelerin mikdar ve esamisiyle her birine kangı tarihte avaid-i tahsis kılınmış idüğünün izahatı ve tafsilen utbe-i ulyaya arz ve işarıyla beraber matbuat-ı ecnebiye kalemince en muzır neşriyat üzerine bu ana değin yazılmış olan reddiyelerin suret-i mesufelerinin çaker-i hümayuna canib-i mülükaneye takdimi şeref sadır olan irade-i seniye-i cenab-ı tacdari mukteza-i alisinden bulunduğu şamil reside-i dest-i terkim olan 25 Safer sene 306 tarihli tezkere-i hususiye-i asıfaneleri mütalaa güzar acizi olmuş ve bir mukteza-i emr ü ferman-ı hümayun hazret-i kebti sitan izahat-ı mukteziyeyi hasıl kalem mezkur canibinden tanzim olunan defatir ile müsteşar müşarünileyh canibinden musaddak mümkün leffen takdim kılınmış olmağla emr ü ferman hazret-i men lehül emrindir.
Fi 18 Rebi’ül-Âhir sene 306 ve fi 10 Kanun-ı Evvel sene 304.
Ek - 2
BELGE FONU : Y. A. RES.
BELGE NUMARASI : 2/2
BELGE ÖZETĐ : Matbuat idaresinin kendisine verilen vazifeleri bihakkın ifa edebilmesi için hazırlanması münasip görülen nizamname ile idarenin buna müteallik tezkiresinin takdimi. (3 s.)
Y. A. RES. 2/2 (Transkripsiyon)
Mâ’lûm-ı meali melzûm Cenâb-ı Nezaret-penâhîleri buyrulduğu üzere her devlette matbuat idareleri gayetle muntazam ve kâffe-i Matbuat-ı Dâhiliye ve Hâriciye’yi muayene ile hulâsalarını mensûb olduğu makâm-ı âlî’ye bit-takdîm olacağı emr üzerine îcabını icrâ etmek vazifesiyle mükellef olup bi’l-husûs Avusturya Devleti’nde Đdare-i Matbuat gazetelerin hulasâ-i münderecâtına ta makam-ı Đmparatorya kadar takdîm etmek ve gazetelerde görülen makâlât ve münderecât-ı kâzibeyi tashih eylemek gibi vezâifi hâiz olduğu halde idâre-i matbuat-ı Osmaniye Memâlik-i Mahrûsa-i Şahane’de ve diyâr-ı ecnebiyede çıkan evrâk-ı havadisin hukûk-ı seniyyeyi münhal (?) olan makâlâtı mündericesinin tashîh ve tekzîbi ve hayr-ü hevâ-i devlet olan gazetelere mükâfat ta’yini ve burada bulunan ecnebî gazeteleri muhabirlerinin mensub oldukları gazetelere gönderdikleri mekâtib-i muzırayı Makâm-ı Âliye takdîm ile müellifleri haklarında muamelât-ı müessire icrâsı gibi vezâifle mükellef olmadığından umûr-u me’mûresi Dersaadet’te bulunan birkaç gazeteye i’lân varakaları irsâl etmek şân-ı meâli nişân saltanata menâfi (menfi) harekette bulunan Osmanlı gazetelerini ta’til ve ilga etmek misüllü şeylere maksûr ve münhasır kalmış ve idare-i matbuatın karar ve takdiri olmaksızın burada ve memâlik-i ecnebiyede bazı gazetelere i’ânât-ı nakdiye i’ta kılınıb merciî resmînin mâ’lûmatı olmayarak verilen i’ânât-ı nakdiye itayay-ı husûsiyeden ibaret olarak yalnız mutileri haklarında calib- i medh ü senâ olduğundan bu halin neticesi olmak üzere bi’l-husûs nâil-i mükâfat olan ecnebî gazetelerinde sâirlerinden ziyade icraât-ı seniyye hakkında günagûn i’tirâzat manzûr-u nazar istikrab(?) hayret olmakta bulunmuş olmağla Zât-ı Âlî-yi asfânelerinin Dâhiliye Nezareti Celîlesi’ne teşrîf-i devletlerin de bu halât nâ-fercam ve matbuat idaresinin bulunduğu ahvâl-i bî-intizam celb-i nazâr-ı dikkat dâverileri olarak gerek idâre-i matbuatın yeniden tanzîmi ve gerek burada memâlik-i ecnebiyede çıkan gazetelerin Devlet-i Âli’ye dâir olan münderecâtının rabta-i kaviye tahtına idhâli zımmında icab eden tedâbirin arz ve beyânı emr-i ferman buyrulmuş olduğundan ol-babda tanzîm olunan nizamnâme lâyihâsı leffen Pişgâh-ı Âli-i Asifanelerinde takdîm kılındı. Mezkûr nizamnâme lâyihâsının birinci faslı matbuat idaresinin muayene-i matbuat ve umûr-ı â’dibe-i matbuat nâmlarıyla iki kaleme taksîmiyle re’si idaresinde bulunacak müdür-i umûmiyesinin gerek burada çıkan gazetelerin münderecâtından ve gerek Avrupa’da ve gerek neşrolunan gazetelerin hükûmet-i seniyyeye dair olan havâdisât ve işâatının tashihâtından mes’ul olmak ve maiyet me’murlarının ta’yîn-i vezâif-i mahsûsasına dair olup ikinci faslı dâhi matbuat idaresinin evrâk-ı havâdis hakkında olan vezâifini şâmil olarak bundan böyle gerek burada çıkan ve gerek memâlik-i ecnebiyede neşrolunan evrâk-ı havâdisin Hükûmet-i Seniyye aleyhinde ıtlak-ı lis’an itmemeleri içün ittihâzı lazım gelen tedâbiri mütezammindir. Nezd-i Saltanat-ı Seniyye’de bulunan devlet-i mütehabbe sefaretlerinde birer mütercim-i mahsus mevcûd bulunduğundan ve Dersaadet’te elsine-i mütenevvia üzere çıkan