2. BAZI ÜLKELERDE UYGULANAN YATIRIM TEŞVİK PROGRAMLARI
2.4. Güney Kore
Güney Kore’nin kendine has ekonomik gelişimi akademik literatürde detaylı bir biçimde incelenen ve pek çok açıdan özel önem verilen bir konudur. Özellikle Kore Savaşı (1950-1953) sonrasında yerle bir olan ülkenin 1960 ve 1970’lerde gösterdiği ekonomik performans sonucunda günümüzde geldiği yer göz önüne alındığında ülkenin gösterdiği gelişim gerçek bir başarıdır. Güney Kore’nin ekonomik gelişimi birinci beş yıllık kalkınma planı (1962-1966) çerçevesinde ithal ikameci politikaların terk edilerek ihracat odaklı büyüme stratejisine geçilmesi ile başlamış ve ilerleyen süreçte değişen gelişim stratejileri ile devam etmiştir.
Kutu 2.3. Güney Kore’de Uygulanan Ekonomi Politikalarının Amaçları
Kaynak: Ministry of Finance and Economy Republic of Korea and KDI School of Public Policy and Management, 2006:64.
Yıllar içinde odaklanılan alanlar değişikliğe uğrasa da Güney Kore’nin ekonomik kalkınma sürecini, dönemde uygulanan politikalar göz önüne alınarak iki ana bölümde incelemek mümkündür.109
(1) 1960 ve 1970’lerde uygulanan sanayi ve teşvik politikaları:
Bu dönemin politikalarının temel özelliği yatırımların büyük oranda devlet müdahalesi ve kontrolü ile şekillenmiş olmasıdır. Buna göre ulusal amaçlar doğrultusunda firmaların performanslarının incelenmesi ve başarılı olanlara yönelik seçici teşvik mekanizmalarının uygulanması temel felsefe olmuştur. Bu çerçevede başarılı firmalar ödüllendirilirken, başarısız firmalar sistemden çıkartılmıştır.
1960’lı yıllarda uygulanan politikaların sanayi açısından temel amacı ülke ihracatının artırılmasına yönelik olmuş ve başarı kriteri olarak ihracat artışları kullanılmıştır. Bu çerçevede ihracat artışı sağlayan firmalar, gelir ve kurumlar vergisi indirimi, diğer dolaylı vergilerde indirim, çeşitli finansal destekler ve artırılmış
109 Ministry of Finance and Economy Republic of Korea and KDI School of Public Policy and
Management, 2006:33.
1960’lar: İhracatı Geliştirme Stratejisi
1970’ler: Ağır ve Kimya Sanayii Odaklı Gelişim (1973-1979) ve Asimetrik Bölgesel Kalkınma 1980’ler: İleri Teknoloji Sektörleri (otomotiv, elektronik, beyaz eşya vs.)
1990’lar: Bilgi İletişim Teknolojileri, Film Endüstrisi 2000’ler: Kültürel Gelişim
ithalat kotaları gibi teşvikler ile desteklenmişlerdir. Bu amacı gerçekleştiremeyen firmalar ise destekten mahrum bırakılmış ve başarılı firmalarca devralınmaları sağlanmıştır. İhracatı geliştirme politikası çerçevesinde firma bazında oldukça seçici teşvikler uygulanarak başarılı firmaların seçilmesi amaçlanmıştır. Uygulanan bu politikalar ile ihracatın 1950’li yıllarda ortalama yüzde 3 artış hızı, 1960’larda yıllık ortalama yüzde 30’ a, 1970’lerde yüzde 40’a çıkmıştır.110
1970’li yıllarda ise ihracatı geliştirme stratejisi bir adım daha öteye giderek ülke açısından öncelikli sanayilerin geliştirilmesi stratejisine dönüşmüştür. Demir- çelik, makine, kimya, elektronik ve gemi inşa sanayileri özel önem taşıyan sektörler olarak belirlenmiş ve firmaların bu alanlarda yatırım yapması amacıyla yatırım ölçeği, yatırımların sektörel dağılımı, yatırım yeri gibi detayları içeren planlar yapılmıştır.111 Bu planlar çerçevesinde belirlenen sektörlerde yatırım yapmak isteyen ve yatırımların en az yüzde 30’unu kendi öz kaynaklarından karşılayabilen firmalar çeşitli vergisel ve finansal teşviklerle desteklenmişlerdir. Bu dönemde teşviklerin uygulanmasına, ihracat artışı sağlama kriterine ek olarak sektörlerde uluslararası rekabet gücüne sahip olmak kriteri eklenmiştir. Yine bu dönemde de başarılı firmaların ödüllendirilmesi ve başarısızların sistemden elenmesi anlayışı devam etmiştir.
1970’li yılların sektörel politikalarında gözlenen detaylı seçicilik ve başarıya odaklı teşvik sistemi bölgesel gelişim politikalarında da görülmektedir. Bu çerçevede gelişme kaydeden bölgeler yeni teşvikler ile desteklenmiş, yeterli gelişimi kaydedemeyen bölgeler ise teşviklerden mahrum kalmıştır. Bu durum bölgeleri başarıya odaklamış ve teşvikten yararlanmak amacıyla bütün bölgeler kalkınma adına önemli adımlar atmıştır.
Sonuç olarak, bu dönemde uygulanan sanayileşme ve kalkınma politikalarının temeli özel sektör odaklı olmuş ve ulusal amaçların gerçekleşmesinde özel sektörün katılımı sağlanmıştır. Ayrıca firma bazında seçici teşvikler ile başarılı
110 Ministry of Finance and Economy Republic of Korea and KDI School of Public Policy and
Management, 2006:67.
111 Ministry of Finance and Economy Republic of Korea and KDI School of Public Policy and
firmaların seçilmesi ve desteklenmesi, başarısız firmaların ise sistemden çıkarılması teşvik politikasının ana felsefesini oluşturmuştur.
Kutu 2.4. 1970’lerde Güney Kore’de Uygulanan Bölgesel Kalkınmaya Yönelik Teşvik Sistemi
Kaynak: Ministry of Finance and Economy Republic of Korea and KDI School of Public Policy and Management, 2006:68.
(2) 1980 ve 1990’larda uygulanan sanayi ve teşvik politikaları:
1979 yılında Güney Kore ekonomisi, aktif sanayileşme politikalarının uygulanmasından itibaren ilk defa küçülme yaşamış ve seçici teşviklerle desteklenen pek çok sektörde meydana gelen fazla kapasiteye rağmen Güney Kore düşük bir ihracat performansı sergilemiştir. Ayrıca genişletici para politikalarını takiben ortaya çıkan enflasyonist baskılar ekonominin en önemli sorunu haline gelmiştir. Bu gelişmelerin üzerine enflasyonist baskıların azaltılması, finansal piyasaların ve dış ticaretin serbestleşmesi gibi istikrar politikaları uygulanmaya başlamıştır.112
1987 yılında Güney Kore Anayasasında demokratikleşme alanında yapılan değişiklik ile devlet politikalarında ayrımcılık kalkmış ve herkesin eşit şartlarda
112 Lee, 2000:277.
1970’lerde Güney Kore’de İçişleri Bakanlığı tarafından bölgesel gelişmenin sağlanması amacıyla Saemoul Undong projesi uygulamaya konulmuştur.
Proje kapsamında ülke çapında 34.000 köy ilk etapta kalkınmada öncelikli bölgeler olarak seçilerek benzer oranlarda desteklenmiştir. İlk etap değerlendirmeleri sonucunda desteklenen köyler gelişmiş, gelişmekte olan ve gelişmemiş olmak üzere üç temel gruba ayrılmıştır. Buna göre 16.000 adedi gelişmiş ve gelişmekte olan gruba dahil edilerek belirli bir gelişme kat ettiği düşünülmüş, geri kalan 18.000 adedi ise yeterince gelişme kaydedemeyen gelişmemiş bölge grubunda yer almıştır.
İkinci etapta ise tüm siyasi baskılara rağmen, sadece gerekli gelişmeyi göstermiş olan 16.000 adet köy desteklenmiş ve yeterli gelişmeyi gösteremeyen 18.000 adet köy destek alamamıştır. Bu durum, firma bazında başarılı firmaların desteklenip başarısızların destek kapsamında yer almamasına benzerlik göstermektedir.
İkinci etap desteklerinin sonunda ise destek kapsamı dışında kalan 18.000 adet köyden 6.000 adedi kendi kaynakları ile gelişme sinyalleri göstermiş ve bu köyler bir sonraki etap teşvikler kapsamında yer alırken gelişme gösteremeyenler yine kapsam dışında bırakılmıştır.
Bu süreç, tıpkı firma düzeyinde olduğu gibi, köylerde de başarı baskısı yaratmış ve destek kapsamında yer almak için köyleri başarılı olmaya itmiştir. Nitekim seçici bir şekilde uygulanan bölgesel teşvik mekanizması ile 5 yıl sonunda hemen hemen tüm köyler gelişmiş ya da gelişmekte olan gruba dahil olmuş ve bölgesel gelişmişlik farklılıkları azalmıştır.
kamu uygulamalarından yararlanması ve devletin piyasayı kontrol etmesi ve gözetmesi ilkeleri getirilmiştir.113
Gerek sektörel teşviklerin piyasa aksaklıklarına sebep olması gerek demokratikleşme çalışmalarının sonucu olarak teşvik politikalarında firma bazında sektörel seçici teşvik uygulamaları terk edilmiştir. Bunun yerine Ar-Ge, KOBİ, bölgesel gelişme gibi yatay alanlara yönelik teşvikler uygulanarak her ekonomik birimin teşviklerden eşit oranda faydalanabilmesi amaçlanmıştır. Ayrıca teşvikler mevzuatla belirlenmiş kurallar çerçevesinde otomatik olarak uygulanan bir hale getirilmiştir. Sürekli gözetim ve izleme mekanizmasının terk edilerek otomatik bir biçimde teşvik sisteminin uygulanması bazı görüşlere göre kaynak israfının artmasına ve firmaların gerektiği gibi yönlendirilememesine sebep olmuştur. 114 Nitekim bu dönemdeki ekonominin büyüme hızı önceki döneme göre daha düşük seviyelerde kalmıştır.
Diğer taraftan başta Ar-Ge faaliyetleri olmak üzere yatay alanlara yönelik olarak uygulanan teşvikler geliştirilmiştir. Bir başka deyişle, teşvikler sektörel değil fonksiyonel olarak uygulanmıştır. Ar-Ge faaliyetlerini artırmak üzere dolaylı ve doğrudan vergisel teşvikler artırılmış, işgücü eğitim programlarına önem verilmiş, teknolojik gelişmeleri desteklemek için kredi imkanları genişletilmiş ve risk sermayesi şirketleri desteklenmiştir.115 Uygulanan teşvikler sektörel öncelik
taşımamakla birlikte Ar-Ge teşvikleri ağırlıklı olarak kurgulanan teşvik sisteminin dolaylı olarak otomotiv, makine, elektronik başta olmak üzere ileri teknoloji sektörlerini hedef aldığı söylenebilir.
Yabancı yatırımcıların önündeki engellerin kaldırılarak, belirlenmiş alanlarda yabancı sermayenin girişinin kolaylaştırılması da yine bu dönemde gerçekleşmiştir. Ayrıca Güney Kore firmaları küresel pazarlara açılmaya başlamış ve teknoloji transferini sağlamak üzere uluslararası bağlarını kuvvetlendirmişlerdir.
113 Ministry of Finance and Economy Republic of Korea and KDI School of Public Policy and
Management, 2006:35.
114 Ministry of Finance and Economy Republic of Korea and KDI School of Public Policy and
Management, 2006:66.
- Günümüzde uygulanan sanayi ve teşvik politikaları:
Günümüzde Güney Kore’de uygulanan sanayi politikasının, bilim ve teknoloji politikası ile iç içe geçtiği söylenebilir. Nitekim klasik anlamda sektör seçimi ve kapasite yatırımlarının desteklenmesi yerine, yüksek katma değer sağlayacak alt faaliyet alanlarının belirlenmesi ve bu alanlara yönelik Ar-Ge faaliyetlerinin teşviki ön plana çıkmaktadır.
Güney Kore’de uygulanan sanayi politikası çerçevesinde yerel firmaların teknoloji birikimlerini desteklemek üzere nitelikli işgücünün artırılması da diğer bir temel politikadır. Nitekim Güney Kore üniversiteleri, yıllık bazda Hindistan’dakilerden daha fazla mühendis mezun vermektedir.116
Ayrıca yerel firmaların teknolojik gelişiminde önemli rol oynayan DYS yatırımları seçici olarak desteklenmektedir. Buna göre yarı iletkenler, görüntü sistemleri, bilgi ve iletişim sistemleri, otomotiv, ilaç, makine, yüksek katma değerli kimyasallar, havacılık ve turizm yabancı yatırımcıların destekleneceği alanlar olarak belirlenmiştir. Bu alanlarda yapılacak yabancı sermaye yatırımlarının desteklenmesine yönelik olarak uygulanan teşvikler ise şunlardır:117
- Vergisel Teşvikler: Belirlenmiş faaliyet ve yatırım yerlerine göre değişmek kaydıyla yatırımcılara kurumlar vergisi, gelir vergisi ve yerel her tür vergide beş ile yedi yıl arasında yabancı sermayenin oranı ölçüsünde indirim uygulanmaktadır.
- Nakit Hibe Destekleri: Ar-Ge yatırımları, ileri teknoloji alanlarındaki yatırımlar ve çevre dostu teknolojilere yatırımlar gibi daha dar kapsamda belirlenmiş yatırımlar için toplam yatırım maliyetinin yüzde 5’ine kadar nakit destekler verilmektedir. Desteğin belirlenmesi karşılıklı görüşmelerle netleşmekte ve tedbir esnek bir şekilde uygulanmaktadır. Yatırımcının bu destekten faydalanması için yatırımın en az yüzde 30’unu kendi öz kaynağı ile yapması ve yatırımın en az 10 milyon ABD Doları olması gerekmektedir. Ancak yatırımcının bölgesel merkezini kurması veya yatırımını bölgesel gelişme bakımından özel önem taşıyan bir bölgeye yapması durumunda bu şartlarda bazı esneklikler yapılabilmektedir.
116 Lall, 2004:21.
117 Korean National Investment Promotion Agency. 30.05.2009.
- Bedelsiz Yatırım Yeri Tahsisi: Yatırımın mahiyetine ve yapılan teşvik anlaşmalarına göre Münferit Yabancı Sermaye Yatırım Bölgesi, Kompleks Yabancı Sermaye Yatırım Bölgesi, Serbest Ticaret Bölgesi ve Serbest Ekonomik Bölge olmak üzere dört farklı türde yatırım yeri tahsis edilmektedir.
- İstihdam ve Eğitim Desteği: Belirli koşullar altında işgücünün eğitimine ve istihdamın desteklenmesine yönelik teşvikler uygulanmaktadır.