GÖEM’in Aşamaları

Gagné tarafından 1960 yıllarında geliştirilen GÖEM, esas itibarıyla öğretim sürecinde hedeflere ulaşmak için öğrenciye yol gösteren normatif bir yaklaşımdır. Gagné’nin, öğrenmenin gerçekleşmesinde dışsal olaylar ve içsel süreçleri birlikte ele alan modeli dokuz basamaklıdır. Öğretim sürecinde bilginin kodlanması, öğrenmenin gerçekleşmesi için etkili olan bu dokuz durum, katı bir hiyerarşi göstermez. Alanyazında bu durumlar “adım”, “aşama” gibi farklı isimlerle anılmaktadır.

GÖEM’in Dokuz Aşaması

1960’lı yıllarda davranışçı akımının temsilcilerinden biri olan Gagné daha sonraki yıllarda bilgiyi işleme kuramcılarının öncülerinden biri olmuştur. Öğrenme, Gagné’ye göre hem ürün hem de süreçtir; öğrenme beyinde gerçekleşir ve gözlenebilir davranışlardan oluşur. Gagné’ye göre öğretimle ilgili iki temel soru sorulmalıdır:

1. Eğitim öğretim süreci sonucunda, öğrencinin neyi bilmesi ya da neyi yapabilmesi isteniyor?

2. İstenen sonuca ulaşabilmek için öğrencinin hazır bulunuşluk seviyesi ne olmalıdır, neleri bilmek ve yapmak zorundadır? Önemli olan öğretim süreci sonunda ulaşılacak amaçların belirlenmesi ve öğretim etkinliklerinin bu doğrultuda düzenlenmesidir (Gökdemir, 2009). Aşağıda GÖEM’in dışsal olaylar ve öğretim durumu olarak da bilinen öğretim etkinliklerini oluşturan dokuz basamağı yer almaktadır.

1. Dikkat Çekme

Öğretim sürecinde dikkat, beyne veri taşıyan algılayıcıları uyarmak ve algı sürecini başlatmak olarak ele alınabilir. Dikkat, çok önemli bir öğrenme değişkenidir. Bireyin işlenecek konuya yoğunlaşmasını sağlayan dikkat, aynı zamanda onun motivasyonu ve dolayısıyla derse katılımını da temin eder. Bireye göre farklılık göstermekle birlikte genel dikkat çekme stratejilerinin işe koşulması, öğrenme için kritik öneme sahiptir.

25

2. Hedeften Haberdar Etme

Gagné’ye göre, öğretme ve öğrenmenin belli bir hedefi olmalıdır. Buna göre, öğrenme bağlamsal ve amaçlı bir süreç olduğu için her dersin basında öğrencilere o derste nelerin öğretileceğinin belirtilmesi gerekir. Böylece öğrenci süreçteki rol ve konumunu daha iyi belirler ve ona göre vaziyet alır. Bunun sonucunda kendi öğrenmesinden sorumluluk duyar. Öğretmenin dersin başında program kazanımlarını belirtmesi ve bunu günlük yaşamla ilişkilendirmesi, hedeften haberdar etmek bakımından önemlidir.

3. Önceki Öğrenmelerin Hatırlatılması

Okulda öğrenme, genellikle birikimsel ve bitişik bir süreçtir. Gagné, öğretim sürecinde yeni bilgilerin hiyerarşik bir düzende daha önceden elde edilmiş bilgiler üzerine inşa edilmekte olduğunu savunmaktadır. Dolayısıyla önceki öğrenilenler yeni uyarıcıları algılamada ve kodlamada önemli işlevlere sahiptir. Bu yüzden öğretim sürecinde tekrardan ziyade önceki öğrenilenlerin yeni öğrenmeyi kolaylaştıracak şekilde yansıtılması önemlidir. Gagné’nin önceki öğrenmeleri hatırlatma aşaması, öğrenilenlerin nitelikli şekilde kodlanması ve dolayısıyla kalıcılık bakımından önemlidir. Bu nedenle, öğretmenlerin öğrencilerin ve konunun özelliklerine uygun hatırlatma stratejileri kullanmaları önemlidir.

4. Uyarıcı Materyallerin Sunulması

Gagné’nin öğretim modelinde bu aşama, yeni konuya dair uyarıcı ve mesajların işe koşulmasını ifade eder. Bu noktada önemli olan öğretmenin program kazanımı, öğrenciler ve konu özelliklerine göre her öğrenciye ulaşacak farklı ve çoklu uyarıcılar üretmesidir. Bunun için öğretmenin zengin bir yöntem-teknik repertuarına sahip olması ve yine çeşitli materyalleri işe koşması önemlidir.

5. Öğrenciye Rehberlik Etme

Bir önceki basamakta üretilen uyarıcı ve mesajların, öğrenciler tarafından nitelikli şekilde kodlanabilmesi için gereken ortamın hazırlanmasını ifade eder. Bu ortam psiko- sosyal ve fiziki çevre düzenleme ile öğrencinin bilgiyi kodlamasını kolaylaştırma süreçlerini kapsar. Burada öğretmene düşen öğrenen ile uyarıcı arasındaki engelleri en

26

aza indirecek stratejileri işe koşmasıdır. Bu stratejilere örnek olarak, konunun örnek olan ve olmayanlarının verilmesi, örnek olay inceleme, görsel sunum ve canlandırma yapma, hatırlatıcıların ve analojilerin kullanılması önerilebilir (Menzi, 2012).

6. Davranışı Ortaya Çıkarma (Performans)

Gagné’ye göre, öğrenmenin ölçütü hedeflere ulaşmadır. Hedeflere ulaşmanın göstergesi ise öğrencinin sergilediği performanstır. Öğrencinin davranış ve performası en açık öğrenme göstergesidir. Bu bakımdan öğretim sürecinde öğretmen, öğrencilerin kazanımlara ulaşmasını ve ulaşma düzeyini onların davranış ve performansına bakarak belirlemelidir. Öğretimin etkililiği için öğrencinin performasını, yani öğreneceklerini sergilemesi önemlidir. Bu noktada öğrencilere alıştırma yaptırmak, beklenen performansı sergilemelerine destek sağlayabilir.

7. Geri Bildirim Sağlama

Geri bildirim, sergiledikleri davranış ve performansa karşılık öğrencilere durumları hakkında bilgi vermeyi kapsamaktadır. Böylece öğrenci, hedeflere ulaşma noktasında kendine düşen görevleri daha iyi idrak ederek süreçte sorumluluk üstlenir.

8. Değerlendirme

Değerlendirme aşaması, öğrencilerde hedeflenen öğrenmenin gerçekleşip gerçekleşmediğinin muhasebesinin yapılmasıdır. Bu muhasebe öğrencinin davranış ve performansının, program kazanımları veya diğer beklentiler baz alınarak değerlendirilmesini içerir. Öğretim sürecinde öğrenci kazanımlarını değerlendirmede birçok yol, yöntem ve araç olduğu bilinmektedir. Bu amaçla dersin sonunda öğrencinin kendi başına uygulayabileceği tarama testi önerilebilir.

9. Öğrenmede Kalıcılığı Sağlama

Öğrenme; yaşantı ürünü, kalıcı izli davranış değişikliği olarak tanımlanan oldukça karmaşık bir süreçtir. Bu sürecin birçok değişkeni vardır. Kalıcılık, bunların başında gelmektedir. Bu yüzden öğretim sürecinde öğrenilenlerin transfer edilmesi, kullanılması için kalıcılığın sağlanması kritik öneme sahiptir. Bu yüzden öğretim sürecinde dersler mutlaka kalıcılığı sağlayacak bir şekilde bitirilmelidir. Kalıcılığı sağlamada tekrar,

27

öğrenilenlerin farklı bağlamlara transferinin istenmesi, özetleme, soyutlama gibi birçok strateji kullanılabilir. Bu konuda Gagné ve Briggs (1974) ile Kruse (2009), öğrenilenlerin kalıcılığını ve transferini sağlamak amacıyla dersin belli aralıklarla tekrarının yapılması ve bilgilerin gerçek durumlarda kullanılmasına yönelik uygulama ve alıştırmaların yaptırılması önermektedir (Akt: Menzi, 2012: 38).

Bu dokuz adımdan da anlaşılacağı üzere, öğretimi insanların öğrenmesine yol göstermek ve yardım etmek amaçlı olarak ele alan Gagné, bilgi işlem sürecine paralel olarak geliştirdiği modelini, bir öğrenme olayında yer alan öğretme durumları ile bunların iç görülerini gösteren sıralama biçiminde ele almıştır. Bu sıralama aşağıda Tablo 1’de görülmektedir. Tablo 1, Gagné’nin öğretme sürecinde yer alması beklenen (dışsal) muhtemel olayların (Sütun I), insanın içinde oluşan (içsel) öğrenme süreçleriyle ilişkisini (Sütun II) göstermektedir (Fidan, 1996). Bu tabloda içsel öğrenme süreçleri (Sütun II) ve bu süreçleri destekleyen dışsal öğretim etkinlikleri (Sütun I) yer almaktadır

Tablo 1. GÖEM Aşamaları I-Öğretim Etkinlikleri (Dışsal olaylar, Öğretim durumu)

II-Öğrenme Süreçleri

(İçsel –Zihinsel olaylar) Amaç 1-Dikkat çekme Sinir titreşimlerinin akımlarının

alınması, Reseptörlerin uyarılması

Öğrencinin uyarıcıları algılamasını sağlamak

2-Hedeften haberdar etme Yönetici-kontrol mekanizmasının harekete geçirilmesi, Öğrenme beklentisi

Öğrenciye öğrenme amacını bildirmek

3-Önceki öğrenmelerin

hatırlatılması Önceki bilgileri uzun süreli bellekten geri getirme.

Önkoşul öğrenmeleri kullanıma hazır hâle getirmek

4-Uyarıcı materyalin sunulması

Seçici algı için önemli noktaların görülmesi

Yeni bilgi öğrenmesini sağlamak

5-Öğrenmeye rehberlik etme

Bilgiye anlam verme ve kodlama

sürecinin çalıştırılması Öğrencinin bilgiyi anlamlı kodlamasına yardım etmek 6-Davranışı (performans)

ortaya çıkarma Davranış oluşturucuların harekete geçirilmesi, tepkide bulunma Öğrenmenin emin olmak oluşmasından 7-Geri bildirim (dönüt)

verme

Pekiştirmeyi oluşturma, tepkiyi

güçlendirme, Yanlışları düzeltme Öğrenciye öğrenmesi hakkında bilgi vermek 8-Davranışları (performans) değerlendirme Dönüt mekanizmasını harekete geçirme ve pekiştirmeyi mümkün kılma

Öğrencinin güven kazanmasını sağlamak

9-Kalıcılığı ve transferi

sağlama Geri getirme mekanizması için ipuçları ve stratejiler sağlama ve harekete geçirme. Öğrenilenleri yeni durumlarda kullanma

Ek alıştırma ve uygulamalarla kalıcılığı sağlamak

28

Tablo 1’deki aşamalarda da görüldüğü gibi Gagné’ye göre öğrenme, ardışık birçok sürecin sonucunda meydana gelir. Ancak bazı süreçler aynı anda ya da paralel bir şekilde meydana geldiğinden bu içsel süreçlerin sırası değişebilir. Öğrenmenin içsel süreçleri, çevredeki uyarıcıları kapsayan dışsal olaylar tarafından etkilenir. Belli hedeflere dönük öğrenmeyi desteklemek üzere dışsal etkinliklerin planlanması, sürdürülmesi ve değerlendirilmesine de öğretim denir. Öğretimin yöneticisi olarak öğretmenin görevi ise öğrenme hedefleri doğrultusunda, öğrenme süreçlerine uygun olarak bu dışsal olayları seçme, organize etme, düzenleme ve denetlemedir. İçsel olarak güdülenmiş, kendi öğrenmesini kendi yönlendirebilen öğrenciler için dışsal etkiye çok gerek olmayabilir. Ancak okul durumlarında, hemen hemen tüm öğrencilerin var olan kapasitelerini tam olarak kullanabilmeleri için dışsal etkinliklerle desteklenmesi gerekmektedir. Bu nedenle, dersi planlamada dikkate alınması gereken en önemli nokta her bir içsel öğrenme sürecini en üst düzeyde destekleyecek dışsal öğretim etkinliklerini düzenlemektir (Senemoğlu, 2007).

Birçok öğretim ve tasarım modeline ilham vermiş olan GÖEM, günümüzde özellikle bilgisayar tabanlı öğretim tasarımlarına yol göstermeye devam etmektedir. Aşağıda GÖEM’in web tabanlı uygulanmasıyla ilgili bir örneğe yer verilmiştir. Bu örnekte GÖEM’de yer alan adımlar farklı basamak veya aşamalar olarak kullanılmıştır. Örneğin Fiedler (2002, Akt: Akçay, 2010), Gagné’nin adımları ile tasarladığı web adımlarını şu şekilde ilişkilendirmiştir:

GÖEM Adımları Web Aşamaları

Dikkat Giriş

Hedefleri bildirme İşlem

Ön bilgileri hatırlatma Giriş ve İşlem Uyarıcıların sunulması İşlem

Öğrenmeye rehberlik etme Süreç Davranışı ortaya çıkarma Süreç

Dönüt sağlama Süreç

Performansı değerlendirme Değerlendirme

29