Göçmen Kaçakçılığı ve İnsan Ticaret

Göçmen (ya da insan) kaçakçılığı ve insan ticareti çoğu zaman birbirine karıştırılan iki olgudur. İltica ve göç konusunda önemli birer sorun olan bu iki kavram, aslında çok farklı şeyleri ifade etmektedir. Bu başlık altında, Türkiye’de de sıklıkla karşılaşılan bu iki konuya kısaca değinilecektir.

Göç Terimleri Sözlüğü’nün tanımına göre “göçmen kaçakçılığı”, “doğrudan veya dolaylı olarak maddi çıkar elde etmek amacıyla, bir kişinin vatandaşı olmadığı ya da daimi olarak ikamet etmediği bir devlete yasadışı girişinin sağlanması.” olarak tanımlanmaktadır. (IOM, 2009: 22) Buna karşılık insan ticareti, göçmen kaçakçılığının aksine, cebir ya da şiddet yoluyla, zorla gerçekleştirilen ve içinde önemli derecelerde insan hakları ihlali barındıran bir durumdur. Göç Terimleri Sözlüğünde “insan ticareti” şöyle tanımlanmaktadır:

“Kuvvet kullanarak veya kuvvet kullanma tehdidiyle ya da diğer bir biçimde

zorlama, kaçırma, hile, aldatma, gücünü kötüye kullanma ya da kişinin hassasiyetinden yararlanma veya başkası üzerinde denetim yetkisi olan kişilerin rızasını kazanmak için o kişiye veya başkasına kazanç ya da çıkar sağlama yoluyla kişilerin istismar amaçlı temini, bir yerden bir yere taşınması, devredilmesi, barındırılması ya da teslim alınmasıdır.” (IOM, 2009: 29)

İnsan ticareti suçu, çoğunlukla organize olarak işlenmektedir. Abadinsky’e göre organize suç, “legal ve illegal yöntemlerle para ve gücü ele geçirmek amacıyla en az üç seviyeli hiyerarşik bir yapı sergileyen ve belirli bir hiyerarşik disiplinde hareket eden, ancak ideolojik amaçları olmayan kişilerin yaptığı eylemlerdir.” (Serbes, 2009: 2747) İnsan ticareti suçunu işleyen gruplarda da çoğunlukla bu tanıma uyan özellikler gözlemlenmektedir. Bu tip örgütlenmeler profesyonel gruplar olmakta ve bu grupların eline düşen insanlar, çoğunlukla çaresizce boyun eğmek zorunda kalmaktadır.

İnsan ticaretinde, suçun mağduru durumunda olan insanlar, cehalet, fakirlik, çaresizlik, baskı altında olmak, şiddete maruz kalmış olmak, tehdit altında olmak gibi durumlar nedeniyle alınıp satılmak ve zorla çalıştırılmak suretiyle meta muamelesi görmektedirler. (IOM – İçişleri Bakanlığı – Adalet Bakanlığı, 2009: 22)

Göçmen kaçakçılığında Türkiye, transit ülke durumundayken, insan ticaretinde hedef ülke konumunda bulunmaktadır. Özellikle Doğu Bloğunun dağılmasından sonra, bu ülkelerden Türkiye’ye doğru bir yönelme başlamıştır. (Demir ve Erdal, 2010: 40) İnsan ticaretini, bir “modern zaman köleliği” olarak tanımlamak yanlış olmayacaktır. Çünkü burada, bir kişinin bir başka kişi tarafından zorla çalıştırılması ve onun üzerinde para kazanması söz konusudur. Türkiye’de insan ticareti, en belirgin olarak Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra ülkelerinde ekonomi zorluklar yaşayan kişilerin, çalışmak amacıyla Türkiye’ye gelmeleriyle başlamıştır. Ülkelerinden ekonomik göçmen olarak gelen bu insanlar, insan tacirlerinin eline düşerek, pasaportlarına el konması yoluyla zorla çalıştırılmaya başlanmıştır. Özellikle bir dönem, Moldova, Ukrayna ve Rusya’dan gelen kadınların zorla fuhuşa sürüklenmesi medyada geniş yer bulmuştur. “İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı”nın sığınma evlerine şimdiye kadar 14 farklı ülke vatandaşı, insan ticareti mağduru olması nedeniyle başvurmuştur. (Güral, 2006: 196) Bu sayı bize Türkiye’deki insan ticaretinin ne denli vahim boyutlara ulaştığını göstermektedir.

İnsan ticaretinde dezavantajlı gruplar olarak sayılan kadınlar ve çocuklar, bu suçtan en fazla etkilenen kişiler olmaktadır. Özellikle üçüncü dünya ülkelerinde kadınların ayrımcılığa uğramaları, ikinci sınıf insan muamelesi görmeleri dezavantajlı olmalarının başlıca nedeni olarak sayılmaktadır. Eğitim ve istihdamda eşitsizlik, üretim faaliyetlerinden dışlanma, fiziksel şiddet gibi etkenler kadınların erkeklere oranla sosyal hayatta güçsüzleşmesine, dolayısıyla da tehlikelere daha açık

İnsan ticaretini, göçmen kaçakçılığından ayıran 3 temel fark bulunmaktadır. Bunlardan ilki, insan ticaretinde “istismar” en önemli unsurken, göçmen kaçakçılığında insanların para karşılığı bir yerden bir yere nakli söz konusu olmaktadır. İkinci fark ise, insan ticaretinde herhangi bir şekilde sınır aşılması gerekli değilken, göçmen kaçakçılığında bir ülkenin sınırının yasadışı yollardan geçilmesi söz konusudur, yani göçmen kaçakçılığı, insan ticaretine göre uluslararası bir özellik taşımaktadır. Son fark ise, yukarıda da bahsedilmiş olan rızanın varlığıdır. Göçmen kaçakçılığı kişinin rızası ile gerçekleşirken, insan ticareti zorla yapılmaktadır. (İçduygu, 2004: 24) Bu üç farka rağmen, iki durumda da olayın öznesini oluşturan kişilerin durumlarından yararlanma ve bu zor durumlarını istismar etme söz konusu olmaktadır. İki durumda da olayın öznesi olan kişiler mağdur olmaktadırlar.

İnsan ticareti ve göçmen kaçakçılığı her ne kadar birbirinden farklı olgular olsa da, bazı ortak noktaları da bulunmaktadır. İnsan tacirleri, mağdurları genellikle göçmenler arasından seçmektedirler. Yasadışı yollardan ülkesini terk ederek başka bir ülkeye girmek isteyen kişiler, genellikle göçmen kaçakçılarına başvurmaktadırlar. Bu durum da bu kişilerin, insan ticaretine konu olmalarını kolaylaştırmaktadır. (IOM – İçişleri Bakanlığı – Adalet Bakanlığı, 2009: 34) Göçmen kaçakçılığı yapan kişilerin, nakillerine yardım ettikleri kişileri bir ticari meta olarak kullanmaları, işin göçmen kaçakçılığından insan ticaretine dönen yüzü olmaktadır. İşte bu nedenle iki olgu birbirinin içine geçmiş ve bu yüzden birbiriyle sıkça karıştırılır olmuştur.

Bir diğer ortak yön ise, iki durumda da faillerin maddi çıkar elde etme amacında olmalarıdır. Göçmen kaçakçılığında bir yerden bir yere nakil amacıyla mağdurlardan yüklü miktarlarda paralar talep edilmekte, insan ticaretinde ise insanların alım, satım ya da çalıştırılması ile mağdurların üzerinden para kazanılmaktadır. İki durum da organize suç kapsamına girmektedir ve her iki durumda da insan hakları ihlalleri söz konudur. İnsan onur ve haysiyetine aykırı

muameleler yapılmakta, insanların temel hak ve özgürlükleri yok sayılmaktadır. (IOM – İçişleri Bakanlığı – Adalet Bakanlığı, 2009: 39)

İnsan ticareti, 1982 Anayasasının bazı maddelerine aykırı unsurlar içermesi dolayısıyla bir anayasa ihlali olarak da görülebilir. Anayasanın 17. maddesi, kişilerin yaşama, maddi, manevi varlığını koruma hakkını; 18. maddesi, zorla çalıştırma yasağını; 19. maddesi, kişi özgürlüğü ve güvenliğini düzenlemektedir. Tüm bu maddelerle bağdaşmayan insan ticareti olgusu, anayasanın bu maddelerini ihlal eden bir davranış olmaktadır. (IOM – İçişleri Bakanlığı – Adalet Bakanlığı, 2009: 52-53)

Türkiye’de son yıllarda göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti ile mücadele amaçlı birçok yasal reform yapılmıştır. Bunlardan biri 2003 yılında imzalanan “Birleşmiş Milletler Palermo Sınır Aşan Örgütlü Suçlarla Mücadele Sözleşmesi ve Ekli Protokolleri”dir. Bir diğeri, 2004 tarihli “Karayolu Taşıma Kanunu ve Uygulama Yönetmeliği”dir. Ayrıca Türk Ceza Kanunu’nda da 2005 yılında değişiklikler yapılmış, göçmen kaçakçılığı konusu TCK madde 79’da; insan ticareti ise TCK madde 80’de düzenlenmiştir. Göçmen kaçakçılığı konusunu düzenleyen madde 79’a göre, göçmen kaçakçılığı yapan kişiye, 3 yıldan 8 yıla kadar hapis ve on bin güne kadar adli para cezası verilmektedir. Eğer suç bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmiş ise ceza yarı oranında artırılmaktadır. İnsan ticareti konusunu düzenleyen madde 80’e göre, insan ticareti yapan kişiye, 8 yıldan 12 yıla kadar hapis ve on bin güne kadar adli para cezası verilmektedir.

2. İzmir’de Faaliyet Gösteren Bir Sivil Toplum Kuruluşu: Mültecilerle