Franchising

Franchisor, bir ürüne, hizmete veya bilgi birikimine, bunlara ait kalitesi kanıtlanmış ve başarılı bir markaya/isme sahip olup da, bunların satış dağıtım veya işletme hakkını belirli bir bedel karşılığı veren taraf anlamına gelmektedir. Franchisee ise, doğrudan veya dolaylı bir malı bedel karşılığında franchisorun ticari adını/markasını, know-howını, iş

122 _{Forfaiting Nedir?, KOSGEB Yayınları, http://www.alomaliye.com/forfaiting.html, (Erişim: 19 Nisan} 2008).

görme ve teknik yöntemlerini, sistemini ve diğer sınaî/fikri mülkiye haklarının kullanımını üstlenen taraf demektir123.

Franchising işleminde, franchising veren franchisor ile franchising alan franchisee olmak üzere iki taraf bulunmaktadır. Đşlem konusu olan işletme, marka ya da isim hakkına da franchise denmektedir. Franchisor, piyasada tanınmış ve yerleşmiş bir ismin ya da markanın işletme hakkını veren taraftır. Franchisor; bunların yanı sıra, girişimciye teknik, idari, mali, pazarlama ve eğitim konularında hizmetler sunmaktadır. Franchisee ise işletmesini bağımsız olarak yöneten, isim, işletme hakkı ya da marka ve diğer hizmetleri belirli bir bedel karşılığında alan taraftır. Franchising sisteminde taraflar arasında, sözleşme ile tespit edilen uzun dönemli bir iş ilişkisi bulunmaktadır. Franchising sözleşmesindeki en önemli husus, franchisee tarafından yapılacak ödemelerdir. Yatırımcı bir franchise satın aldığında, yılların tecrübesi ile birlikte denenmiş ve başarısı kanıtlanmış bir metodu da satın almaktadır. Franchising anlaşması süresince franchisor, franchisee'e tanıtım, reklam, eğitim, malzeme gibi her türlü hizmet ve desteği sunmaktadır124.

ABD’de 1950’lerden beri uygulanmakta olan franchising sistemi, Türkiye'de ilk kez 1985 yılında Amerikan McDonald's ile uygulama alanı bulmuştur. Sonraki yıllarda gelen Wendy’s, Kentucky Fried Chicken ve Pizza Hut franchising sisteminin fast-food alanındaki ilk temsilcileri olmuşlardır125.

Franchising sistemi iki grupta inceleniyor. Bunlar; üretici ve satıcı arasında bağımsız bir ilişki şeklinde başlayan “Ürün ve Marka Franchising” ve "Đşletme Sistemi Franchising". Ürün ve marka franchisingi sisteminde satıcı firma, kendini üretici firma ile özdeşleştirmeye çalışıyor. Belirli ürünlerin benzer görünümdeki bağımsız işletmelerde pazarlanması sonucu, üretici ile imaj birleşmesi sağlanır. Bu tür franchisingde esas olan belirli bir marka ve ticari unvanın kullanılmasıdır. Bunun yanı sıra imtiyazı veren firma karşı taraf üzerinde sevk ve idare dahil, geniş ve sürekli bir denetim hakkına sahiptir. Franchise alan kuruluş sadece bazı basit konularda üretim safhasına katılabilir. Ürün ve marka franchising sisteminin en tipik örneklerini otomobil ve kamyon satıcıları, benzin istasyonları ve alkolsüz içki üreticileri oluşturmaktadır126. Đşletme sistemi franchising türünde ise; franchisee ve franchisor arasında sadece ürün, servis ve marka alanında değil,

123 _{Mendelsohn, M., Franshising in Europe, Cassell Plc, London, 1992, s. 1.} 124

Franchising Nedir? , http://www.girisim.net/franchising; (Erişim: 22 Nisan 2008).

125 _{Alon, I., D. Welsh, International Franchising in Emerging Markets ( China, India and Other Asian} Countries), CCH, Chicago, 2001, s.50.

126

bir bütün olarak işletme sistemi içerisinde pazarlama ve üretimle ilgili tüm faaliyetler yer alır. Bu sistem oteller, restoranlar, perakende satış mağazaları, kiralama ve danışmanlık hizmetleri veren firmalarda uygulanır. Đşletme sistemi franchising sözleşmesinde dört temel unsur bulunur. Bu unsurlar; Franchisor sahip olduğu belirli bir ismin veya markanın kullanılması için franchisee' ye izin verir. Franchisorun franchisee üzerinde, sözleşme süresince devam eden bir denetimi mevcuttur. Sözleşme boyunca franchisor, franchiseeye belirli yardım ve hizmetlerde bulunur. Bu imtiyaza karşılık bedelin ödeme şekli olan royaltynin miktarı periyodik ödemeler şeklinde tespit edilir127.

Franchisingin bir başka türüde master franchisingtir. Master franchising, kurulu bir franchising sistemini belirli bir bölgede veya ülkede sorumlu tek lisansör olarak işletme hakkı demektir. Master franchise anlaşması yapan kişi veya kuruluş anlaşmasını imzaladığı konsepti söz konusu bölgede veya ülkede kendileri gerçekleştirebileceği gibi ayrıca "sub- franchise" yani üçüncü bir kişiye franchise verme hakkını da bu anlaşma kapsamında tutabilir. Bir bölgenin veya ülkenin tamamı için master franchise işletme hakkını satın alan kişi veya kuruluş, söz konusu işletmenin o bölgelerdeki tüm faaliyetlerinden sorumlu olur ve marka ile ilgili tüm yasal yükümlülükleri taşır. Master franchise veren şirketler genellikle bu tip işletme haklarını bir yaygınlaştırma planı dahilinde yaparlar. Bu yaygınlaşma planı belirli bir süreyle sınırlıdır. Finansal bir yatırımla kontrata bağlanır. Yaygınlaşma planı belirli bir sürede gerçekleşmesi halinde ana franchisor Master franchise anlaşmasını tek taraflı iptal edebilir. Herhangi bir alanda hazır kurulu, işleyen bir iş modelini franchise olarak işletmek o alandaki işi yeniden kurmaktan daha avantajlı olabilir. Lisansörlüğü alınan şirketin bir parçası olarak o şirketin tecrübesini kullanabilir ve sahip olunan yerel pazar bilgisini de kullanarak olumlu sinerjiler oluşturulur128. Ana franchisordan beklenen destekler 6 başlık altında toplanır. Bunlar; genel pazar analizi, tedarik ve lojistik, eğitim, lokasyon seçme ve onaylama, pazarlama, reklam ve operasyon olarak sıralanabilir129.

Günümüzde kullanılan franchising işlemlerine ait bazı özellikler aşağıda yer almaktadır130:

127 _{Türkiye’de Franchising Uygulamaları, http://www.girisim.net/franchising/frahukuk6.htm, (Erişim: 22} Nisan 2008).

128

Mendelsohn, M., The Guide to Franchising, Cassel, London, 5th Edition, 1993, s. 25.

129 _{Hündür, B., Franchising Nedir?, http://www.ikademi.com/stratejik-yönetim/497-franchising-} nedir.html, (Erişim: 22 Nisan 2008).

130

1. Franchising sözleşmesi, taraflar arasında yapılır ve bağlayıcıdır.

2. Taraflar arasında sürekli bir iş ilişkisi kurulmalı ve iş ilişkisinin gerekleri eksiksiz yerine getirilmelidir.

3. Franchising'e konu olan mal, isim vs. kullanımı her yerde aynı olmalıdır.

4. Franchisor, franchiseeye sözleşmede belirtilen bir bölgede, bir süre için ismini ve logosunu kullanma hakkının verilmesidir.

5. Franchisee mal / hizmetin standardını, kalitesini korumak zorundadır.

6. Franchisor şirket yönetiminde bulunan satış yerlerinde denenmesi ve test edilmesi gereklidir.

7. Franchisee alıcısının satış yerlerini açmadan önce franchisinge konu olan alanda, franchisor tarafından tam bir eğitim verilmesi gerekir.

8. Franchisorun, sözleşme süresi boyunca franchiseeye gerekli yardımı yapması gereklidir.

9. Franchisee, franchisorun imajından yararlanır.

10. Franchisee, belli süre için satın aldığı hak ve hizmetler karşılığında franchisora bir başlangıç bedeli ve belli aralıklarla ödeme yapması gerekir.

11. Franchisee, yasal olarak işinin sahibidir ve istediği zamanda işini bırakma hakkına sahiptir.

12. Franchising sözleşmesi ile bütün satış yerlerinde aynı mal / hizmet satışı sunulmalıdır.

Franchising faaliyetleri ile daha önceden kazanılmış tecrübeler doğrultusunda KOBĐ’ler yapacakları yatırımları optimum şekilde gerçekleştirerek, işletme sermayesi ihtiyacını minimuma indirebilirler. Ayrıca KOBĐ’ler yapacakları yatırımlar konusunda bilgilendirilerek fizibilite etüdleri için bir zaman kazanımı da söz konusu olmaktadır.