3. BULGULAR
3.5 Fragman Temelli Analizler
3.5.1 Fragman 1
Birinci fragman Saba makamındadır ve sekiz haneli Ģarkı formunda yazılmıĢ olan orijinal eserin ilk iki hanesini –zemin ve nakaratı– kapsamaktadır. Her hane kısa çalgısal geçiĢlerle birbirine bağlanmıĢtır (Çizelge 3.43).
3.5.1.1 Uzmanın iĢaretlediği sınırlar
Uzman, bu fragmanda altı gruplama sınırı iĢaretledi. Uzmanın iĢaretlediği sınırların tümü, cümle sonlarındaki çeĢnili ve çeĢnisiz kalıĢlar ile yarım karar perdelerine karĢılık gelmektedir. Uzmanın iĢaretlediği gruplama sınırları lokal düzeyde incelendiğinde, bu fragmandaki gruplamaların baĢlangıç aralığına dayandığı gözlenmektedir.
Çizelge 3.43 : Birinci fragmanda uzman ve katılımcıların iĢaretledikleri gruplama sınırlarına karĢılık gelen perdeler.
Hane Cümle Uzman Müzisyenler Müzisyen
Olmayanlar Batılılar
A-1m 1-57
a 1-17
- Güçlüde kalıĢ (2) Güçlüde kalıĢ (2) Güçlüde kalıĢ (2)
- - - Dügâh perdesi (10) - - Segâh perdesi (15) Karar perdesinde kalıĢ (17) Karar perdesinde kalıĢ (17) Karar perdesinde kalıĢ (17) Karar perdesinde kalıĢ (17) b 18-34 - - - Rast perdesi (21)
- Karar perdesinde çeĢnili kalıĢ (30) - -
Karar perdesinde çeĢnili kalıĢ (34) Karar perdesinde çeĢnili kalıĢ (34) Karar perdesinde çeĢnili kalıĢ (34) Karar perdesinde çeĢnili kalıĢ (34) c
35-47 - Güçlüde kalıĢ (47) Güçlüde kalıĢ (47) Güçlüde kalıĢ (47) saz (c)
48-57 Yarım karar (57) Yarım karar (57) - -
B-2m 58-109
d 58-82
- - Hicaz perdesi (58) Hicaz perdesi (58)
- Hüseyni perdesi (61) Hüseyni perdesi (61) Hüseyni perdesi (61) - - - ġehnaz perdesi (62) - - - Güçlüde kalıĢ (74) Segâh perdesinde
kalıĢ (82) Segâh perdesinde kalıĢ (82) Segâh perdesinde kalıĢ (82) Segâh perdesinde kalıĢ (82) e
83-99
- Hicaz perdesi (87) - -
Rast‟ta asma karar (99)
Rast‟ta asma karar (99)
Rast‟ta asma karar (99)
Rast‟ta asma karar (99) saz (e)
100-109 Yarım karar (109) Yarım karar (109) Yarım karar (109) Yarım karar (109)
Toplam Sınır : 6 11 9 14
3.5.1.2 Müzisyenlerin iĢaretledikleri sınırlar
Müzisyenler, bu fragmanda 11 gruplama sınırı iĢaretledi. Müzisyenlerin iĢaretledikleri altı sınır, uzmanın sınır iĢaretlemeleri ile örtüĢmektedir. Uzmanla örtüĢmeyen ilk sınır, birinci hanenin baĢında üzerinde kısa kalıĢ yapılan Çargâh perdesine (2) ve ikinci sınır, birinci hanenin ikinci cümlesinde üzerinde kısa kalıĢ yapılan Dügâh perdesine (30) karĢılık gelmektedir. Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, birinci hanenin ikinci cümlesi, Dügâh perdesi üzerinde iki kez çeĢnili kalıĢ yapılarak sona ermektedir. Uzman, ikinci cümlenin sonunda ikinci kez kalıĢ yapılan karar perdesini (34) gruplama sınırı olarak iĢaretlerken, müzisyenlerin bu perde üzerindeki her iki kalıĢı (30 ve 34) gruplama sınırı olarak iĢaretledikleri görülmektedir. Bu bağlamda, kantitatif analize göre uzmanla örtüĢmeyen bu sınır (30) aslında müziksel açıdan uzmanın iĢaretlediği gruplama sınırı (34) ile örtüĢmektedir. Benzer bir örtüĢme, aynı hanedeki üçüncü cümlenin sonunda üzerinde kısa kalıĢ yapılan güçlü perdesine (47) karĢılık gelen sınır konumunda da mevcuttur. Tabloda da görüldüğü gibi, birinci hane Çargâh perdesi (47) üzerinde iki kez kalıĢ yapılarak (47 ve 57) sonlanmaktadır. Müzisyenler, bu hane sonundaki her iki kalıĢı
gruplama sınırı olarak iĢaretlerken, uzman ikinci kez üzerinde kalıĢ yapılan Çargâh perdesini (57) sınır olarak iĢaretlemiĢtir. Bu bağlamda, her iki sınır konumunda yine müziksel açıdan örtüĢme mevcuttur. Uzmanla örtüĢmeyen üç sınır konumu (2, 30, 47) lokal düzeyde incelendiğinde, bu sınır konumlarındaki gruplamaların baĢlangıç aralığına dayandığı gözlenmektedir. Uzmanın iĢaretlemediği fakat müzisyenlerin iĢaretledikleri son iki sınır, ikinci hanede sırayla Hüseyni (61) ve Hicaz (87) perdeleridir. Hüseyni perdesinden (61) hemen sonra ġehnaz perdesinin gelmesiyle oluĢan geniĢ perde aralığı nedeniyle bu sınır konumundaki gruplamanın perde aralığına dayandığı ve Hüseyni perdesinin maksimum aralıkta olması nedeniyle bu konumdaki gruplamada aynı zamanda baĢlangıç aralığının da etkili olduğu gözlenmektedir. Uzmanla örtüĢmeyen son sınır, ikinci hanenin son cümlesinde iĢaretlenen Hicaz perdesidir (87). Hicaz‟dan hemen önce duyulan Rast perdesinin oluĢturduğu geniĢ perde aralığı nedeniyle, bu sınır konumundaki gruplamanın perde aralığına dayandığı gözlenmektedir. Bununla birlikte, Rast perdesi iĢitsel olarak bir dörtlük duyulduğu için maksimum bir aralıktır. Müzisyenlerin, üzerinde geçici kalıĢ yapıldığı hissini uyandıran Rast perdesi yerine, Hicaz perdesini yeni bir gruplamanın ilk sınırı olarak tercih etmiĢ olmaları mümkündür.
3.5.1.3 Müzisyen olmayanların iĢaretledikleri sınırlar
Müzisyen olmayanlar, bu fragmanda dokuz gruplama sınırı iĢaretledi. Müzisyen olmayanların iĢaretledikleri beĢ sınır, uzmanın sınır iĢaretlemeleri ile örtüĢmektedir. Uzmanla örtüĢmeyen ilk sınır, birinci hanede üzerinde kısa kalıĢ yapılan Çargâh perdesi (2) ve ikinci sınır ise, üçüncü cümlenin sonunda müzisyenlerin de sınır algısını tetikleyen Çargâh perdesine (47) karĢılık gelmektedir. Müzisyen katılımcılardan elde edilen sınır verilerinin tartıĢıldığı kısımda daha detaylı açıklandığı gibi, gruplama sınırı olarak iĢaretlenen bu perde (47) aslında uzmanın hane sonunda sınır olarak iĢaretlediği Çargâh perdesi (57) ile müziksel açıdan örtüĢmektedir. Lokal düzeyde, her iki Çargâh perdesinin (2, 47) gruplama sınırları olarak iĢaretlenmesi nedeniyle, bu iki konumdaki gruplamalarda baĢlangıç aralığının etkili olduğu gözlenmektedir. Uzmanla örtüĢmeyen diğer sınır, ikinci hanenin ilk perdesi olan Hicaz perdesidir (58). Tabloda görüldüğü gibi, Hicaz perdesi birinci hanenin sonunda uzmanın gruplama sınırı olarak iĢaretlediği yarım karar perdesinden (57) hemen sonraki perdedir. Lokal düzeyde incelendiğinde, Hicaz perdesi bir sekizlik değerde olmasına karĢın, Çargâh perdesi (57) iĢitsel olarak bir dörtlük
duyulduğu için maksimum aralıktadır. Müzisyen olmayan katılımcıların, baĢlangıç aralığının etkili olduğu gözlenen yarım karar perdesi yerine, Hicaz perdesini yeni bir gruplamanın ilk perdesi olarak tercih etmiĢ olmaları mümkündür. Bu bağlamda, her iki sınır konumunda (57, 58) yoğunlaĢma mevcuttur. Uzmanla örtüĢmeyen son sınır, ikinci hanenin ilk cümlesinde müzisyenlerin de sınır algısını tetikleyen Hüseyni perdesine (61) karĢılık gelmektedir. Müzisyenlerden elde edilen sınır verilerinin tartıĢıldığı bir önceki kısımda daha detaylı açıklandığı gibi, bu sınır konumundaki gruplamada hem perde aralığının hem de baĢlangıç aralığının etkili olduğu gözlenmektedir.
3.5.1.4 Batılı katılımcıların iĢaretledikleri sınırlar
Batılılar, bu fragmanda 14 gruplama sınırı iĢaretledi. Bu gruptaki katılımcıların iĢaretlediği beĢ sınır, uzmanın sınır iĢaretlemeleri ile örtüĢmektedir. Uzmanla örtüĢmeyen ilk sınır, birinci hanenin baĢında diğer katılımcıların da sınır algısını tetikleyen ve bu sınır konumundaki gruplamada baĢlangıç aralığının etkili olduğu gözlenen Çargâh perdesine (2) karĢılık gelmektedir. Uzmanla örtüĢmeyen diğer iki sınır, birinci hanenin ilk cümlesinde iĢaretlenen Dügâh (10) ve Segâh (15) perdeleridir. Bu fragman için hazırlanan vektörel grafikte görüldüğü gibi, Dügâh (10) ve hemen öncesindeki Çargâh perdesi ile Segâh (15) ve hemen sonrasındaki Rast perdelerinde aynı ritmik motif görülmektedir. Dügâh perdesi bir onaltılık ve Segâh perdesi ise noktalı sekizliktir. Dügâh perdesinden hemen önce bir noktalı sekizlik değerdeki Çargâh perdesi, Segâh perdesinden sonra ise bir onaltılık değerdeki Rast perdesi gelmektedir. Dolayısıyla, Çargâh ve Segâh perdeleri maksimum aralıktadırlar. Bu bağlamda, katılımcıların baĢlangıç aralığına dayalı olan Çargâh perdesi (9) yerine, Dügâh perdesini (10) yeni bir gruplamanın ilk perdesi olarak tercih etmiĢ olmaları mümkündür. Segâh perdesine (15) karĢılık gelen gruplama sınırında ise, baĢlangıç aralığının etkili olduğu gözlenmektedir. Uzmanla örtüĢmeyen diğer sınır, aynı hanenin ikinci cümlesinde yine baĢlangıç aralığının etkili olduğu gözlenen Rast perdesine (21) karĢılık gelmektedir. Uzmanla örtüĢmeyen dördüncü sınır, aynı hanenin sonunda diğer katılımcıların da sınır algısını tetikleyen Çargâh perdesidir (47). Müzisyen ve müzisyen olmayanlardan elde edilen sınır verilerinin tartıĢıldığı önceki kısımlarda açıklandığı gibi, sınır olarak iĢaretlenen bu perde uzmanın hane sonunda gruplama sınırı olarak iĢaretlediği yarım karar perdesi (57) ile aslında müziksel açıdan örtüĢmektedir. Batılıların, aynı zamanda uzmanın gruplama
sınırı olarak iĢaretlediği yarım karar perdesi (57) yerine, ikinci haneyi baĢlatan Hicaz perdesini (58) sınır olarak iĢaretledikleri görülmektedir. Müzisyen olmayan katılımcılar gibi, Batılıların da bu perdeyi yeni bir gruplamanın ilk perdesi olarak tercih etmiĢ olmaları mümkündür. Dolayısıyla, bu iki sınır konumunda (57, 58) yoğunlaĢma mevcuttur. Benzer bir yoğunlaĢma, Batılıların aynı hanede gruplama sınırı olarak iĢaretledikleri Hüseyni (61) ve ġehnaz (62) perdelerinde de görülmektedir. Lokal düzeyde incelendiğinde, bu iki sınır konumundaki gruplamada hem bir noktalı dörtlük değerdeki Hüseyni perdesinin maksimum bir aralık olması nedeniyle baĢlangıç aralığının etkili olduğu, hem de Hüseyni ve ġehnaz perdesi arasındaki geniĢ perde aralığı nedeniyle aynı zamanda perde aralığının etkili olduğu gözlenmektedir. Bu bağlamda, ġehnaz perdesinin yeni bir gruplamanın ilk perdesi olarak tercih edilmiĢ olması mümkündür. Uzmanla örtüĢmeyen son sınır, ikinci hanenin ilk cümlesinde üzerinde kısa kalıĢ yapılan Çargâh perdesine (74) karĢılık gelmektedir ve lokal düzeyde bu sınır konumundaki gruplamada baĢlangıç aralığının etkili olduğu gözlenmektedir.
3.5.1.5 Gruplar arası örtüĢen ve örtüĢmeyen sınırlar
Müzisyenler ile müzisyen olmayan katılımcıların iĢaretledikleri gruplama sınırlarında kantitatif analize göre örtüĢen sınır sayısı sekiz, örtüĢmeyen sınır sayısı ise dörttür. Birinci hanenin ikinci cümlesinde, müzisyenler üzerinde iki kez kalıĢ yapılan her iki Dügâh perdesini (30, 34) gruplama sınırı olarak iĢaretlerken, müzisyen olmayanlar ikinci kez kalıĢ yapılan Dügâh perdesini (34) sınır olarak iĢaretlemiĢlerdir. Müzisyenlerden elde edilen sınır verilerinin tartıĢıldığı kısımda daha önce açıklandığı gibi, makamsal dizinin karar perdesi üzerinde yapılan her iki kalıĢ (30, 34) müziksel açıdan örtüĢmektedir. Bununla birlikte, müzisyenler birinci haneyi sonlandıran Çargâh perdesini (57) gruplama sınırı olarak iĢaretlerken, müzisyen olmayanlar ikinci haneyi baĢlatan Hicaz perdesini (58) sınır olarak iĢaretlemiĢlerdir. Dolayısıyla, bu iki sınır konumunda yoğunlaĢma mevcuttur. Sınır konumlarındaki yoğunlaĢma ve müziksel olarak örtüĢen sınırlar göz önüne alındığında, müzisyenler ile müzisyen olmayanlar arasında örtüĢmeyen tek sınır, ikinci hanenin son cümlesinde müzisyenlerin sınır olarak iĢaretledikleri Hicaz perdesine (87) karĢılık gelmektedir. Müzisyenler ile Batılı katılımcıların iĢaretledikleri sınırlar karĢılaĢtırmalı olarak incelendiğinde ise, kantitatif analize göre her iki grup arasında örtüĢen ve örtüĢmeyen sınır sayısı sekizdir. Müzisyenler birinci
hanede üzerinde iki kez kalıĢ yapılan her iki Dügâh perdesini (30, 34) gruplama sınırı olarak iĢaretlerken, Batılılar, müzisyen olmayan katılımcıların sınır verilerine benzer biçimde, ikinci kez kalıĢ yapılan Dügâh perdesini (34) sınır olarak iĢaretlemiĢlerdir. Ġkinci hanenin ilk cümlesinde ise, müzisyenler Hüseyni perdesini (61) gruplama sınırı olarak iĢaretlerken, Batılılar aynı hanede art arda duyulan Hüseyni ve ġehnaz perdesini (62) sınır olarak iĢaretlemiĢlerdir. Dolayısıyla, bu sınır konumlarında yoğunlaĢma mevcuttur. Sınır konumlarındaki yoğunlaĢmalar göz önüne alındığında, müzisyenlerle Batılılar arasında müziksel olarak örtüĢmeyen beĢ sınır (10, 15, 21, 74, 87) bulunmaktadır. Son olarak, müzisyen olmayanlar ile Batılı katılımcıların iĢaretledikleri sınırlar karĢılaĢtırmalı olarak incelendiğinde, müzisyen olmayanların iĢaretledikleri tüm sınırların Batılıların iĢaretledikleri sınırlar ile örtüĢtüğü görülmektedir.