geliştirmiştir. Bu amaçla birinci basamak sağlık hizmetleri personeli, uzmanlar ve diğer paydaşlar (STK’lar dahil) arasında işbirliği geliştirilmiş ve personelin geriatrik ve gerontolojik uzmanlığı teşvik edilmiştir.
Sonuç olarak Günlük Yaşamlarında Yaşlılara Yönelik Erken Destek (GYYYED) projesi, risklerin erken tespit edilmesine, hizmet ihtiyaçlarının değerlendirilmesine ve izlem planlamasına yönelik araçlar sunan bir bakım modeli geliştirmiştir. Personelin geriatrik ve gerontolojik bakım konusundaki önleyici becerilerini geliştirmek üzere uzmanlardan oluşan bir ekip, proje personelini eğitip desteklemiştir.
Proje, idari ve profesyonel sınırlar boyunca uygulamaların geliştirilmesine yardımcı olmuştur. Bu, ilgili tüm hizmet sağlayıcılar için ortak olarak mutabık kalınmış yıllık personel geliştirme planlarının bir parçası haline gelmiştir.
Sonuç olarak bulunabilir hizmetler, yaşlıların hizmet ihtiyaçlarını daha iyi karşılayabilmektedir. Ayrıca yaşlıların kendi aktif katılımlarının yanı sıra akraba ve arkadaşlarının güçlendirilmesi de teşvik edilmiştir.
Kaynak: Avrupa Komisyonu (2015).
102
Evde bakım ve gayri resmi bakımın desteklenmesi
Evde bakımdan sorumlu oldukları durumlarda toplulukların evde bakımın izlenmesi ve erişim ve kalitenin iyileştirilmesinin yanı sıra gayri resmi bakım için destek sağlanması açısından önemli bir sorumluluğu vardır (OECD, 2013). Topluluklar bakım tercihlerinin sürekliliğine odaklanarak bu hizmetleri sağlayabilir.
Gayri resmi bakıcılığa yönelik kamu tarafından fonlanan temel bir destek paketi (öz bakım dahil) aile üyeleri ve arkadaşlar tarafından sunulan gayri resmi bakımın sürdürülebilir kılınması açısından yaşamsal önemdedir.
Bu kamu desteği gönüllülük esasına dayalı eylemlerle koordinasyon halinde sağlanabilir ve bu eylemlerle desteklenebilir. Bu, hem bakıma ihtiyacı olanların sağlık ve iyilik halinin geliştirilmesine katkıda bulunur hem de gayri resmi bakıcıların sağlık ve iyilik halini korur. Bu kamu desteği, yaşlı yetişkinlerin öz bakım konusunda eğitilmesini ve gayri resmi bakıcıların eğitimini içerir.
Toplulukların evde bakımdan sorumlu olduğu durumlarda toplulukların aynı zamanda kaliteyi ve profesyonel hizmetler tarafından sağlanan bakıma erişimi iyileştirme konusunda önemli bir rol ve görevi de vardır. Buna yeterli genel bilgiye ve gerontolojik ve geriatrik konular hakkında farkındalığı olan uygun beceri karmalarına sahip personelin teşvik edilmesi de dahildir. Demansı olan kişilerin bakımındaki kalite sorunları özellikle ciddi düzeydedir ve birçok durumda yaygındır; bu sorunların giderilmesine duyulan ihtiyaç giderek herkes tarafından kabul edilmektedir (DSÖ, 2012b).
Bağımlı yaşlıları olan bakıcılar ya da aileler, DSÖ Avrupa Bölgesinde en büyük bakım ve destek kaynağını oluşturmaktadır; bu önemli rolü oynamaya devam edebilmeleri için bu bakıcı ve ailelerin desteklenmesi gereklidir.
Yaşlı bir aile üyesi, eş ya da arkadaşın bakımını üstlenmek, ailelerin ve birinci basamak bakımı rolünü oynayan kişinin yaşamına büyük etki yapabilir. Ücretsiz bakım rolü, bakım sağlayıcı için önemli düzeyde fiziksel, duygusal ve ekonomik gerilime sonuç verebilir ve hatta bakıcıyı sağlıksızlık riskiyle yüz yüze bırakabilir (DSÖ, 2015b: Bölüm 5). Bu rolü devam ettirebilmeleri için bakıcıların desteklenmesi gereklidir. Bu destek; yeterli bilgi, bakıma yardımcı olacak beceriler, mali destek ve diğer faaliyetlerle ilgilenmesine yetecek biraz özgürlük sağlayan bakıcı izinlerini içerir (DSÖ, 2012b).
Gayri resmi bakıcılara yardımcı olarak bir dizi program geliştirilmiştir; bunların birçoğunun hem bakıcı hem de bakılan açısından kanıtlanmış etkileri vardır. Bakıcı tatili hizmetleri ve bakıcılar için ev bazlı destek önemli müdahalelerdir ve bakım yükünü azaltmaya yardım edebilir (Colombo vd., 2011).
Demanslı kişilerin bakıcıları için tanının konulduğu anda aileye ve diğer gayri resmi bakıcılara psikoeğitim müdahaleleri sunulmalıdır. Aktif bakıcı katılımını içeren bakıcıların eğitimi, demanslı kişilerde davranışsal semptomlarla başa çıkmaya çalışan bakıcıları destekleyebilir (OECD, 2015). Ayrıca bakıcıları psikolojik geriliminin destek, danışmanlık ve bilişsel davranışçı müdahalelerle giderilmesi, depresyona giren bakıcılara özel önem verilmesi ve bu kişilerin depresyon rehberlerine yönetilmesi gereklidir (DSÖ, 2012b). DSÖ iDestek web sitesi (WHO iSupport), demansla yaşayan kişilere bakıcılık yapanlara destek vermeye yönelik bir çevrim içi eğitim programıdır (DSÖ, 2017b).
Yatılı bakım tesisleri
Avrupa’da yatılı bakım kapsamında bir dizi iyi uygulama trendi ortaya çıkmıştır ve bu trendler, yatılı bakım sağlamaktan sorumlu topluluklar için kontrol listeleri olarak kullanılabilir (OECD, 2013; Leichsenring, Billings ve Nies, 2013). Bu trendler aşağıdaki stratejilerden oluşmaktadır:
• kişinin kendi evinde bağımsız yaşaması ile yoğun uzun dönemli bakım ihtiyaçları olanlara bakım sağlayan evlerde (ya da evlerin içindeki bölümlerde) yaşama arasında sürekli bir tercih olanağı sağlama;
• (özellikle) demansı olanlar için, bireye özel yaşama alanıyla birlikte, mümkün olduğunca uzun bir süre
“gündelik” yaşama ortamı sunmak suretiyle yatılı bakımın kurumda bakım kimliğinden arındırılması - bu, topluluk yaşamına gömülü, entegre bakım hizmetleri olan paylaşımlı daireleri içerebilir (bu bağlamda yatılı bakım tesislerini topluluğa entegre etmenin ve kentlerin kenar mahallelerine kurmaktan kaçınmanın önemi hakkında çok şey öğrenilmiştir - örnek olarak Avusturya, Almanya ve Hollanda’da apartmanda yaşayan topluluklar verilebilir (OECD, 2015: 44));
• sağlığın geliştirilmesi ve hastalığın önlenmesine (söz gelimi yeterli fiziksel aktivite, yüksek kaliteli beslenme ve geliştirilmiş düşme önleme sistemi) yönelik olanlar da dahil olmak üzere kapsamlı bir hizmet yelpazesi sunan sağlığı geliştiren yatılı bakım tesislerinin oluşturulmasının desteklenmesi - örnek olarak Viyana’daki “sağlığı geliştiren huzur evleri”
verilebilir (alan 3: konut hakkındaki bölümdeki Kutu 8’e bakınız);
• gerontolojik ve geriatrik konularda yeterli becerisi olan personelin eğitilip tutulmasına ve personel değişimini azaltmaya yönelik teşviklerin oluşturulması (DSÖ, 2015b: Bölüm 5);
• sağlık hizmeti sektörüyle işbirliği yapılarak yatılı bakıma önlenebilir kabullerin engellenmesi - örneğin, hastanelerde uzun süreli yoğun bakım
103
ihtiyacına neden olabilecek basınç ülserlerinin oluşmasını önlemek için yeterli beslenme ve bakım sağlamak;
• yaşlıların yerel örgütlerinin katılımıyla ve yatılı bakımda yaşayanların psikolojik ve iyilik hali durumlarına daha fazla önem gösterilerek, bakım kalitesi stratejilerinin geliştirilmesi ve uygulanmalarının sürekli izlenmesi (DSÖ, 2015b: Bölüm 5; Willemse vd., 2015).
Çevre yardımlı yaşam ve “iyi yaşlanma için BİT” hizmetleri
Bu kısımda, BİT, çevre yardımlı yaşam (ÇYY) ve e/mSağlık ve bakım teknolojilerinin, ÇYY ve “iyi yaşlanma için BİT”
hizmetlerine yönelik uygulamalarına odaklanılarak daha yaş dostu ortamların oluşturulmasında oynayabilecekleri rolleri gözden geçirilmektedir. Bunlar Avrupa’da gelecekte verimli uzun dönemli bakım sistemlerinin geliştirilmesinin (Avrupa Komisyonu, 2013b; Carretero, 2015) yanı sıra hizmetlerin entegrasyonu/daha iyi koordinasyonu açısından önemli görülmektedir (bkz.
DSÖ, 2015b: Bölüm 5).
Bu bölümün diğer kısımlarında ele alınan konularla karşılaştırıldığında bu müdahale alanı birçok bakımdan daha deneyseldir. Dahası, belediyelerin, yaşlıların yaşam kalitesini artırırken eş zamanlı olarak belediye hizmetlerinin erişilebilirlik, etkinlik ve sürdürülebilirliğini güçlendiren BİT/ÇYY politika çözümleri belirleyip
uygulamalarını desteklemek üzere öğrenilen dersleri kapsamlı şekilde gözden geçiren Avrupa’da yapılmış çok az sayıda değerlendirme mevcuttur. BİT ve ÇYY çözüm ve hizmetleri yaşlıların tüm Avrupa’daki kentlerde ve topluluklarda yaşamlarını deneyimleme şekline giderek artan şekilde katkıda bulunmasına karşın durum budur.
Teknoloji pazarı hızlı bir şekilde büyüyüp değişmekle birlikte bu gelişmeler çoğu zaman parçalıdır ve ülkeler arasında ve ülkelerin dahilindeki nüfus dilimleri arasında eşit olmayan şekilde dağılmıştır (Avrupa Komisyonu, 2007; 2014c; 2014d).
BİT/ÇYY çözümleri çoğu zaman AYDO çerçevesinin tüm sekiz alanı boyunca birbiriyle kesişen, destek uygulama ve hizmetleri olarak ortaya çıksa da belediye hizmetlerine ilişkin alan kümesi dahilinde (alan 7: iletişim ve bilgilendirme ve alan 8: toplum ve sağlık hizmetleri) özellikle önemli bir rol oynamaktadır.
Bu karmaşık konunun tartışılmasının teşvik etme amacıyla bu kısımda birçok BİT/ÇYY çözümlerine ilişkin uygulama ortamının görselleştirilmesine yardımcı olacak üç boyutlu bir kavramsal model (Şekil 6) sunulmakta ve BİT/ÇYY politika geliştirme ve uygulamanın ilgili sorularına içgörü sağlanmaktadır. Bu kavramsal model, BİT/ÇYY uygulamasına yönelik genel bir bakış sunmayı amaçlamaktadır; bu uygulamalar konusunda literatürde halen ortak bir taksonomi bulunmamaktadır (ÇYYD, 2015).
Şekil 6. BİT/ÇYY uygulamaları için kavramsal model
Öngörücü
Önleyici
Tepkisel
Güvenlik/Emniyet
Uzaktan Dayanıșma
Öz Yönetim Yașamsal
Bulgular
Sosyal Bağlantı
Sivil/sosyal katılım
Sosyal/gayri resmi bağlantıları güçlendirme Sağlık sistemiyle bağlantının güçlendirilmesi
Bağlam farkındalığı
Kaynak: Rodd Bond, kișisel iletișim, 2016.
104
Yaygın politika ve hizmet tasarımı ilkelerine uygun olarak hizmet kullanıcısı Şekil 6’nın merkezinde (ya da kökeninde) konumlanır ve uygulama alanları üç eksen ya da boyutta bu merkezin etrafında ve bu merkezden dışarı doğru genişler. Açık gradyanlar yerine her bir eksen, yaşlıların kentin sosyal ve çevresel ekosisteminde işlevselliklerini artırmaya yönelik bir destek sürekliliğini temsil etmektedir.
Kırmızı eksen, BİT/ÇYY’nin yaşlıların topluluklarına sosyal ve biçimsel bağlılığını kademeli olarak kuvvetlendiren uygulama ve hizmetler sağladığı bir süreklilik olarak karakterize edilir. Bu genelde sosyal bakım ve topluluk gelişiminin belediye politikası alanıdır. En yakın düzeyde bu eksen, yaşlıların evde güvenlik ve emniyet duygularını güçlendiren uygulama alanlarına hitap eder. Bunlar, alarm ve acil durum tepkisine yönelik konumlanır;
yani, sensörler, mülke izinsiz giriş alarmları (davetsiz misafir alarmları, kapı ve pencere kilitleri), kişisel kaza kolye alarmları (düşmeler gibi olaylara karşı) ve çevresel risklere ilişkin uyarıları (duman detektörleri, gaz sızıntıları ve su taşmaları) tetikler. Sensörler çoğunlukla bir çağrı merkezine yönlendirilen bir sesli çağrı bağlantısını tetikler ve çağrı merkezinde olumsuz olaylar yönetilir ve ilgili acil durum hizmet sağlayıcılarına doğrudan bağlantı kurulur (bkz. Kutu 22).
Bu süreklilik boyunca sosyal bağlantı destek hizmetleri yer almaktadır; bu hizmetler, hizmet/olay farkındalığına yönelik web siteleri, yaşlı yardım hatları (“günaydın arama hizmetleri” gibi) ve bu ortam ilgi alanları etrafında şekillenen sosyal ağları içerebilir. Bu hizmet türlerinin birçoğu sosyal izolasyonla mücadele etmeye, hizmet ve haklar hakkında farkındalığı artırmaya, fiziksel, sosyal ve bilişsel etkinlikleri teşvik etmeye ve sosyal gruplar ve etkinliklerle irtibat ve katılım kurmaya yöneliktir.
Bu gayri resmi topluluk bağlantısı ekseni boyunca, yaşlıların kent ya da topluluğun sivil ve ekonomik yaşantısına daha fazla katılımını (tam zamanlı ya da yarı zamanlı olarak resmi istihdam ya da gönüllülük yoluyla) teşvik edip destekleyen ön alıcı hizmetler bulunur. Bu alandaki uygulamalar, iş katılımına yönelik arama hizmetleri sağlayan portallar, sınırlı miktarda süre katkısında bulunma fırsatları, zaman bankacılığı/sosyal krediler, akıl hocalığı hizmetleri, kuşaklar arası faaliyetler, çevrim içi beceri gelişimi ve yaşam boyu öğrenme gibi geniş bir yelpazeyi içerir.
Mavi eksen, BİT/ÇYY’nin sağlık sistemiyle bağlılığı kademeli olarak kuvvetlendiren uygulama ve hizmetler sağladığı bir süreklilik olarak karakterize edilir. Bu genelde sağlık, birinci basamak ve uzun süreli bakım hizmetlerinin belediye politikası alanıdır. Bu eksen boyunca tele sağlık, e-Sağlık, m-Sağlık, bağlantılı sağlık, e-bakım ve tele tıp gibi geniş bir yelpazede birçok teknoloji alanı tanımları kullanılır. Daha fazla klinik/tıbbi veri odağı, sağlık profesyonel katılımı, halk sağlığı sistem yönlendirme ve tedarik modelleri ile e-Sağlık alanı zaman zaman bir pazar dilimi olarak BİT/
ÇYY’den farklılık gösterir. Bununla birlikte yaşlı bir kişinin bakış açısından evde yaşama ve hem sosyal ve çevre ortamı dahilinde etkileşimde bulunmak hem de sağlık koşullarını yönetmek üzere BİT kullanma, teknoloji kabulü, yararlılığı ve maliyetleri açısından önemli ölçüde örtüşmektedir.
Bu süreklilik boyunca en yakın düzey, ev temelli olarak yaşamsal işaretlerin izlenmesidir; burada yaşlılar bir dizi cihaz kullanarak evde kronik koşullar hakkında kişisel fizyolojik bilgiler toplamaktadır. Tipik cihazlar arasında terazileri, kan basıncı manşonları, nabız monitörleri, solunum ve nefes analizi akış ölçerler ve kan şekeri
Kutu 22. Evde tele destek: Türkiye’de Maltepe belediyesinde hizmetlere erişimin geliştirilmesi ve