2.1. TÜRK TARİHİNDE DEVLET BAŞKANLIĞI
2.4.6. Fahri Korutürk’ün Cumhurbaşkanı Seçilmesi
Korutürk’ün cumhurbaşkanı seçimi öncesinde 12 Mart 1971’de Genelkurmay Başkanı ve beş kuvvet komutanı tarafından gerçekleştirilen “muhtıra”, Demirel’in başbakanlıktan uzaklaştırılmasına sebep olmuş ve 12 Mart rejimi adı altında yeni bir dönemi başlatmıştı. Türkiye’nin 6. Cumhurbaşkanı seçimi, demokrasinin askıya alınmış olduğu, bir ara rejim dönemine rastlamıştır.
Prof. Nihat Erim’den sonra Başbakanlık görevine atanan Milli Savunma Bakanı Ferit Melen’in başkanlığında, 22 Mayıs 1972-10 Nisan 1973 arasında yaklaşık on bir ay çalışan hükümet döneminde en önemli olay; süresi dolan Cevdet Sunay’ın yerine cumhurbaşkanı seçme işidir. Anayasada devletin en üst makamı, fakat görünüşte güçlü konumda bulunmadığı söylenen cumhurbaşkanlığı koltuğunun böylesine önem kazanması, söz konusu makam için yapılan seçimlerin Türkiye’de “müdahaleci eğilimi temsil eden kesimler”le sivil rejimi kurallarına uygun sürdürmek isteyen ve “ordunun kesinlikle kışlasına çekilmesi”ni savunan çevrelerin mücadelelerine sahne olmasıdır. Bu seçim, 12 Martçılar’ın yenilgilerini ve ordunun kışlaya dönüşünü simgeliyor. 1961’de ordu kendi adayını rakipsiz olarak seçtirmeyi başarmış ve kışlaya dönüşü gerçekleştirememişti. 1972 Ağustos’unda görev bitimine birkaç gün kala emekli edilen Orgeneral Memduh Tağmaç’ın yerine, KKK’da süresi dolan Orgeneral Faruk Gürler’in Genelkurmay Başkanlığına getirilmesi, 1973 ilkbaharındaki seçimde parlamento içinde ve dışında çetin bir hesaplaşmaya gidileceğini haber veriyordu.321
3 Mart’ta Sunay’ın da aralarında bulunduğu dört Kuvvet Komutanı bir araya gelerek “Ordu’nun Çankaya’da mutlaka bir asker görmek istediği, sivil ve silik bir kişinin ordu ile işbirliği yaparak devlete sahip çıkamayacağından kaygı duyulduğu” yönünde karar alınmıştır.322 Ordu içinde Çankaya’da “mutlaka bir askerin” görev yapması kesin ilke olarak benimsenmesinin323 arkasından cumhurbaşkanlığı konusunda, “Sunay’ın görev süresinin uzatılması veya Gürler’in cumhurbaşkanı seçilmesi veya silahlı kuvvetlerin destekleyeceği bir adayın dışarıdan bulunmasıdır.324 Ayrıca
321Özdemir, “Siyasal Tarih…, s.267
322 İrfan Neziroğlu, Çok Partili Türk Siyasi Hayatında, Askeri müdahaleler”, Yeni Türkiye, Cumhuriyet
Özel Sayısı, Yıl:4 Sayı:23-24, Eylül Aralık 1998, s.1248-1249
323 Cünet Arcayürek,Çankaya’ya Giden Yol, Bilgi Yayınları, Ankara, 1985, s.482 324 Batur, a.g.e., s. 386
cumhurbaşkanı adayında; tarafsız, partisiz olması, 27 Mayıs ve 12 Mart’a karşı olmamış (…)325 olması yönünde görüşler benimsenmiştir.
Gürler’in cumhurbaşkanlığı yönündeki girişimleri daha onun Kara Kuvvetleri Komutanlığı döneminde belirmiştir. 12 Mart planı gereğince, Gürler’in önce Genelkurmay başkanlığına sonra da Cumhurbaşkanlığına çıkışı planlanmıştır. Ancak Genelkurmay başkanı olarak atanması düşünülen Muhsin Batur’un yerine Semih Sancar’ın atanması cumhurbaşkanlığı yarışında Gürler’in hava kuvvetleri desteğinden mahrum kalmasına sebep olmuştur.326 Cumhurbaşkanlığı seçiminde Gürler’e şiddetle karşı olan Demirel’in taktiği Ordu çevresi ve Gürlerci çevre tarafından emekli edilen amiral ve generallerle diyaloglarını artırmasıdır 1. Ordu Komutanı Faik Türün ve Gürlerin yerine atanan Semih Sancar’ın AP saflarında politikaya soyunmaları Cumhurbaşkanı seçiminde ordunun bölünmesine zemin hazırlamıştır.327
1966 cumhurbaşkanlığı seçiminde zamanın Genelkurmay başkanı Sunay’ı önce kontenjan senatörlüğüne, ardından cumhurbaşkanlığına getiren ve Genelkurmay Başkanlığından, cumhurbaşkanlığına geçiş yolunu açan AP ve lideri Süleyman Demirel Gürler’in adaylığına ve dışardan senatör olarak atanmasına “zorlama yöntemlerle cumhurbaşkanı seçiminin demokrasiye zarar vereceği”ni dile getirerek, karşı çıkmıştır.328
CHP cephesinde durum ise, ordunun kışlasına dönmesini hedefleyerek Gürlere karşı AP ile birlikte hareket emiştir. Ecevit’in Cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılmama kararına karşı içlerinde CHP Genel Sekreterinin bulunduğu 32 kişilik grubun Gürler’e oy verdiğinin açığa çıkması CHP içinde bölünme sürecini başlatmıştır.329
1973 cumhurbaşkanlığı seçiminde ordu üst kademesindeki ittifakın bozulması330 partiler için fırsat yaratır ve DP, Ferruh Bozbeyli’yi; AP ise 1970’ten beri
325 Arcayürek, Çankaya’ya Giden Yol..., s.406
326 Celal Ertuğ, Çözümsüz Demokrasi, Bilgi Yayınları, Ankara, 1997, s.172, 181
327 Özdemir, Ordunun Olağandışı…, s.223,272-273 Aynı olay, 1946’da Mareşal Çakmek’ın DP’ye
transfer edilmesiyle yaşanmıştır. 1970’li yıllarda AP, F.Türün ve Tuğgeneral Ali Elverdi’yi partiye transfer etmiştir.
328 Çavdar, a.g.e., s.233-234, Demirel, meclis içinden bir adayın seçilmesi veya erken milletvekili seçimi
veya cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi önerileri de bulunuyordu. Ertuğrul Alatlı, Müdahale, Alfa Yayınları, İstanbul, 2002, s.93
329 http://dosyalar.hurriyet.com.tr/ecevit/2bolum.asp 09.08.2006
Senato Başkanı olan eski Orgeneral Tekin Arıburun’u331 cumhurbaşkanı adayı olarak gösterirler. Tekin Arıburun’un adaylığı, AP liderinin, Gürler’in oylarını bölmeye ve turların uzamasıyla zaman kazanmaya yönelik bir taktiğidir.332
Yapılan oylamalarda adayların yeterli çoğunluk sağlayamamaları üzerine, hem orduyu tatmin etmek hem de siyasi partilere zaman kazandıracak bir formül olarak333 Sunay’ın görev süresinin iki yıl uzatılması gündeme gelir. Ancak gerekli anayasal değişiklik mecliste bir oy farkla reddedilir. Usulden olmamasına karşın senatoya götürüldüyse de İnönü’nün muhalefetine takılır.334
Bu gelişmeler birlikte değerlendirildiğinde Demirel’in cumhurbaşkanlığı seçimindeki mücadelesi, askere ve adaylık yöntemine değil, Gürler’e karşıdır. Zira, 12 Mart Muhtırası’nın imzacılarından olan Gürler, bu muhtıra ile Demirel’in başbakanlık koltuğundan ayrılmasına sebep olmuştur. Sonuçta Demirel’i mücadeleye yönlendiren demokratik değerler değil kişisel faktörlerdir.
13 Mart’taki TBMM toplantısında yapılan oylamaya silahlı kuvvetlerin açık ya da örtülü bir baskısı olmamıştır. Bunun nedeni, Hava Kuvvetleri Komutanı Batur başta olmak üzere bazı kuvvet komutanlarının Gürler konusunda çekimser kalmasıdır.335
1973 cumhurbaşkanlığı seçim krizinin atlatılabilmesine yönelik olarak iki öneri ortaya çıkmıştır. Bunlardan birincisi cumhurbaşkanını halka seçtirmek, ikinci öneri ise erken seçimdir.336
Üçüncü aday arayışına yönelik olarak yapılan AP ve CHP görüşmeleri sonrasında Anayasa Mahkemesi Başkanı Muhittin Taylan üzerinde anlaşılmasıyla sonuçlandıysa da337 Cumhurbaşkanı Sunay tarafından işletilmeyecek olan kontenjanlık mekanizması Taylan’ın adaylığını sonuçsuz bırakacaktır. Bu arada görev süresi dolan Sunay cumhurbaşkanlığından ayrılarak tabii üye olarak Cumhuriyet Senatosunda yerini
331 Tekin Arıburun, 27 Mayıs öncesinde Hava Kuvvetleri Komutanlığı yapmış ve darbe sonrasında
görevden alınmıştı. Daha sonra AP’den senatör olarak seçildi. 12 Mart’a karşı çıkanlar arasında idi. Hale, a.g.e., s. 179
332 “Tur adaylığı” olarak ifade edilen bu taktik Demirel tarafından 1980 cumhurbaşkanı seçimlerinde de
uygulanacak, CHP adayı Batur’un karşısına adı işkence söylentileriyle gölgeli ünlü Orgeneral Faik Türün’ü çıkaracaktır.dür. Özdemir, “Çağdaş Türkiye…, s.268
333 http://radikal.com.tr/haber.php?haberno=199899 12.10.2006 334 Çavdar, a.g.e., s. 235
335 a.g.e., s.235 Aksi grş için bkz Özdemir, Ordunun Olağandışı …, s.242-243
336 Özdemir, Ordunun Olağandışı…, s.250-251 Orgeneral Refik Tulga’nın halkın seçmesi yönündeki
önerisi bazı basın kuruluşları ve CHP lideri Ecevit’den destek görmemiştir. Erken seçime ise Ecevit koşullu olarak evet derken AP lideri Demirel erken seçim tarftarıdır.
alacaktır.338 Cumhurbaşkanlığına da vekaleten Cumhuriyet Senatosu Başkanı Tekin Arıburun getirilir. Bunun ardından AP,CHP ve CGP eski Deniz Kuvvetleri Komutanı ve Moskova Büyükelçisi ve Kontenjan Senatörü Fahri Korutürk’ü aday gösterirler.339 Korutürk üzerinde anlaşmanın sebebi, seçimin biraz daha uzaması durumunda, ortaya çıkabilecek bunalımdan kaynaklanan darbe korkusudur.
6 Nisan’da yapılan cumhurbaşkanlığı seçiminde Korutürk, 635 üyeli meclisin 557’sinin katıldığı, toplantıda 365 oy alarak 15. turda cumhurbaşkanı seçildi.340 Korutürk’ün cumhurbaşkanı seçilmesi ile Demirel’in seçim sonucunda iktidara gelme yolu açılmış ancak seçim sonucu beklenildiği gibi gerçekleşmemesi 341 ve CHP’nin birinci parti olarak çıkmasının ardından CHP-MSP koalisyon hükümeti kurulmuştur.
Hale’ye göre, 1973 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ciddi çatışmaların temelinde, Genelkurmay Başkanlığı’nın Cumhurbaşkanlığı’na giden yolda basamak olarak algılanması yatar.342
12 Mart 1971’deki askeri müdahale ile yaşanılanlardan ve 1973 cumhurbaşkanlığı seçimi sırasındaki gelişmelerden sonra, Türkiye’de ordunun politikadan kesinlikle arındırılması gerektiğini, bunun için de önce cumhurbaşkanlığı makamının sivilleşmesine ihtiyaç bulunduğunu savunanların hızla artması beklenirken, yedi yıl sonra 1980 cumhurbaşkanlığı seçiminde, iki büyük siyasi partinin destekledikleri adaylar, hava kuvvetlerinden Orgeneral Muhsin Batur, kara kuvvetlerinden Orgeneral Faik Türün’dür.343
Türkiye’nin 6. cumhurbaşkanı Korutürk her ne kadar asker kökenli idiyse de Köşk’e ilk defa sivil hava veren ilk cumhurbaşkanı idi.344 Gündelik siyasetin dışında
338 1961 Anayasasının cumhurbaşkanlığına vekalete ilişkin 100. maddesi “Cumhurbaşkanının hastalık ve
yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde …; ölüm çekilme veya başka sebeplerle makamın boşalması halinde yenisi seçilinceye kadar Cumhuriyet Senatosu Başkanı vekillik eder.” hükmü gereğince Cumhuriyet Senatosu Başkanının vekil cumhurbaşkanı olarak görev yapması uygun bulunmuştu. 1982 Anayasası 102. maddesinin son fıkrası “Seçilen Cumhurbaşkanı görevine başlayıncaya dek görev süresi dolan Cumhurbaşkanının görevi devam eder” hükmünü getirerek vekillik tartışmalarını sona erdirmiştir.
339 http://www.turkcebilgi.net/bilim/turk-tarihinde-ilginc-olaylar-3991.htm 09.08.2006 340 Toker a.g.e., s.195
341 Ahmad, a.g.e., s.311 342 Hale, a.g.e., s.153
343Özdemir, “Siyasal Tarih…, s.268. Batur, 12 Mart muhtırasını imzalayanlardan; Türün ise, 12 Mart
döneminin 1. Ordu Komutanıdır. Ordu içinde, Türün, Batur ve Gürler kliğine karşı verdiği mücadele de işkenceleriyle ünlenmiştir. Özdemir, Ordunun Olağandışı…, s.233
kalan Korutürk’ün345 cumhurbaşkanlığı, toplumsal ve siyasal yapının sağ ve sol diye ikiye bölündüğü ve siyasal alanda da parti uzlaşmazlıkları yüzünden istikrarsız koalisyon hükümetlerinin hüküm sürdüğü bir döneme rastlamıştır. Yedi yıllık cumhurbaşkanlığı döneminde toplam 16 koalisyon hükümeti ile çalışmak zorunda kalmıştır. 346
Dönemin önemli olaylarından biri 27 Aralık 1979’da Demirel’in başbakanlığı döneminde Genelkurmay başkanı Evren tarafından verilen “uyarı mektubu”dur. Cumhurbaşkanı Korutürk’ün bu uyarı mektubu karşısında takındığı tutum siyasi anlayışı ve kişiliğini yansıtması açısından önemlidir. Bu mektup kamuoyundan beş gün süreyle saklanmış, 2 Ocak’ta parti liderleri ve parlamentoya iletilmiştir. Bir diğer önemli nokta Evren’in Korutürk’e darbe için işbirliği önermesi ancak bunu cumhurbaşkanının reddetmesidir.347 Ancak bu duruma rağmen Demirel’in darbe söylentilerine karşı ordu üst kademesinde yapmak istediği tasfiye işlemleri cumhurbaşkanı engeline takılmıştır. 348
Cumhurbaşkanı-hükümet ilişkilerine ışık tutması açısından, Korutürk’ün cumhurbaşkanlığı döneminde toplam 13 yasa meclise geri gönderilmiş, altı yasa için Anayasa Mahkemesinde iptal davası açılmıştır.349 1961 Anayasası ile cumhurbaşkanına tanınan iptal davası açma yetkisi ilk olarak Korutürk döneminde uygulanmış, bu anlamda parlamenter sisteme daha uygun bir yöntem benimsenmiştir.
Görev süresi boyunca “sembolik devlet başkanlığı” statüsüne uygun davranan Korutürk, siyasi partiler tarafından “pasif” olmakla suçlanmıştır. Bu bağlamda hükümet sisteminin gerektirdiği cumhurbaşkanı ile sistemin aktörlerinin cumhurbaşkanlığına biçtiği rol farklılık arz etmektedir.
2.4.7. 1961-1980 Arası Siyasal Hayat
1961 Anayasa’sı altında siyasal hayatın temel özellikleri, üç temel sorun etrafında şekillenmiştir. Bunlardan birincisi; hükümet istikrarsızlıkları, ikincisi; sağ ve sol temelli siyasal kutuplaşmalar, üçüncüsü ise; askeri müdahaleler sonucunda oluşan
345 http://.netbul.com/superstar/ozeldosyalar/siyaset/cankaya/icraat.asp 01.06.2006 346 http://radikal.com.tr/haber.php?haberno=199899 12.10.2006
347 http://radikal.com.tr/haber.php?haberno=199899 12.10.2006 348 Arcayürek, Demokrasi Dönemecinde…, s.41,61
yarı-askeri yönetimlerdir. 1961-1965 ve 1974-1980 dönemleri koalisyon ve azınlık hükümetleriyle değişik çıkarları uzlaştırmaya çalışan kırılgan yönetimlerle ve 350 parçalı yapılarıyla iş göremez parlamentolarla şekillendi. Ülke yönetiminde derin bir bunalım belirdiği her sefer, gözlerin orduya çevrilmesini bir alışkanlık haline getirdi.351 Bu dönemde, 27 Mayıs 1960, 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980’de yaşanan askeri müdahalelerin temelinde bürokratik seçkinci sınıfın devleti koruma kaygısı bulunduğu yargısı genel bir kabul görmüştür. Bu açıdan askeri bürokrasi 1961 ile verdikleri özgürlüklerin çoğunu 1971 ve 1980’de geri almıştır. 1960-80 yılları arasında Cumhurbaşkanlığı sivil asker ilişkilerinde arabuluculuk yapan bir kurum olarak büyük bir siyasal önem kazanmıştır.352
1961 genel seçimleri sonrasında hiçbir partinin tek başına iktidara gelecek çoğunluğu elde edememesi İnönü başkanlığındaki koalisyon hükümetleri dönemini başlatmıştır. 1965 genel seçimleri AP’ye tek başına iktidar olma fırsatı verirken, 1971’deki askeri muhtıraya kadar olan döneme Demirel damgasını vurmuştur. 1973’den itibaren parti sisteminin parçalanmışlığı koalisyon hükümetlerini zorunlu kılmış 1974- 1980 yılları arasında Ecevit biri koalisyon olmak üzere üç kez başbakan, Demirel de ikisi koalisyon biri dışarıdan destekli üç kez başbakanlık koltuğuna oturmuştur.353 1973 seçimleri sonrasında kurulan CHP-MSP hükümetinin dağılması sonrasında meclisten 6 ay boyunca hükümet teklifi çıkmamış, ekonomik krize eşlik eden siyasal belirsizlik, meclis dışındaki odakların tansiyonunun yükseltirken toplum da sağ ve sol kamplara ayrılmaya başlamıştır. Demirel tarafından önerilen AP-MSP-MHP-CGP formülü siyasal krizi daha fazla tırmandırmıştır.354
1977 yılına erken seçimler, devrilen hükümetler, huzursuzlaşan silahlı kuvvetler damgasını vurmuştur. Yapılan erken seçim sonrasında CHP %41.1 oy oranıyla mecliste 213 sandalye kazanırken, AP % 36.9 oy oranıyla 189 milletvekilliğini almıştır. Seçimler sonunda Ecevit tarafından azınlık hükümeti kurulduysa da parlamentodan güvenoyu alamamıştır. Bu durum 12 Eylül darbesi ile sonuçlanacak dönemin başlangıcı
350 Tanör, Osmanlı-Türk…, s.405-406 351 Öztekin, a.g.e., s.404
352 Gökhan Tuncel, “Türkiye’de Bürokrasi ve Siyaset”, Türkiye’de Siyasal Hayat, Ed. Adnan Küçük,
Selahaddin Bakan, Ahmet Karadağ, Aktüel Yay., İstanbul, 2005, s.622
353 http://www.yarindergisi.com/yarindergisi2/yazilar.php?id=90 10.07.2006
354 Milliyetçi Cephe adı verilen bu formülün hayata geçirilmesi ile çatışmalar alevlendi . MC, sola karşı
oluşturulmuş cephe mantığından hareket ettiğinden Türkiye’de ki bölünmeleri derinleştirmiştir. Mangırcı, a.g.e., s.115
olmuştur.355 Bu arada 1977 Ağustos’unda boşalacak Kara Kuvvetleri Komutanlığına üç aday arasından Demirel’in Orgeneral Ali Fethi Esener’i seçmesi cumhurbaşkanı engeline takılmış, Kenan Evren sürpriz bir şekilde Kara Kuvvetleri Komutanlığına getirilmiştir.356
1979 kısmi senato seçimleri, AP’ye 33, CHP’ye 12, MSP’ye 4, MHP’ye 1 senatörlük kazandırmış.357 senatodaki oylarını belli ölçüde artırırken cumhurbaşkanlığı seçiminde de inisiyatifi ele geçirmiştir. Senato başkanlığına da AP’li bir milletvekili seçilmiştir.358 Yine aynı yıl yapılan ara seçimlerde AP’nin güçlenerek çıkması, III. Ecevit hükümetinin istifası, Demirel Başbakanlığında kurulan ve dışarıdan destekli örtülü III. MC hükümetinin kurulması ile sonuçlanmıştır.359 (1960-1980 yılları arasında kurulan koalisyon hükümetleri için bkz. tablo-2)
Hükümetin Adı Başlama Ayrılış
CHP-AP 20.11.1961 01.06.1962 7 ay CHP-YTP-CKMP 25.06.1962 02.11.1963 1 yıl, 5 ay CHP- BAĞIMSIZLAR 25.12.1963 13.02.1965 1 yıl, 2 ay AP- YTP-CKMP-MP 20.02.1965 22.10.1965 8 ay CHP-MSP 25.01.1974 07.11.1974 10 ay I.MC:AP-MSP-MHP-GP 31.03.1975 21.06.1977 2 yıl, 3 ay II.MC:AP-MSP-MHP 21.07.1977 05.01.1978 6 ay CHP-DP-GP-BAĞIMSIZLAR 05.01.1978 12.11.1979 1 yıl, 10 ay DYP-SHP 20.11.1991 05.07.1993 2 yıl, 4 ay DYP-SHP 25.06.1993 05.10.1995 DYP-CHP 30.10.1995 06.03.1996 ANAP-DYP 06.03.1996 28.06.1996 3 ay, 22 gün RP-DYP 28.06.1996 30.06.1997 1 yıl ANAP-DSP-DTP 30.06.1997 12.01.1999 1 yıl, 6 ay
DSP-MHP-ANAP 28.05.1999 18.11.2002 3 yıl, 5 ay, 20 gün
Tablo- 2 T.C TARİHİNDE KOALİSYON HÜKÜMETLERİ
KAYNAK: Rıza Poçan, Emret Oligarşi! Yangel Demokrasi!, Ankara 1999
1979’a gelindiğinde siyasal şiddet ve terör olaylarının had safhaya çıkması ve ağır ekonomik bunalım orduyu harekete geçirerek 27 Aralık’ta Genelkurmay Başkanı 355 http://wwww.insanbilimleri.com/makaleler/sosyoloji/Turkiyenin_Modernlesme_sürecinde.htm 09.08.2006 356 Mangırcı a.g.e., s.120 357 Buran, a.g.m., s.572 358 Batur, a.g.e., s. 507
ve kuvvet komutanlarınca, parti liderlerine verilmek üzere, cumhurbaşkanına verdiği muhtıranın uyandırdığı darbe korkusu, CHP’nin ortak hükümet kurma yolundaki ısrarlı tutumunu arttırmasına neden olduysa da Demirel tarafından bu öneri dikkate alınmamıştır.360
1980 cumhurbaşkanlığı seçimleri, rejim tartışmaları ve anayasa değişikliği önerileriyle birlikte seyretmiştir. Nisan 1980’de “Siyasal Rejimin İşler Hale Getirilmesi Anayasa ve Seçim Sistemimiz” konulu seminerde, yürütmenin görev yapan bir organdan çok, yetki kullanan bir organ haline getirilmesini sağlayacak ve kriz halinde seçimlerin yenilenmesini kolaylaştıracak mekanizmanın gereği üzerinde durulmuştur. Anayasa değişikliği üzerinde yapılan önerilerde; cumhurbaşkanına bunalım durumlarında nazım rol tanınması gerektiği, kriz halinde seçimlerin cumhurbaşkanınca yenilenme kolaylığı, olağanüstü zamanlarda geniş yetkiler tanıma (Her tedbiri alabilme, hükümeti tamamen kendine tabi kılma, Başbakan ve kabine üyelerini serbestçe tayin etme,) 7 yıl için iki turlu seçimle genel oyla seçilmesi ve tekrar seçilmesinin mümkün olabilmesi gibi öneriler getirilmiştir. 361
AP’nin siyasal bunalımlara çare olmak üzere cumhurbaşkanının seçimleri yenilemesi mekanizmasının işler hale gelmesini gerektiren öneri başta olmak üzere, cumhurbaşkanlığının halk tarafından seçilmesini ve hatta yetkilerinin arttırılmasını sağlayacak anayasa değişikliği önerisi yaptıysa da komisyonda reddedildi.362 Demirel’in cumhurbaşkanı seçimi için hiçbir diyaloga girmemesinin sebebi; ya o sıra cumhurbaşkanlığını vekaleten yürüten Çağlayangil’in uzun süre kalmasını sağlamak veya kendi adayını seçtirmek olarak değerlendirildi. Bu yolla seçilmiş bir AP adayının da tarafsızlığı söz konusu olamazdı.363 Cizre’ye göre; CHP lideri Ecevit tarafından yapılan, ortak hükümet çağrılarının AP’nin başka hesaplarının devreye girmesi cumhurbaşkanı seçimini engellemiştir. Ancak, Çağlayangil’in uzun süre cumhurbaşkanı vekili konumunda kalmasının sağlayacağı yarar, ortak tabanlı hükümeti engellemek ya
360 Ümit Cizre, AP-Ordu İlişkileri, İletişim Yayınları, İstanbul, 1993, s.221. Demirel, geniş tabanlı
hükümet kurmaktan kaçınması eleştirilerini, “(…) böle bir koalisyonun darbeyi önleme şansı, sadece Evren’in cumhurbaşkanı seçilmesine bağlıdır” diye yanıtlamıştır. Demirel’den Evren’in Anılarına Yanıt,
Milliyet, 24 Kasım 1990
361 Tanör, İki Anayasa…., s.67-72 362 a.g.e., s.65
363 Vekalet tartışmaları için bkz. Alatlı, a.g.e., s.552 Mayıs ayında cumhurbaşkanlığı adaylığından
çekilen Batur, haziran ayında adaylığını tekrar koydu. CHP tarafından tekrar aday gösterilen Batur’un karşısına AP, Orgeneral Faik Türün’ü Cumhurbaşkanı adayı olarak göstermiştir.
da AP’nin kendi adayının seçilmesini sağlamak değildi. CHP ve ordunun bu durumu fazla kaldıramayacağının bilincinde olan Demirel “erken seçim” ve “cumhurbaşkanının yetkilerini ve doğrudan seçimle işbaşına gelmesini sağlayan anayasa değişikliğini önererek erken seçimden AP’nin güçlü olarak çıkacağı inancı ve müdahale olasılığının giderek artması üzerine silahlı kuvvetlerin üst kademesini güç duruma düşürerek, seçilmiş yeni bir parlamento karşısında darbe yapmanın doğuracağı meşruiyet sorunları ile karşı karşıya bırakmaktı”. Erken seçim önerisi, cumhurbaşkanını halkın seçmensini sağlayacak anayasa değişikliği önerisi ile doğrudan bağlantılıdır. CHP’nin de anayasa değişikliğine karşı çıkması nedeniyle, değişikliğin yapılabilmesi için erken seçim kararı almak ve seçmenin karşısına anayasa değişikliği önerisi ile çıkmaktır. Böylece, Demirel hem erken seçimi, hem de cumhurbaşkanlığı seçimini kazanacağından emindir.364
Cumhurbaşkanı seçim turlarının uzaması her ne kadar AP liderinin öncelikli konuları arasında değilse de ordu için bu durum farklıydı. İran’daki gelişmeler ve NATO toplantısında Cumhurbaşkanı seçilememe sorununun dile getirilmesi ordu üst düzeyinde tedirginliğe sebep olmuştur.365