EXKURS: ARKA PLAN HAKLARI

Bilginin üretilmesi ve elde edilmesi, pek çok sözleşmede önem arz etmekle birlikte, Ar-Ge sözleşmesinde ayrı bir kıymeti haizdir. Tarafların sözleşme ilişkisi kurulmadan önce sahip olduğu bilgiler, Ar-Ge faaliyetinde üretilen bilginin hammaddesini oluşturur. Tarafların sözleşme ilişkisine girerken sahip olduğu bu bilgiler, arka plan hakları şeklinde isimlendirilir. Arka plan hakları kapsamında sahip olunan fikri sınai haklar ve know-how gibi diğer birtakım gizli bilgiler, sözleşme ilişkisinin temelini oluşturmaz.324 _{Ancak, yürütülecek Ar-Ge faaliyetinin zeminini oluşturur.}325 _Ar-Ge

322 _{TAKEI, s. 432.} 323 _{WINZER, Rn. 924.}

324 _{Sözleşmenin temelini, tarafların sahip olduğu irade ve sözleşme konusu Ar-Ge ürünü oluşturur.} 325 _{EFFENBERGER, s. 217; EGLI, s. 995, 1002; KNELLER, MONGEON, COPE, GARNER,}

69

faaliyetinin yürütülebilmesi bakımından taraflar, sahip olduğu bilgi birikimini sözleşmenin diğer tarafının ortak kullanıma açar.326

En tartışmalı konulardan bir tanesi, açıkça düzenleme olmadığı hallerde, arka plan haklarının sözleşmeye dâhil edilip edilmeyeceği, edilecekse de ne ölçüde dâhil edileceğidir. Bu noktada, her bir tarafın sözleşme ilişkisine girerken sahip olduğu irade incelenmelidir. Taraflar, arka plan haklarını paylaşma noktasında genellikle ketum bir tavır içerisine girer.327 _{Bu davranış tarzının altında yatan sebeplerinden bir tanesi,}

tarafların kendi bilgi birikiminin başka kimselerce kullanılmasını istememesidir. Şüpheci tavırların geliştirilmesinde, tarafların birbirlerine karşı duydukları güvenin derecesi ve saklanan bilginin kıymeti belirleyicidir.

Ar-Ge işbirliği sözleşmesinde olduğu gibi ürün sözleşme taraflarınca ortaklaşa kullanılacaksa, o durumda tarafların birbirlerinden arka plan haklarını gizli tutmaya çalışması, anlam ifade etmez.328 _{Tarafların arka plan haklarını birbirleri ile paylaşma}

iradesine sahip olduğu söylenebilir. Ancak, ortak Ar-Ge ve ortak kullanım öngörülmesine karşın, sözleşmenin icrası bakımından gerekli olmayan arka plan haklarının paylaşıma açık olduğunu söylemek imkân dâhilinde değildir. Örneğin, otomotiv ve beyaz eşya gibi iki farklı sektörde faaliyet gösteren iki şirketin yeni bir fren sistemi geliştirmek için taraf olduğu Ar-Ge işbirliği sözleşmesinde, beyaz eşya üretimine ilişkin patent ve know-how bilgisi olan tarafın bu bilgileri diğer taraflarla paylaşması, kendisinden kural olarak beklenmez.

Arka plan haklarının paylaşılmasından kaçınıldığı durumlarda, Ar-Ge faaliyeti gereğinden uzun sürebilir. Ya da başarıya ulaşabilecekken başarısızlıkla sonuçlanabilir.329 _{Tarafların bilinçli olarak başarısızlıkla sonuçlanacak bir Ar-Ge}

sözleşmesine taraf olmasıysa, makul bir tavır olarak değerlendirilemez. Bu çerçevede, istisnai olarak çok gizli ya da Ar-Ge faaliyetinin icrasına katkısı önemli derecede olmayan

326 _{BORBATYUK, OVERWALLE, ZIMMEREN, s. 269-270.}

327 _{Paylaşmaktan imtina edilen kısımlar genellikle know-how’dan oluşmaktadır. Patentlerin varlığı}

ve içeriği tescille birlikte bilinebilir niteliktedir. En gizli olan bilgiler, henüz koruma altına alınmamış olanlardır.

328 _{WINZER, Rn. 105.} 329 _{WINZER, Rn. 94, 267.}

70

bilgiler hariç olmak üzere, arka plan haklarının Ar-Ge sözleşmesinin kapsamı içerisinde değerlendirilmesi gerekir.

Arka plan haklarının sözleşmenin konusuna dâhil olduğunu ifade ettikten sonra, işbu hakların hangi süreçleri kapsadığı ortaya konulmalıdır. Sözleşme konusu ürünün elde edilmesine kadar sürecek Ar-Ge aşaması ile ürün elde edildikten sonraki kullanma aşamasının birbirinden ayrı düşünülmesi gerekir. Ar-Ge aşamasında arka plan hakları, tüm sözleşme taraflarınca kullanılabilir.

Ar-Ge işbirliği sözleşmesinde, kullanma aşamasında da arka plan haklarının paylaşımı devam eder. Çünkü tarafların sahip olduğu ortak amaç ve içerisinde bulundukları ortak hareket, kullanma aşamasını da kapsar. Ancak, bedelli Ar-Ge sözleşmesinde taraflar, ürün elde edildikten sonra ortak bir hareket içerisinde yer almaz. Buradan hareketle, bedelli Ar-Ge sözleşmesinde tarafların sahip olduğu arka plan haklarını Ar-Ge faaliyeti sona erse bile karşı tarafın kullanımına sunması kural olarak taraflardan beklenebilir bir davranış değildir. Eğer kullanıma rıza söz konusu ise, bu durumun sözleşmede açıkça kararlaştırılması gerekir.330

Elde edilen Ar-Ge ürününün kullanılması için paylaşılan arka plan hakkına ihtiyaç varsa, taraflar sözleşmede düzenlenen kullanım haklarını sadece Ar-Ge ürünü ile sınırlı tutmayıp, aynı zamanda arka plan hakları üzerinde de kullanım hakları tesis etmelidir.331

Aksi halde, arka plan hakları Ar-Ge faaliyeti ile sınırlı paylaşıldığından, ürünü kullanmak isteyen taraf ayrı bir lisans sözleşmesi yapmak zorunda kalabilir. Örneğin Ar-Ge ürününün üretilmesi ile ilgili diğer sözleşme tarafına ait bir patentin kullanılması gerektiği hallerde, böyle bir izin verilmezse Ar-Ge ürününün üretimi gerçekleştirilemez.332

330 _{BORBATYUK, OVERWALLE, ZIMMEREN, s. 284; WINZER, Rn. 97-98.}

Arka plan haklarının Ar-Ge sürecini kapsadığını savunan ancak kullanma süreci için şüpheci bir yaklaşım izleyen görüşler de mevcuttur. SMIELICK, Rn. 33.

331 _{EGLI, s. 999; WINZER, Rn. 224, 895.}

332 _{EGLI, s. 995; SMIELICK, Rn. 33-35, 59; TAKEI, s. 436; WINZER, Rn. 249}

Sonraki patentin önceki patent olmaksızın kullanılmasının mümkün olmadığı hallerde, patentlerin bağımlılığı söz konusudur. Patent bağımlılığının mevcut olduğu hallerde, sonraki patentin konusunu oluşturan buluşun önceki tarihli buluşa göre büyük ölçüde ekonomik yarar sağlayan teknik bir ilerleme

71

Arka plan haklarının paylaşıma açılmasının ücrete tabi olup olmayacağı tartışmalıdır. Bu haklar, Ar-Ge süreci boyunca sözleşme kapsamında değerlendirilir. Tarafların sözleşmede kararlaştırmış olduğu edimler dışında ekstra edimlerin öngörülmesi, ahde vefa ve dürüstlük kuralına aykırılık teşkil eder. Bu sebeple, sözleşmede kararlaştırılmadığı hallerde arka plan hakları ile ilgili Ar-Ge sürecinde ek bir ücretin istenmesi mümkün değildir. Bu konuda tarafların Ar-Ge faaliyeti ile ilgili daha önce yaptıkları yatırımın niteliğinin ya da büyüklüğünün bir etkisi yoktur. Her halükarda paylaşılan arka plan hakları, ücretsiz olmalıdır.333

Ar-Ge faaliyetleri esnasında arka plan hakları ücretsiz olmasına karşın, aynı şey kullanım aşaması bakımından söylenemez. Özel düzenlemenin ve ortak kullanımın kararlaştırılmadığı hallerde, Ar-Ge sözleşmesi kapsamında arka plan haklarının kullanım aşamasında paylaşılması sözleşmeye dayanarak istenemez. Ancak, ücreti karşılığında kullanım aşamasında arka plan haklarının paylaşılması istenebilir. Taraflar kendi aralarında herhangi bir ücret ya da bedel kararlaştırmamış olsalar dahi, arka plan haklarına sahip olan tarafın tacir olması halinde TTK m. 20 çerçevesinde uygun bir ücret isteme imkânı, her zaman için mevcuttur.334

Sözleşme taraflarının birbirlerine tanımış olduğu arka plan kullanım hakları, kural olarak devredilemez niteliktedir. Bunun sebebi, ilgili hakkın sahibi olan tarafın bu devirden herhangi bir menfaat elde etmiyor oluşudur. Aynı zamanda arka plan haklarının sürekli üçüncü kişilere devri, Ar-Ge sözleşmesinin amacına hizmet etmez.335

kaydetmesi halinde, sonraki patent sahibine zorunlu bir lisans sağlanması yoluna gidilebilecektir. SARI, s. 69.

333 _{EGLI, s. 999, 1002; WINZER, Rn. 97-98, 929.}

334 _{ARKAN, s. 154; Mehmet BAHTİYAR, Ticari İşletme Hukuku, Beta Basım Yayın, 18. Baskı,}

İstanbul, 2017, s. 114-115; Reha POROY, Hamdi YASAMAN, Ticari İşletme Hukuku, Vedat Kitapçılık, 17. Baskı, İstanbul, 2018, s. 146.

72