b Ar-Ge Vekâlet Sözleşmesi

Üst kısımda tarafların ortak amaca sahip olmadığı ayrıntılı şekilde tartışıldığı için, tekrara düşmemek adına bu kısımda açıklama yapmayı tercih etmiyoruz. Böylece ifade edilmelidir ki, iş görme sözleşmesi sayılmasının doğal sonucu olarak Ar-Ge vekâlet sözleşmesi tarafları ortak amaca sahip değildir.100 _{Bir taraf ücreti amaçlarken, diğer taraf}

sözleşme konusu işin karşı tarafça görülmesini amaçlar.

Tarafların sözleşme ilişkisinden beklentisi ortaya konulmalıdır. Yukarıda vermiş olduğumuz ilaç firması ile üniversite arasında belirli bitkiler üzerinde çalışılmasına ilişkin yapılan sözleşme örneği üzerinden gitmek, bize kolaylık sağlayacaktır. Üniversite, elde etmiş olduğu sonuçları bir bütün halinde Ar-Ge’yi finanse eden ilaç şirketine devrederek karşılığında ücret elde etmek ister.101 _{Ar-Ge sipariş sözleşmesi örneğindeki wi-fi}

şirketinden farklı olarak, sözleşme konusu ürünle ilgili ileride üretim ya da pazarlama faaliyetinde bulunmak gibi isteğe sahip değildir.102 _{Bu konuda gerekli altyapı yatırımları}

ve yetkinliği de yoktur.

Üniversitedeki araştırmaların finansmanı, üretim ya da pazarlama faaliyetleri olmayıp, bizzat araştırma ile elde edilen gelirlerdir. Ar-Ge faaliyetlerinin finansörü olan ilaç firması ise, masrafları ve ücreti üstlenip sonuçların ve -elde edilebildiği takdirde- ürünün sahibi olmak arzusundadır.

Üniversitenin temel menfaatinin ücret olması ve tüm masraf ve ücretin ilaç firması tarafından üstlenilmesi dikkate alındığında, ilaç firmasına yapılacak ürün ya da sonuçların teslimi fikri ve sınai haklarla birlikte bir bütün olarak gerçekleştirilir.

99 _{BGH, Urteil vom 16.07.2002, X ZR 27/01 (Beck Online); EGLI, s. 998; Sebastian WÜNDISCH,}

"Forshungs- und Entwicklungsvertrag", Beck'sche Online Formulare Vertrag, 47. Baskı, 2019, Rn. 5.

100 _{ARAL, AYRANCI, s. 51; BARLAS, s. 31; PULAŞLI, Genel Esaslar, s. 16; WINZER, Rn. 12,}

944.

101 _{WINZER, Rn. 1027-1028.}

102 _{LIEB, HANS, s. 330; T.C. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, E. 2015/6059, K. 2015/13396, T.}

23

İlaç firması açısından olaya yaklaşıldığında, fikri ve sınai hakların devri, büyük öneme sahiptir. Çünkü ilaç firmasının sözleşme ilişkisine girmesinin temel sebebi, elde edilen sonuçları şirket faaliyetlerinde değerlendirmek istemesidir. Bu bakımdan, Ar-Ge faaliyeti neticesinde bir patent elde edilemese dahi, ilgili bitki türünün bilinmeyen etkileri saptanabilir. Edinilen bilgi, bitki türünün şirketin ileride üretmeyi planladığı ürünlerin içeriğine dâhil edilip edilmeyeceği noktasında oluşturulan şirket stratejileri bakımından başlı başına büyük bir değere sahiptir.

İlaç firmasının beklentisi, doğrudan kullanılabilir patentlerden ziyade, Ar-Ge faaliyeti neticesinde ulaşılan bilgilerin tamamını elde etmektir. Somut olarak bir ürün beklentisi yoktur. Ar-Ge faaliyetleri neticesinde belirli bir ürünün ortaya çıkması hali ise ilaç firması bakımından sürpriz bir ödül gibi değerlendirilir.

Ar-Ge faaliyetleri, üniversite tarafından gerçekleştirilir. Buna karşılık, Ar-Ge ürününün elde edilip edilememesi noktasında riskleri üstlenen taraf, Ar-Ge faaliyetlerinin finansmanını gerçekleştiren ilaç firmasıdır. Buradan hareketle, riskleri üstlenen tarafın, elde edilen menfaatler üzerinde hak talep etmesinden doğal bir şey yoktur. Diğer bir söyleyişle, başarıya ulaşma şartı olmaksızın Ar-Ge faaliyetini finanse eden taraf fikri ve sınai haklar da dâhil olmak üzere ortaya çıkan haklar üzerinde talepte bulunabilir.

Ar-Ge vekâletinde sözleşme konusu ürünün elde edilmesi taraflarca meçhul görülür. Meçhul ifadesinden kastımız, ürünün elde edilmesi ihtimalini elde edilmemesi ihtimaline göre düşük görmektir. Ar-Ge faaliyetini yüklenen taraf, zamanın bilimsel ve teknik gelişmelerine uygun hareket edeceğini taahhüt eder.103 Onun ötesinde bir sonucun garanti edilmesi söz konusu olmaz.104

Ar-Ge’yi üstlenen tarafın ilgili ürünü teslim etmesi, ürünün elde edilmesinin meçhul olması dolayısıyla objektif olarak beklenebilir değildir. İş gören tarafın sonuç taahhüt etmemesi ve ürünü teslim etme yükümlülüğünün olmaması dolayısıyla, Ar-Ge vekâlet sözleşmesini eser sözleşmesine benzetmek imkân dışıdır. Ek olarak ifade

103 _{ARAL, AYRANCI, s. 436; BUSCHE, Rn. 148.}

104 _{BGH, Urteil vom 16.07.2002, X ZR 27/01 (Beck Online); LG Hannover, Urteil vom}

24

edilebilir ki, ürünün elde edilmesi meçhul kabul edildiğinden ürünün karşı tarafa teslimi noktasında taahhütte bulunmak, işin doğası gereği imkân dâhilinde gözükmemektedir.105

Ar-Ge vekâletinde yapılan yegâne taahhüt, Ar-Ge faaliyetlerini gereği gibi yerine getirmektir. Böylece ifade edilmelidir ki, Ar-Ge vekâlet sözleşmesi, niteliği itibariyle vekâlet sözleşmesine benzer. Vekâlet sözleşmesinde vekilin sorumluluğu, kendisine verilen görevleri özenle yerine getirmek ve bunun sonucunda elde etmiş olduğu menfaatleri vekâlet ettiği kimseye devretmektir.106

Vekil, yaptıkları karşılığında genellikle ücrete hak kazanır. Her ne kadar ehil de olsa, işini özenle yerine getiren vekilin arzulanan sonucun gerçekleşmediği durumlarda herhangi bir sorumluluğu yoktur.107 _{Bu durumun altında yatan sebep ise, vekil ne kadar}

hünerli olursa olsun sonucun elde edilmesinin şansa bağlı olmasıdır. Eser sözleşmesinde ise, yüklenicinin eseri yapabileceğine dair inanç vardır.

Ar-Ge vekâlet ve Ar-Ge sipariş sözleşmesi birlikte değerlendirildiğinde, tarafların ortak amaca sahip olmadığı hallerde, ürünün kullanımına ilişkin herhangi bir amaç taşımayan, sadece araştırmayı konu edinen salt Ar-Ge sözleşmesini Ar-Ge vekâleti kapsamında değerlendirmek uygun olur.108

İlaç firması örneğimize dönecek olursak, üniversite her ne kadar daha önce başka bitki türleri üzerinde çeşitli araştırmalar yapmış olsa da, sözleşme konusu bitki türleri üzerinde yapılacak araştırma neticesinde ortaya ne çıkacağı noktasında kimsenin kesin bir öngörüsü olmaz. Bitkilerin araştırılması sürecinde uygulanacak yöntemler belli olup, söz gelimi incelenen bitki türlerinde hangi aktif maddelerin çıkacağı yahut aktif maddelere rastlanıp rastlanmayacağı tam bir muammadır.

105 _{EGLI, s. 997-100.}

106 _{ARAL, AYRANCI, s. 434.}

107 _{ARAL, AYRANCI, s. 434 vd.; BAŞPINAR, Vekilin Sorumluluğu, s. 70; EREN, Borçlar Özel,}

s. 710; GÜMÜŞ, Borçlar Özel Cilt II, s. 115; LG Hannover, Urteil vom 13.07.1998, 20 O 200–97 (Beck Online); Şahin AKINCI, Vekalet Sözleşmesinin Sona Ermesi, Sayram Yayınları, Konya, 2004, s. 3; Şebnem AKİPEK, Alt Vekalet, Yetkin Yayınları, Ankara, 2003, s. 31; TANDOĞAN, Borçlar Özel Cilt II, s. 356; Türker YALÇINDURAN, Vekalet Sözleşmesinde Ücret, Yetkin Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 2007, s. 34; YAVUZ, ACAR, ÖZEN, s. 526, 1120; ZEVKLİLER, GÖKYAYLA, s. 601-602.

25

Üniversite, bitkilerin bilimsel yöntemlere uygun bir disiplin içerisinde araştırılması dışında herhangi bir sonuç garanti etmez. Elde edilecek sonuçlar ise, fikri haklar da dâhil olmak üzere bir bütün halinde ilaç firmasına devredilir.

Ar-Ge vekâletinde ilaç şirketinin üniversiteye elde edilen patentler üzerinde hak sahipliği tanıması halinde, tarafların ortak menfaat elde ettiklerinden hareketle adi ortaklık ilişkisinin oluştuğunu iddia etmek düşünülebilir. Ancak, üniversiteye patent üzerinde hak tanınması, tarafların ortak hareketine ve ortak amacına işaret etmez. Bu sebeple, menfaate katılmanın söz konusu olduğu hallerde de ilgili sözleşmeyi vekâlet sözleşmesi olarak nitelendirmek gerekir.

Örneğin, vekâlet sözleşmesinde avukatın elde edilecek paranın belli bir yüzdesini ücret olarak alacağı kararlaştırılabilir.109 _{Ar-Ge faaliyetini yürüten tarafın sözleşme}

konusu ürüne ortak kılınması, ilgili sözleşmeyi vekâlet sözleşmesi olmaktan çıkarmaz.110

Ürünün elde edilmesindeki başarı şansı, Ar-Ge faaliyetini yürütecek tarafın nitelikleri de dikkate alınarak objektif şekilde değerlendirilmelidir. Ürünün sözleşmede açıkça garanti edilmediği ve ürünün elde edilmesinde olumsuz beklentilerin yüksek olduğu hallerde, sözleşmeyi Ar-Ge vekâleti şeklinde değerlendirmek uygundur.111

Ar-Ge vekâleti söz konusu olduğunda, ürün elde edilemese dahi Ar-Ge faaliyetini özenli şekilde yerine getiren taraf, teslim borcuna aykırı davrandığı gerekçesiyle sorumlu

109 _{7 Nisan 1969 tarih ve 13168 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 1136 sayılı Avukatlık Kanunu,}

(“Avukatlık Kanunu”) m.164/II.

110 _{ARAL, AYRANCI, s. 437}

Tarafların ücret belirlemeksizin sözleşmeyi kurmaları da mümkündür. Haluk Nami NOMER, "Sözleşmedeki Esaslı Bir Nokta, Özellikle Karşılıklı Borç Doğuran Akitlerde İvazın Miktarı Belirlenmeksizin Sözleşme Kurulabilir Mi?", Journal of Yaşar University, 2013, Cilt. 8, Özel Sayı, s. 2057 vd.

111 _{LG Hannover, Urteil vom 13.07.1998, 20 O 200–97 (Beck Online); SMIELICK, Rn. 14;}

WINZER, Rn. 911

Tedavi sözleşmelerinde hastanın iyileşmesi, sağlığını kazanması doktor tarafından yüklenilen bir borç olmadığından, ilgili sözleşmelerin vekâlet sözleşmesi olarak nitelendirilmesi gerektiği ifade edilir. Zafer ZEYTİN, "Vekalet ve Eser Sözleşmeleri: Estetik Amaçlı Tıbbi Müdahaleleri Konu Edinen Sözleşme İlişkilerinin Nitelendirilmesi", TıpHD, 2014, Sayı. 6, s. 110-112.

26

tutulmaz.112 Sözleşmede ürünle ilgili prototip yapılıp karşı tarafa teslim edilmesi kararlaştırılabilir. Ancak ifade etmek gerekir ki, tarafların prototipin teslimini öngörmesi ilgili sözleşmeyi Ar-Ge sipariş sözleşmesi olarak değerlendirmeye yetmez.113 _Prototip,

nitelik itibariyle bağımsız bir ürün değildir. Asıl ürünün örneği mahiyetindedir.

Sözleşmede tarafların Ar-Ge ürünün elde edilmesini beklentisinin ya da ürünle ilgili sonuç taahhüdünün mevcudiyeti noktasında kesin bir kanaate varılamıyorsa, ilgili sözleşmenin Ar-Ge vekâleti olarak değerlendirilmesi uygun olacaktır.114 _{Çünkü Ar-Ge}

faaliyetlerde hiçbir başarı işin doğası gereği kesin değildir.

1.1.6. Ar-Ge Sözleşmesinin Özellikleri