Ar-Ge İşbirliği Sözleşmesi

Ar-Ge işbirliği sözleşmesinde, tarafların Ar-Ge faaliyetlerinin ortaklaşa yürütülmesi ve ürünün ortaklaşa kullanılması noktasında anlaştıkları görülür. Tarafların uzmanlaşma yoluyla Ar-Ge faaliyetini ya da ürünün kullanım sürecini kendi aralarında paylaşmaları halinde de ortak Ar-Ge ve kullanımdan söz edilir.55

Ortak hareketin varlığı için tarafların aynı tür edimde bulunması zorunlu değildir. Örneğin, bir taraf Ar-Ge faaliyetlerinin yapılacağı laboratuvarı temin edebilecekken, diğer taraf gerekli personel ve malzemeyi sağlayabilir. Dikkat etmemiz gereken, tarafların üründen beklenen menfaatten pay sahibi olmak adına işin bütününe katkı sunmasıdır. Sözleşme tarafları, gerek nakdi yardım yaparak, gerek personel istihdam ederek, gerek altyapı imkânları sunarak ve gerekse arka plan haklarını kullanıma açarak sürece katkı sunabilir.

Sözleşme taraflarının arzuları dikkate alındığında, tarafların sözleşmeden beklentilerinin bir satım sözleşmesindekinin aksine karşılıklı olmadığı ve birbiriyle örtüştüğü görülür. Bir satım sözleşmesinde her iki taraf da birbirinin alacaklısı konumundadır. Ar-Ge işbirliği sözleşmesinde tarafların işi ortaklaşa yürütüp bu işten birlikte menfaat elde etmek istemeleri göz önüne alındığında, tarafların karşılıklı iki taraf olmaktan ziyade tek bir tarafmışçasına hareket etmesi daha muhtemeldir.56 _{Taraflar, hem}

başarıya hem de başarısızlığa karşı birlikte muhatap olur.57

55 _{SMK m. 130/1 hükmü gereğince bir patent sahibi ya da yetkilendirilen kişinin patentle koruma}

altına alınan buluşu kullanmak zorunda olduğu düzenlenmektedir. Buradan hareketle özellikle faydalanma anlamında uzmanlaşmanın söz konusu olduğu hallerde, üretimle yetkilendirilen kişinin üretim faaliyetinde bulunması yetki olmanın ötesinde bir yükümlülük olarak da değerlendirilebilir. Bu yükümlülük kanundan doğduğu gibi aynı zamanda sözleşmedeki güven ilişkisinin de bir sonucu niteliğindedir. Burak ONGAN, Sınai Haklara İlişkin Lisans Sözleşmelerinde Tarafların Hukuki Durumu, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2007, s. 112; Onur SARI, Patent Lisans Sözleşmeleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019, s. 278.

56 _{MORDINI, BÜRGE, s. 5.}

57 _{Taraflar arasındaki bu hareket birlikteliği, adi ortaklıktaki kader birliğine benzemektedir.}

11

Taraflar ortak Ar-Ge faaliyetinin yürütülmesi için kendi aralarında bir yönetici tayin edebilir. Böyle bir yönetim yetkisinin tanınmadığı ve bir tarafın diğer tarafa talimat verme yetkisinin bulunduğu hallerde, ortak hareketten bahsedilemez. Ortak hareketin gerçekleşmediği bir sözleşme ise Ar-Ge işbirliği sözleşmesi olarak isimlendirilmez.

Tarafların ortak hareketi, esasında taşımış oldukları ortak amacın doğal sonucudur. Bu ortak amaç ise, ürünü ortaklaşa elde edip bundan ortaklaşa menfaat elde etmektir.58 Sözleşme ilişkisine girerken her bir tarafın sözleşmeden ortak amaçla aynı doğrultuda olmayan kişisel bir takım beklentileri olabilir.59

Örneğin, yeni bir fren mekanizmasının elde edilmesi maksadıyla işbirliğine giren iki otomotiv şirketinden birisi, sözleşme ilişkisine girerken aynı zamanda elde edecekleri fren sistemiyle dünyada araç güvenliği alanında birincilik ödülü elde etmeyi arzulayabilir. Diğer şirket ise, amaçlanan Ar-Ge ürününün ötesinde elde edecekleri sistem üzerinden ileride yeni ve çok farklı bir motosiklet tasarımı gerçekleştirmeyi isteyebilir.

Belirtelim ki, tarafların sözleşme ilişkisi dışında kalan alanlarda taşımış oldukları saik gerekçe gösterilerek, sözleşme ilişkisinin ortak amaçtan yoksun olduğu söylenemez. . Tarafların kişisel motivasyonları, ancak sözleşmenin yorumlanması aşamasında dikkate alınabilir.

Ar-Ge işbirliği sözleşmesinde her bir taraf, ortak Ar-Ge faaliyetine katkı sunar. Tarafların sürece ortaklaşa katkıda bulunup sonucunda elde edilen menfaatlere ortaklaşa katılmadıkları hallerde, tarafların ortak bir amaca sahip olduklarından bahsedilemez.60

Taraflar karşılaşılan zarara ortaklaşa katlanmıyor ya da bir taraf Ar-Ge faaliyetlerine ücret

58 _{MEIER, s. 554; MORDINI, BÜRGE, s. 5; WINZER, Rn. 6}

Bu konuda Ar-Ge işbirliği sözleşmelerinde tarafların taşımış olduğu ortak amacın Ar-Ge ürününün daha düşük maliyetle elde edilmesi olduğu da savunulmaktadır. MORDINI, BÜRGE, s. 5.

59 _{BARLAS, s. 26; Manuel GUISADO-GONZÁLEZ, Carlos FERRO-SOTO, Manuel GUISADO-}

TATO, “Assessing the Influence of Differentiation Strategy and R&D Subsidies on R&D Cooperation”, Technology Analysis & Strategic Management, 2016, Cilt. 28, Sayı. 7, s. 864-865.

12

haricinde herhangi bir katkı sunmuyorsa, taraflar arasında ortak amacın varlığından bahsetmek mümkün değildir.61

Ar-Ge sözleşmesinde ücret adı altında bir kalemin belirlenmiş olması, taraflar arasında ortak amacın bulunmadığına karine teşkil eder.62 _{Öte yandan yapılan her ödeme,}

ücret ödemesi yapıldığı şeklinde değerlendirme yapılmasına imkân vermez. Gerçekleştirilen ödemenin niteliği açıklığa kavuşturulmalıdır.

İlk olarak, taraflar sözleşmede bir tarafın alacağı olarak açıkça ücret kararlaştırabilir. Bu halde ödemenin ücret ödemesi olduğu anlaşılır. Bedelli Ar-Ge sözleşmesinde durum böyledir.

İkinci olarak, ödemenin Ar-Ge faaliyetine katkı sunmak amacıyla yapılması da mümkündür. İkinci ihtimalde yapılan ödeme oluşacak masrafların karşılanması amacıyla yapılır. Ar-Ge işbirliği sözleşmesinde durum böyledir.

Sözleşmedeki hükümlerden ödemenin ne amaçla yapıldığını anlamanın mümkün olmadığı hallerde, tarafların Ar-Ge ürünü üzerinde ne şekilde hak tesis ettiklerinden hareketle bir değerlendirmede bulunulmalıdır. Örneğin, Ar-Ge ürünün ortaklaşa kullanılması söz konusu ise yapılan ödemenin ücret olduğu söylenemez.

Buraya kadar yapılan açıklamaların incelenmesinden maksat, Ar-Ge işbirliği sözleşmesinin hangi tip sözleşmeye benzediğini belirlemektir. Tarafların ortak bir amaç çerçevesinde sahip oldukları imkânları birleştirmeyi üstlendikleri sözleşme, adi ortaklık sözleşmesi olarak nitelendirilir.63

Ar-Ge işbirliği sözleşmesinde tarafların ortak amaca sahip olduğu yukarıda incelenmiştir. Ortak amaç çerçevesinde ortak Ar-Ge faaliyetine katkı sunulduğu ve

61 _{BARLAS, s. 43.}

62 _{Ortak amaç unsuru, tam iki tarafa borç yükleyen iş görme sözleşmelerinde bulunmamaktadır.}

Ahmet AYAR, Adi Ortaklık Sözleşmesinde İç ve Dış İlişkiler, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015, s. 29; Oruç Hami ŞENER, Adi Ortaklık, Yetkin Yayınları, Ankara 2008, s. 102.

63 _{BARLAS, s. 26; EFFENBERGER, s. 221; EGLI, s. 994; TAKEI, s. 430; TBK, m. 620/I}

TBK m. 620/I hükmünde tarafların mal ve emeklerini birleştirmesinden söz ediliyor olsa da, her bir sözleşme tarafının adi ortaklığa emeğini katması gibi bir zorunluluk bulunmamaktadır. BARLAS, s. 14.

13

karşılan kâr ve zarara ortaklaşa katlanıldığı da bir gerçektir. Ortak amaç, ortak katkı ve kader ortaklığı birlikte değerlendirildiğinde Ar-Ge işbirliği sözleşmesi, adi ortaklık ilişkisine benzemektedir.64

Adi ortaklık ilişkilerinde tarafların sözleşmeden ekonomik beklenti içerisinde olması kuraldır. Bununla birlikte, bir sözleşmenin adi ortaklık sayılabilmesi için izlenen amacın mutlak surette ekonomik olması şart değildir.65 _{Bu çerçevede, kâr elde etme}

beklentisi olmaksızın sırf bilimsel ilerleme maksadıyla girişilen salt Ar-Ge işbirliği sözleşmesine de, tarafların ortak amaca sahip olması kaydıyla, adi ortaklık hükümleri uygulanır.66