Etkin ve Sosyal Vatandaş…

“Eğitim kurumlarının en önemli işlevlerinden biri çocuğu iyi bir vatandaş olarak yetiştirmektir. Eğitim kurumları bu işlevi, çocuğun toplumsallaşmasını, içinde yaşadığı toplumun kültürünü, tarihini, kurumları tanımasını sağlayarak; toplumdaki rollerinin gerektirdiği davranışları, toplumun kendisine sağladığı olanakları ve bunlardan

yararlanma yollarını kazandırarak yerine getirir. Eğitim kurumları bu işlevi yerine getirerek hem bireyin mutlu ve üretken olmasını hem de toplumun sürekliliğini sağlar. Sosyal bilgiler; Đlköğretim okullarında iyi ve sorumlu vatandaş yetiştirmek amacıyla, sosyal bilimler disiplinlerinden seçilmiş bilgilere dayalı olarak, öğrencilere toplumsal yaşamla ilgili temel beceri, tutum ve değerlerin kazandırıldığı bir çalışma alanı olarak tanımlanabilir” (Erden, 1997 ).

Milli Eğitim Temel Kanununda Sosyal Bilgilerin temel amacı; Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak vatanını ve milletini seven, haklarını bilen ve kullanan, sorumluluklarını yerine getiren, ulusal bilince sahip bir vatandaş yetişmesini sağlamak olarak ifade edilmektedir ( Meb, 2005 )

Etkili ve sosyal vatandaşlar yetiştirmek sosyal bilgilerin en önde gelen görevidir. Yeni

Đlköğretim programına göre hazırlanan sosyal bilgiler ders kitaplarına baktığımızda bu amaca uygun olarak hazırlanmış olduklarını söyleyebiliriz. Yüzde yüz mükemmel olmamakla birlikte önceki programlarla kıyaslandığında daha özgürlükçü, bilimsel ve akılcı bir anlayışın hâkim olduğu gözlenmektedir.

Milli Eğitim Bakanlığının hazırladığı 4. Sınıf Sosyal bilgiler ders kitabının ilk ünitesinde “Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşıyım” başlıklı konuda kimlik belgesi ve nüfus cüzdanı kavramlarından yola çıkılarak vatandaşlık bilinci verilmeye çalışılmaktadır. Çocuk sahip olduğu kimlik belgelerindeki bilgileri analiz ederek kişisel kimliğine ilişkin çıkarımlarda bulunabilir. Ayrıca insanların duygu ve düşüncelerinin birbirinden farklı olduğu, bir arada yaşayabilmek ve geçinebilmek için birbirimizin duygu ve düşüncelerine saygı göstermemiz gerektiği de ifade edilmiştir. Bunun da sorumlu vatandaş olmanın bir gereği olduğu vurgulanmaktadır.

Đkinci ünite olan “Geçmişimi Öğreniyorum” ünitesinde, kültürel değerlerimizi yaşatmak ve sonraki nesillere ulaştırmak için elimizden geleni yapmamız, büyüklerimizden kalan eşyaların kültürümüzün bir parçası olduğunu unutmamamız gerektiği vurgulanmaktadır. “Bugün üzerinde yaşadığımız toprakları, Anadolu’nun her yerinde canları pahasına mücadele eden atalarımıza borçlu olduğumuz, bu bilinçle ülkemizi her türlü tehlikelerden korumaya çalışmamız, sadece savaş alanında mücadele vermeyip diğer

alanlarda da mücadele vermemiz gerektiği etkin ve sorumlu vatandaş olmamızın gereği olarak görülmektedir.” ( Tekerek, v.d.: 36 )

Yedinci ünite olan “ Đnsanlar ve Yönetim” ünitesinde de çocuğa seçilme hakkının önemi, seçme hakkının önemi ve bu hakkını gerektiği yerde kullanmayı öğrenmesini sağlayarak vatandaşlık bilinci verilmeye çalışılmaktadır. Bunu ünitede geçen şu bilgi notunda görmek mümkündür. “Bütün demokratik ülkelerde partiler vardır. Bunlar ülke yönetimine aday olurlar. Her partinin olduğu gibi her vatandaşında seçimlere katılım hakkı vardır. Vatandaşlar bu haklarını partilere oy vererek kullanırlar.” ( Tekerek, v.d.:150)

Özel kesim tarafından hazırlanan 4. Sınıf Sosyal bilgiler ders kitabında yedinci ünite olan “ Đnsanlar ve Yönetim” ünitesinde seçimi öğreniyoruz konu başlığı altında çocuğa vatandaşlık görevi öğretilirken bir ailede seçim günü sabahı yaşanılanlardan yola çıkılarak öğretilmeye çalışılmaktadır. Şöyle ki:

“ Ali’lerin evinde seçim sabahı olağanüstü bir hareketlilik vardı. Pazar günü olmasına rağmen tüm aile bireyleri sabah erkenden kalkmış ve en güzel kıyafetlerini giymişlerdi. Ali’nin babası Fuat Bey, “ Vatandaşlık görevimizi yerine getirmek ne kadar güzel bir duygu.” Diye söylemişti. Ali’nin kafası karışmıştı. Vatandaşlık görevi ne demekti? Babasına kafasındaki soruyu yöneltti. Fuat Bey, “ Ülkemizde yaşayan ve 18 yaşını bitirmiş olan herkes seçimlerde oy kullanmak zorundadır. Bu görev aynı zamanda bizim kendi yöneticilerimizi seçebilme hakkımızı da sağlar.” diye cevap verdi Ali’ye. ( Yavuz: 130 ). denilerek vatandaşlık bilincinin önemi vurgulanmaktadır.

Milli Eğitim bakanlığının hazırladığı 5. Sınıf Sosyal bilgiler ders kitabının birinci ünitesi olan “Haklarımı Öğreniyorum” ünitesinde, birtakım haklarımız olduğu, haklarımızı kullanırken de yerine getirmemiz gereken birtakım sorumluluklarımız olduğu ifade edilmektedir. Aile içinde, grup veya takım çalışmasında işbirliği veya sorumluluk almanın önemi vurgulanmaktadır. Etkin bir vatandaş olmanın yanında sorumluluk sahibi de olmayı öğrenmek vurgulanmaktadır.

Đkinci ünite olan “Adım Adım Türkiye” ünitesinde, Atatürk ve Eğitim başlıklı konuda bir milletin kalkınmasında eğitimin önemi vurgulanırken; “Atatürk, akılcılığa ve bilimselliğe önem verirdi. Eğitimin, vatandaşların yaşadıkları topluma uyum ve

katkısına inanırdı”. ( Karagöz, v.d.: 58 ). Atatürk’ün bu sözü ile etkin ve sorumlu vatandaş olabilmek için mutlaka eğitim görmenin önemi vurgulanmaktadır.

Yedinci ünite olan “ Bir Ülke Bir Bayrak” ünitesinde de yaşamımızı kolaylaştırmak için yasalar düzenlendiği, yasalarımızın ise dayandığı bir anayasa olduğu, yasalara uymak ve uymayanları uyarmak bir vatandaşlık görevi olduğu vurgulanmaya çalışılmaktadır. Özel kesim tarafından hazırlanan 5. Sınıf Sosyal bilgiler ders kitabında, bir ülke bir bayrak ünitesinde, vatandaşların temel hak ve görevlerini bildiren anayasa, yasa ve kuralların olduğu yazılmaktadır.

Milli Eğitim Bakanlığının hazırladığı 6. Sınıf Sosyal bilgiler ders kitabının birinci ünitesi olan “ Sosyal Bilgiler Öğreniyorum” ünitesinde Türkiye Cumhuriyetinin Etkin ve Sosyal Vatandaşıyım konu başlığı altında “Sosyal Bilgiler Dersinde Neler Öğreniyoruz?” sorusuna verilen cevap; “Sosyal bilgiler dersi, bizim Türkiye Cumhuriyeti’nin iyi bir vatandaşı olmamıza katkıda bulunuyor. Sosyal bilgiler dersi toplumu oluşturan insanların etkin ve üretken bir vatandaş olmasında en önemli derstir.” ( Genç, v.d.: 26 ) denilmektedir.

Üçüncü ünite olan “ Ülkemizin Kaynakları” ünitesinde “ Askerlik nasıl bir vatan borcu ise vergi de vatandaşın ödemesi gereken bir borçtur” ( Genç, v.d.: 58 ) denilerek vatandaşlık görevini yerine getirmenin önemi vurgulanmaktadır.

Altıncı ünite olan “ Demokrasinin Serüveni” ünitesinde Atatürk “…Türkler, demokrat, hür ve sorumluluklarını bilen vatandaşlardır. Türkiye Cumhuriyetinin kurucuları ve sahipleri bizzat kendileridir” ( Genç, v.d.: 140 ) ifadesine yer verilmektedir.

Özel kesimin tarafından hazırlanan 6. Sınıf Sosyal bilgiler ders kitabında “ Sosyal Bilgiler Öğreniyorum” ünitesinde, sosyal bilgilerin Türkiye Cumhuriyeti’nin etkin bir vatandaşı olarak gelişimimize katkısının ne olduğu konusunda yapılan bir araştırmanın özetinde şu ifadelere yer verilmektedir:

“Sosyal bilgiler, özgür bir birey olarak fiziksel ve duygusal özelliklerimizin; ilgi, istek ve yeteneklerimizin farkına varmamızı sağlar. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak vatanımızı ve milletimizi sever, haklarımızı bilir ve kullanırız. Sorumluluklarımızı yerine getirir, ulusal bilince sahip birer vatandaş olarak yetişiriz.

Đnsanlığın bir parçası olduğumuz bilincini taşıyarak ülkemizi ve dünyayı ilgilendiren konulara duyarlılık gösteririz. Birey, toplum ve devlet arasındaki ilişkileri açıklarken sosyal bilimlerin temel kavramlarından yararlanırız.” (Kolukısa, v.d.:26) denilmektedir. Milli Eğitim Bakanlığının hazırladığı 7. Sınıf Sosyal bilgiler ders kitabının ikinci ünitesi olan “ Ülkemizde Nüfus” ünitesinde, Devlet-Vatandaş El Ele konu başlığı altında vatandaşın eğitim hakkının Anayasada güvence altına alındığı ifade edilerek, Devletin vatandaşların ihtiyaç duyduğu eğitim kurumlarını açmakla yükümlü olduğu belirtilmektedir. Çalışma ve iş imkânı sağlayan Devletin aynı zamanda çalışanlara sosyal güvence sağlamakla yükümlü olduğu da ifade edilmektedir. Ayrıca devletin <Sosyal Devlet> olma niteliği çerçevesinde vatandaşlara sağladığı hak, sorumluluk ve ödevleri vatandaşların da aynı konuda duyarlı olması gerektiği ifade edilmektedir. Altıncı ünite olan “ Yaşayan Demokrasi” ünitesinde ise; Cumhuriyeti korumak için bir vatandaş olarak size ne gibi görevler düşmektedir? Sorusuna cevap aranmaktadır.

Aynı ünitede Cumhuriyetin Bekçilerine konu başlığı altında: “ Ülkemizi yönetecek kişiler halk tarafından seçilerek iş başına gelmektedir. Bunun için her beş yılda bir genel ve yerel seçimler yapılmaktadır. Seçimlerde oy kullanarak vatandaşlık görevini yerine getiren halkımız yönetimde söz sahibi olur.” ( Genç, v.d.:143) denilmektedir.

Yönetimin Özü konu başlığı altında da “ Atatürk’ün vatandaşlık görevlerine önem vermesi, onlara sorumluluklar ve haklar tanıması devlet ile vatandaş arasındaki bağı hangi açılardan güçlendirebilir? ( Genç, v.d.:147). Öğrenciden egemenliğin millete ait olmasını dikkate alarak soruyu cevaplandırılması istenmektedir.

Yedinci ünite olan “ Ülkeler Arası Köprüler” ünitesinde de etkin bir vatandaş olarak bizim küresel sorunlar karşısında sorumluluklarımız ve çözüme katkılarımızın neler olabileceği sorgulanmaktadır.

Sonuç olarak sosyal bilgiler dersi Milli Eğitimin amacına da uygun bir şekilde; Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak vatanını ve milletini seven, haklarını bilen ve kullanan, sorumluluklarını yerine getiren, ulusal bilince sahip bir vatandaş yetişmesini sağlayacak biçimde düzenlenmiştir. Ayrıca Sosyal bilgiler dersi kazanımları sayesinde sosyal ve etkin vatandaş olarak sorunlarımıza hak, özgürlük ve sorumluluklar çerçevesinde çözüm olanağı bulmaktayız.