Etkili Okulun Kültürü ve Öğrenme İklimi

Paylaşılan değerler, normlar, inançlar ve sayıltılar olarak kabul edilen kültür, bir okulun etkili okul olarak adlandırılmasında önemli faktörlerden biridir. Öğrenmeye dayalı güçlü bir kültüre sahip olmayan okulların etkililiğinden söz edilemez. Açık ve gizli sözleşmeler bütünü olarak görülen örgütlerde, formal sözleşmelerde çalışanlardan beklentiler, ödüller ve cezalar açık bir şekilde belirtilir. Örgüt içerisinde zamanla resmi olarak belirtilmeyen ancak informal olarak geliştirilen örgütsel varsayım kalıpları örgüt kültürünün temelini oluşturur (Balcı, 2011, s.187). Şişman’a (2002, s.178-179) göre; okullar birer işletme değil, kültürel topluluklar olarak değerlendirilmelidir. Her okulun

78

kendine özgü baskın bir kültürü vardır. Okulda farklı düşünebilemeyi ve bu düşünceleri ifade edebilmeyi teşvik eden, başarı odaklı ve öğrenmeye dayalı bir kültürün varlığı etkili bir okul oluşturmak için oldukça önemlidir.

Okul kültürü, okulda kabul görmüş birçok sayıltı, inanç ve değerden oluşur. Herhangi bir sınırı olmayan kültür, kendi felsefesine göre insanları yönlendiren, insan yaşamını her alanda etkileyen, her yerde hissedilen ve yaşamı şekillendiren toplumsal karakterlerdir (Döş, 2013, s.251). Bundan dolayı örgüt kültürü, örgütsel davranışın temel belirleyicisidir. Okulu oluşturan bireylerin davranışları okulun baskın kültürüne göre şekillenir (Şişman, 2002, s.181). Örgüt kültürü, çalışanların örgütsel davranışlarını belirleyen yaşam biçimi olarak tanımlanabilir (Balcı, 2011, s.188). Okul içerisinde gösterilecek davranışları belirleyen kültür, başarı merkezli ve öğrenmeye dayalı bir kültür ise okulda öğretmen ve öğrencilerin başarılı olmasına katkıda bulunacağından etkili bir okul ortamı meydana getirmeyi kolaylaştırır.

Etkili okul ile ilgili olarak yapılan araştırmalar, etkili okulda öğrenmeye uygun olumlu bir kültürün varlığını işaret etmektedir. Okulda olumlu bir kültür yaratılmadıkça etkili okuldan söz etmek mümkün değildir. Okulun tarihi ve gelenekleri, çalışanların birikimleri ve karşılıklı olarak etkileşimleri sonucunda okula özgü bir kültür gelişir. Bu kültür norm, inanç, tutum, beklenti, davranış ve eğilimlerden oluşur. Etkili okulda bu kültür, eğitim ve öğretimi destekleyici nitelikte, bireysel öğrenme ve gelişme çabalarını özendiricidir (Balcı, 2011,s.191).

Örgüt kültürünün başarı merkezli, bütünleştirici, işlevsel ve güçlü olması gerektiğini ifade eden Şişman’a (2002, s.181-187) göre, etkili okul kültürünün özellikleri şunlardır:

 Okulun temel değer ve sembolleri herkes tarafından paylaşılır,

 Okulda bir takım ruhu egemen olup ortaklaşa davranışlar teşvik edilir,  Okul toplumunu oluşturan üyeler, birbiriyle dostane ilişki içindedir,  Okulda yenilik ve değişme teşvik edilir,

 Okul kadrosu arasında karşılıklı bir yardımlaşma ve güven vardır,  Başarılar kutlanır ve ödüllendirilir,

 Okul yöneticileri kültürel ve sembolik liderlik davranışları sergiler,  Destekleyici bir ortam vardır.

79

Akan (2007), yapılan araştırmalar ışığında okul kültürü gelişmiş etkili okullarda şu özelliklerin varlığının ifade edildiğini belirtmektedir:

 Okul ve çevre arasında etkili bir iletişim sistemi vardır,

 Tüm öğrencilerin ve okul çalışanlarının mutluluk duyduğu bir ortam vardır,  Okul kaynakları öğrenci başarısını geliştirmeye yönelik kullanılmaktadır,  Herkesin kendisini rahatlıkla ifade edebildiği demokratik bir ortam vardır,  Temel becerilerin geliştirilmesine odaklanılmıştır,

 Okulun başarısı okul çalışanları arasında işbirliğine dayanmaktadır,  Başarılı öğretmenler takdir edilir ve ödüllendirilir,

 Diğer okullarla etkin bir iletişim bulunur,

 Okul çalışanları arasında sevgi, saygı ve güvene dayalı bir iletişim ortamı kurulmuştur,

 Görev yapma istek ve heyecanı üst düzeydedir,  Değişime açık bir ortam sağlanmıştır,

 Sorunlar göz ardı edilmemiştir, herkes çözüme katkı sağlamaktadır,  Toplantılarda etkin bir düşünme ortamı oluşmuştur,

 Eğitimin kalitesini artırma konusunda uygun bir ortam vardır,

 Tüm idari personel kendilerini eğitim-öğretim sürecinin bir parçası olarak görmektedir,

 Okulda toplum merkezi olabilecek sosyal etkinlikler yoğunlukta olmaktadır,  Okul çalışanlarında mesai kavramı yoktur,

 Öğretmen ve öğrenciler okula ve yaşama ilişkin pozitif tutum içindedir,  Okulda güvenli bir ortam vardır,

 Eğitim çalışanlarını birbirlerinin önemli günlerini kutladıkları bir ortam vardır. Etkili bir okul ortamı için göz önünde bulundurulması gereken diğer bir özellik ise; örgüt kültürünün bir parçası ve toplumsal kültürün bir alt tabakasını oluşturan örgüt iklimidir. Balcı’ya (2011, s.189) göre; üyelerin örgüt çevresine ilişkin algıları olarak tanımlanan örgüt iklimi, bir okula girildiğinde hissedilen psikolojik hava olarak da tanımlanabilir. Etkili okul ile ilgili olarak yapılan çalışmalarda, örgüt ikliminin ahlak, psikolojik ortam, okulun iç çevresi ya da ortamı gibi farklı ifadelerle tanımlandığı görülmektedir (Şişman, 2002, s.188). Ancak hangi ifade ile tanımlanırsa tanımlansın

80

okulun hissedilen psikolojik havasını yansıtan bir kavramın var olduğu kabul edilen bir gerçektir.

Hoy ve Miskel’in (2010, s.185), bir okulu diğerinden ayıran ve okulun her bir üyesinin davranışlarını etkileyen okul içi çevreyle ilgili nitelikler olarak tanımladığı örgüt iklimi, bir insan için kişiliğin ifade ettiği anlamı örgüt için ifade etmektedir. Yani bir insanın kişiliği neyi ifade ediyorsa, örgütün iklimi de o örgüt için aynısını ifade etmektedir. Okulun sahip olduğu atmosferin, okulda bulunan bireylerin davranışları üzerinde önemli etkilerinin olmasından dolayı olumlu bir iklime sahip olmak okullar için oldukça önemli görülmektedir.

Şişman’a (2002, s.182) göre; iklim kavramı okullar için önemli kavramlardan biridir. Çünkü öğrenme ancak öğrenmenin zevkli ve eğlenceli bir uğraş olarak görüldüğü bir iklim içerisinde gerçekleşebilir. Bundan dolayı etkili bir okul ortamından söz edebilmek için okulun başarı odaklı bir öğrenme iklimine sahip olması gerektiği yadsınamayacak bir gerçek olarak karşımıza çıkmaktadır.

Örgüt iklimi ve kültürü okulun çalışanlarını etkilemekte ve onların motivasyonları, iş doyumları ve mesleklerini içselleştirmeleri açısından önemli görülmektedir. Dolayısıyla etkili olmaya odaklı, başarıyı düşünen, her öğrencinin öğrenebileceği bir havanın olduğu okulda çalışan öğretmen, öğrenci ve veliler de bu kültür ve iklimden etkilenecek, okulda pozitif ve başarı odaklı bir ortam oluşacaktır (Döş, 2013, s.252). Oluşan bu pozitif ve başarı odaklı ortam, okulun etkili okul özelliklerini göstermesini etkileyen önemli bir faktör olarak değerlendirilebilir. Bundan dolayı etkili bir okul ortamı için okul kültürü ve iklimi önemli göstergeler olarak karşımıza çıkmaktadır.