Etkileşimci Liderlik Kavramı ve Gelişimi

Etkileşimci liderler geleneksel bir yapıdadır. Bu gelenekçi yapı sebebiyle, geçmişteki olumlu ve faydalı işleri, gelenekleri devam ettirerek gelecek kuşaklara bırakma eğilimi içerisindedir. Değişim ve dönüşümden ziyade durgun büyüme ve tasarruf stratejisi izleyen örgütler tarafından benimsenen bir liderlik modelidir (Tengilimoğlu, 2005: 6).

Etkileşimci lider, kısa vadeli hedefler, standartlar, prosedürler, kurallar ve kontrol üzerine odaklanır. Yeni fikirler, yaratıcılık, vizyon ve üreten bir anlayış söz konusu değildir. Verimlilik daha çok mali boyutuyla ele alınır ve liderlik yetkinlikleri anahtar bir değişkendir.

İşlemsel liderlik yönetimi, kontrol, organizasyon ve kısa vadeli planlama gibi fonksiyonlar üzerinde durmaktadır (Nikezic vd., 2012: 287).

Etkileşimci liderlik statükocu, çalışanları ödüllendirme sürecinde veya cezalandırarak örgütsel hedeflere ulaşmayı içeren, örgüt kültürünün hiç değişmediği, çalışanların kendi kendilerini motive ettiği bir liderlik tarzıdır (Nikezic vd., 2012: 290).

Etkileşimci liderlik olarak literatüre geçen bu yaklaşımda çalışanları motive eden en önemli motivasyon unsuru açık ve net bir şekilde belirlenmiş görev tanımlamaları ve örgütsel hedeflerin başarılmasına bağlı ödüllendirme sistemidir. Örgütsel hedeflerin başarılması gösterilen performansla bağlantılı olduğundan günlük örgütsel performansın önemi büyüktür.

İşe yönelik lider, otokratik bir tarzla yöneten, çalışanlarını işlerle ve işleyişle alakalı konulara pek az karıştıran kişidir (Özen Kutanis, 2004: 6).

Etkileşimci liderin çalışanlarıyla ilişkileri birkaç şekilde olmaktadır. Çalışanlar işlerinden ne beklediklerini belirler, eğer yeterli performans gösterirlerse lider onlara istediklerini vermeye çalışır. Çalışanların çaba harcaması için ödülleri kullanır. İşlerini başarmaları için çalışanların kişisel ilgileri üzerinde yoğunlaşır. Çalışanlar eğer başarılı olurlarsa ödüllerle motive edilir ve aynı zamanda işlerini iyi bir şekilde yaptıkları için kendilerini iyi hissederler. Etkileşimci lidere göre çalışanlar, gerektiğinden fazlası yapmazlar (Genç ve Halis, 2006: 56).

Etkileşimci lider, çalışanların iş gereklerini ve rolleri açıklar, uygun ödüllendirmeleri sağlar ve çalışanlarına saygılı olmayı ve onların sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için çalışır. Etkileşimci liderin çalışanları memnun etme yeteneği verimliliği artırır. Yönetim fonksiyonlarının kullanımında üstünlüğü bulunmaktadır. Çalışkan, hoşgörülü ve adildir. Sorunsuz ve verimli çalışan her unsur etkileşimci liderin kaynağıdır. Genellikle planlar, programlar, bütçeler gibi işin kişisel olmayan yönlerini vurgulamaktadır. Örgüte bağlılık duygusu ve örgütsel norm ve değerlere uyumu vardır. Etkileşimci liderlik yaklaşımı bütün örgütler için önemlidir, ancak değişim için gerekli olan farklı liderlik yaklaşımlarıdır (Daft, 2003: 532).

Etkileşimci liderlik daha önce de belirtildiği üzere koşullu ödüle dayanır. Ödül ise çalışanın ödülü alması için yapması gereken işi yapmasına, yani çalışanın performansına, bağlıdır. Örneğin çalışanların iyi maaş almaları için satışları arttırması gerekebilir, daha büyük bonuslar için maliyetleri düşürmesi beklenebilir veya promosyon almak için iş yükünün artması gerekebilir. Etkileşimci liderliğin genel çerçevesi yol-amaç gibi kavramlardır. Ancak lider de etkinliğini sağlayabilmek için hedefler, yön gösterme ve örgütsel görevleri ayarlayacaktır. Esneklik lider içinde çalışanlar kadar önemli bir durumdur (Bertocci, 2009: 49).

Etkileşimci liderlik denetim, örgüt ve grup performansı gibi konuların üzerinde yoğunlaşır. Çalışanların uyumunu ödül ve cezalar ile sağlamaktadır. Dönüşümcü liderlik yaklaşımın aksine, geleceği değiştirmek yerine, mevcudu ve statükoyu muhafaza etmeye gayret gösterir. Hataların ve sapmaların bulunması için çalışanların çalışmalarına dikkat eder. Etkileşimci lider mevcut sistem içinde çalışmaya ve örgütsel hedeflere ulaşmak için müzakere etmeye hazırdır. Yönlendirici ve eylem odaklıdır. Bu liderlik yaklaşımı özellikle kriz anlarında ve acil durumlarda etkilidir (Odumeru ve Ifeanyi, 2013: 358-359).

Etkileşimci liderlik, çalışan-lider arasında meydana gelen alışverişe odaklanır. Seçimi vaatlerle kazanan politikacılar veya öğrencilere tamamlanan ödev karşılığında not veren öğretmenler etkileşimci liderliğe örnektir. Benzer bir şekilde hedeflere ulaşmak için çalışanlarına promosyonlar sağlayan yöneticiler de etkileşimci liderlik yaklaşımına yatkındır. Çok yaygın bir liderlik yaklaşımı olan etkileşimci liderlik, her türlü örgütte veya örgütlerin birçok düzeyinde görülmektedir (Northouse, 2013: 186).

Etkileşimci liderlik sistematik ve yapılandırılmış projelerin yürütülmesi idealdir. Etkileşimci liderin tespitinde kullanılan bazı özellikler bulunmaktadır. Bu özellikler aşağıda sıralanmıştır (http://yscouts.com/10-transactional-leadership-characteristics/):

Dışsal Motivasyon: Etkileşimci lider istenen performansı ortaya çıkarmak için ekibinin dışsal motivasyon öğeleriyle motive etmeyi hedefler. Çalışanlar beklenen şekilde davranırlarsa ödüllendirilir, aksi durumsa ise cezalandırılır. Çalışan ve lider arasındaki ilişki işlemseldir. Pratiktir: Etkileşimci liderliğin belirgin özelliklerinden bir pratik olmasıdır. Sorunların çözümüne faydacı yaklaşır ve tüm gerçekçi kısıtları ve fırsatları hesaba katar.

Değişime Direnç Gösterir: Dönüşüme karşıdır ve değiştirmek için direnç gösterir. Her şeyin olduğu gibi kalmasını ister.

Bağımsız Düşünceyi Engeller: Çalışanların yaratıcı hareketlerini düşüncelerini teşvik etmez. Bağımsız düşünce ve riskli hareketleri hoş görmez, çünkü bu liderler yenilikçi değildir ve işlerin oldukları gibi iyi olduklarına inanır.

Ödül Performansı: Lider, çalışanların kendileri için ayarlanan amaçlara ve hedeflere dayalı performanslarını göz önünde tutar. Çalışanlar önceden belirlenmiş hedeflere ulaştıkları zaman hızlı bir şekilde onları fark eder ve uygun bir şekilde ödüllendirir.

Kısıtlı Düşünce: Lider mevcut sistemin ve kısıtların içinde çalışmaktan mutludur ve örgütün hedeflerine ulaşmak içinde bu sınırlar içinde çalışacaktır. Onlar sorunları çözmek için kutunun dışına çıkmazlar. Bu lider, rutin işleri idaresinde başarılıyken, yaratıcı çözüm gerektiren sorunlar karşısında ne yapacağını bilemez.

Pasiftir: Statükoyu korumaya odaklandığı için oldukça pasiftir. Sadece meydana gelen

şeylere tepki gösterir, sorunları çözebilmek için proaktif adımlar atmaz.

Yönlendiricidir: Lider kontrol eden ve yönlendiren kişidir. Bütün kararların ona bağlı olduğunda ve çalışanların sadece kendi direktif ve talimatlarıyla hareket etmeleri gerektiğine inanır.

Kurumsal Yapıya Vurgu Yapar: Lider hiyerarşinin önemini, örgüt yapısını ve kültürünü yerleştirir. Değişmez örgütsel hiyerarşiyi över.

Kendi Çıkarlarına Vurgu Yapar: Liderin motivasyon tarzlarından birisi çalışanın kendi çıkarları için cazip oluşudur. Çalışan bir hedefe ulaşırsa, ödüllendirilir. Ekip çalışması yada grup amaçlarına vurgu yapılmaz.

Etkileşimci liderlik insanların kesinlikle ödül ve cezalar ile motive olduğunu varsaymaktadır. Bu liderlik yaklaşımı, çalışanların ahlaki değerlerine ve diğer içsel özelliklerine hitap etmez. Etkileşimci lider, göreve çok iyi bir şekilde odaklanır, çok açık yön verir ve verimliliği ayrıntılı bir şekilde kontrol eder. Çalışanlar eğer başarısız olurlarsa onları cezalandırır (US Army, 2008: 18).