Eserde Kullanılan Kaynakların Değerlendirilmesi

Vryonis, bu eseri oluştururken Yunanistan ve Türkiye başta olmak üzere pek çok farklı ülkelerdeki akademik kuruluşlardan faydalanır. Harvard ve Chicago Üniversiteleri ve       

54 _{Almanca Taşra Kültürü anlamına gelen kavramdır} 55 _{Almanca Yüksek Kültür anlamına gelen kavramdır} 56 _{Almanca Halk Kültürü anlamına gelen kavramdır.}

57 _{Osmanlı yönetiminde görev almış yüksek mertebeli Fenerli Rumlar için kullanılan tabir Rum kâtip}

anlamındadır.

onlara bağlı UCLA, Gennadius kütüphaneleri, Dumbarton Oaks, Küçük Asya Araştırmaları ve Helenizm Araştırmaları Merkezleri gibi enstitülerin ve vakıfların arşivlerinin desteğiyle, çalışmalarına 1959 yılında başlar. Eserin ilk baskısı California Üniversitesi tarafından 1971’de yapılır. Ayrıca bu sahada belli başlı bilim adamlarının bazılarıyla da şahsi olarak görüşür. Vryonis, bunu şu şekilde ifade eder.

“Anadolu hakkındaki bitmek tükenmek bilmeyen nutukları dinlerken gösterdikleri

sabır nedeniyle kolaylıkla Hıristiyan azizleri ya da İslâm dervişleri arasında yer alabilecek Milton Anastos, Amin Banani, Andreas Tietze, Gustave von Grunebaum ve Lynn White’a şükranlarımı sunuyorum. Ayrıca Andreas Tietze’ye, Yakın Doğu Dilleri Bölüm başkanı olarak yoğun programından vakit bulup çalışmanın müsveddelerini okuduğu için minnettarım. Engin bilgisi ve nezaketiyle kitabı pek çok hatadan kurtardı. Ayrıca bu kitabın yazımıyla ilgili problemleri görüşmek üzere sık sık aradığım ve Bizans üzerine olan araştırmalarına çok şey borçlu olduğum Peter Charanis’e de şükranlarımı sunmak istiyorum. Aynı zamanda Selçuklu ve Osmanlı dönemi konusundaki üstün uzmanlar Halil İnalcık ve Osman Turan‘a da teşekkür ederim zira onlar, beni kendi araştırmalarının kopyaları ile destekleyecek ve teşvik edecek ayrıca Bizans-Türk’le ilgili pek çok bilgiyi benimle paylaşacak kadar naziktiler. Paul Wittek ve Claude Cahen’in araştırmaları bilhassa değerli ve yardımcıydı. Richard Ettinghausen’in çalışmaları da sanat tarihi alanında çok yararlı oldu. Aynı zamanda Franz Taeschner’ın “Anadolu” makalesinden alınan istatistik grafiğinin kullanılması iznini veren İslâm Ansiklopedisinin editörlerine teşekkür etmek istiyorum.” 59

Speros Vronis, tezimize konu olan kitabının “İhtida” adlı bölümünde, Sufîzm hareketleri, Vakıf müessesi, Fütüvvet, Bektaşilik, Mevlevilik, İslâmî toplumun yapısı ve “martirdomluk” olgusu gibi konulardaki araştırmalarını oldukça derin ve kapsamlı bir saha literatür taramasından sonra meydana getirmiştir.

Vryonis’in eserinin oluşumunda teşekkürlerini sunduğu Halil İnalcık ile yaptığımız bir telefon görüşmesinde çağımızın bu muhteşem tarihçisi, kitap hazırlanırken Vryonis ile görüştüğünü ve bazı noktalarda kendisini uyardığını ifade etti. İnalcık, bu eserin çok cepheli bir çalışma olduğunu, hem kullanılan kaynakların farklılığı, çeşitliliği hem de metodolojik sunumunda gösterdiği hassasiyet bakımından önem arz ettiğini söyledi. Ayrıca Türk tarihçilerini ve kaynaklarını da okuduğuna dikkat çekerek, yazarın ölçülü bir yaklaşım sergilediğini, bu bakımdan önemli bir çalışma olduğunu ifade etti. Vryonis’in eserinin, bu       

alandaki çalışmalar içinde en değerli olanlardan biri olduğu için eserin tamamının Türkçeye kazandırılması gerektiğini de ifade eden İnalcık’a göre eser işlediği konuya hem mukayese hem de sonuçlar bakımından itidalli bakış açıları getirmiş, tarafsızlık ilkesi içerisinde karşılıklı olarak tarafları rencide etmeden, dikkatli bir şekilde çalışılmıştır.

Vryonis, İslâm, Osmanlı, Selçuklu, Latin ve Yunan kroniklerinin yanı sıra konu ile ilgili Türk, Alman, Fransız, Yunan uzmanların eserlerini incelemiştir. Bu eserler içinde Türk tarihçilerinin ulaşamadığı veya çalışmadığı pek çok Bizans kilisesi resmi belgeleri, imparator ve devlet adamlarının kronikleri başta gelir.

Bizans’ın Hıristiyan günlerinden, İslâm günlerine geçişi anlattığı bölümlerinde Philip Sherrard (Constantinople, Iconography of a Sacred City, London, 1965), Gibb ve Bowen’in (Islamic Society and The West, Oxford, !951) ve Bizans tebasının ihtidaya karşılık bulduğu iktisadi avantajları anlattığı bölümünde ise Shelomo Dov Goitein (Evidence on the Muslim

Poll Tax from non-Muslim Sources, A Genizeh Study, 1963)’in eserlerini kaynak olarak alır.

Sufizm gelenekleri ve Heterodoks hareketlenmelerle ilgili olarak yararlandığı eserlerin başında, J. Arberry (Sufism and Account of the Mystics of Islam, London,1950) gelir. Vakıflarla ilgili konularda ise İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osman Turan, Fuad Köprülü(Türk

Edebiyatında ilk mutasavvıflar, Anadoluda İslâmiyet), Ahmet Temir, Mustafa Tayyib

Gökbilgin gibi Türk tarihçilerin eserlerini tahlil eder.

Martyr kültü ile ilgili konularda kaynak olarak kullandığı kaynak, Hippolyte Delehaye

(Le martyre de Saint Nicetas le Jeune, Paris,1924) iken, Zonaras’ın Gabras ve diğer martyrlerle ilgili el yazması bilgilerini Papadopoulos-Kerameus’dan(1906) kaynak alarak çalışır.

G. Turner’in, Gennadius Scholarius ve onun doğu ve batı kiliselerini birleştirme çabalarını anlatan makalesini de (The Journal of Theological Studies, 1967) ilgili bölümlerde kullanmıştır.

Bektaşiliği anlattığı bölümlerde kullandığı kaynaklar; John K. Birge(The Bektashi

Order of Dervishes, Londaon, 1937), R. Tschudi (Bektashiyye) ve Erich Gross(Das Vilayetname des Hadji Bektash,1927)’un eserleri ile Fuat Köprülü’nün Bektaşilik ile ilgili

yazıları olmuştur.

Mevlevilik ve onun getirdiği mistik ortam içindeki saltanat, halk, tasavvuf ilişkilerinin anlatıldığı bölüm için kaynakları öncelikle Celement Huart(Eflaki), Ömer Lütfi

Barkan(Türk Dervişleri), Aşıkpaşazade Ali(Kreutal) ve G. A. Neuman(Et sunt christiani ad

legem Magumeti se habentes ex parte: Ludoph von Suchem)’ın eserleri olmuştur.

Fütüvvet teşkilatı ile ilgili olarak ise Robert Mantran(Brousse), Taeschner (Futuwwa-

Studien, Die İslâmischen Futuwwabünde. Das problem ihrer Entstehung und die Graundlinien İhrer Geschichte, Der Anteil des Sufismus an der Formung des Futuwwaideals, Futuwwa; eine gemeinschaftbildende Idee im mittelalterlichen Orient ud ihre verschiedenen Erscheinungsformen, Schweizerisches Archiv für Volksunde), Gölpınarlı(İslâm ve Türk Ellerinde Fütüvvet Teşkilatı ve Kaynakları), L. Massignon(La Futuwwa), G. Salinger(Was the Futuwwaan Oriental Form of Chivalry) adlı uzmanların eserleri kaynak olarak kullanılmıştır.

Türk fetihleri öncesi Bizans’ın içinde bulunduğu sosyal ve kültürel durumun felsefi analizlerini İbn Haldun(Rosenthal)’dan yararlanarak yapar. Bu bölümde özellikle çağın kroniklerini inceler. Bunların başında; Bryennius, Syrian the Michael, Ionnides, Metochites(Miscallanea), Nicetas Choniates ve H. G. Beck’in derlediği eser (Theodoros

Metochites: Die Krise des byzantinischen Weltbildes Munich, 1952) başta gelir.

Dini Polemiklerin işlendiği bölümün ana kaynağı, E. Trap( Manuel II Palailogos.

Diologe mit einem “Perser”), Legrand (Lettres de I’empereur Manuel Paleologue), Abel (La Polemiue Damascenienne et son influencesur les origines de la thologia musulmane),

Eichner(Nachrichten), L. Oeconomos(L'etat intellectual et moral des Byzantins vers le milieu

du XIV), N. Tomadakes(On Bryennius), John Cantacuzene, Matthew of Ephesus, Ricoldo-

Cydones, Anna Commena, Procopius, George Acropolites, Abu’l Feda, Bartholomaeus, Schiltberger ve Neumannn(Scylitzes), A. Heisenberg(Kaiser Johannes Batatzes der

İKİNCİ BÖLÜM  

SPEROS VRYONIS’E GÖRE KÜÇÜK ASYA’NIN BİZANS TARAFINDAN KAYBEDİLMESİ

2.1. BİZANS’IN ANADOLU’YU KAYBETMESİNİN DÂHİLİ VE HARİCİ