Erken Çocukluk Döneminde İki Dilli Çocuklarda Ses Biliminin Kazanımı

Alanyazında iki dilli ortamdaki çocukların ses birimsel gelişimleriyle ilgili araştırmaların yetersiz olduğu düşünülmektedir. Ancak, son on yılda iki dilli çocuklarda ses birimin gelişimiyle ilgili yapılan araştırmaların çoğu, çocukların ses birim gelişiminin değerlendirilmesinin yaşlara ve dilsel farklılıklara göre yapılmasını vurgulamaktadır. İki dili aynı anda kazanan çocukların ses birim gelişimini inceleyen

araştırmalar da aynı yaşta ve aynı gelişim düzeyindeki çocukların aynı anda iki dile maruz kalma ile tek dile maruz kalma durumlarında sesleri algılama ve üretme becerileri üzerinde durulmuştur.

Sözcük öncesi gelişim döneminde dil becerileri üzerinde yapılan araştırmalar, bebeklerin çok erken aylarda dillerin çeşitliliğinin farkında olduğunu, yani, iki dili birbirinden ayrıştırabildiğini savunmaktadır. Yeni doğan bebek, farklı ritim grubundaki dilleri ayrıştırabilmektedir. Dört aylık bebek, iki dilin aynı ritimdeki gruplarını ve farklı ritim gruplarını, eğer sahip olduğu dillerden biri tanıdık ise ayrıştırabilmektedir (Burns ve diğ., 2007: 456, Genesee ve Nicoladis,2006: 8).

Bosch ve Sebastian-Galles (2001), aynı anda İspanyolca ve Katalanca’ya maruz kalan 4.5 aylık çocukların, aynı ritim gruplarına ait diller arasında ayrımlaştırma yeteneğine sahip olduklarını saptamışlardır. Bu da göstermektedir ki aynı anda iki dilin kazanılması, çocukların dilleri bir birinden ayırma yeteneğinin ortaya çıkışını geciktirmemektedir (s. 38). İki dil arasında ayrımlaştırma yapma yeteneği çocukların ayrı dilsel sistemleri inşa etmesi için fonksiyonel bir önem taşımaktadır (Genesee ve Nicoladis, 2006: 9).

İki dilli çocukların, ses birimlerindeki özellikleri algılama becerilerinin, başlangıçta tek dilli çocukların ses birimsel özellikleri algılama becerileri ile aynı olduğu belirtilmektedir. Yapılan araştırmalarda, tek dilli bebeklerle iki dilli bebeklerin mırıldanma dönemindeki ürettikleri seslerin aynı özelliklere sahip olduğu gözlenmiştir. İngilizce ve İspanyolca iki dilli bebekler ve İngilizce konuşan tek dilli bebeklerle yapılan bir araştırmada, hem iki dilli çocukların hem de İngilizce tek dilli çocukların 6-7. aylarda doğal babıldama döneminde oldukları saptanmıştır (Oller ve diğ., 1997: 408). Başka bir araştırmada da Fransızca-İngilizce iki dilli çocukların, ana dili İngilizce ve Fransızca olan tek dilli çocuklar gibi 7. ayda babıldamlarında heceleri tekrarlayarak yeni sözcükler oluşturdukları saptanmıştır (Paradis, 2001: 21).

İki dilli bebeklerinde 6. ayda çıkarttığı ünlü ünsüz seslerin birleşimleri, sözcükleri andırır niteliktedir. Ancak, bunlar ses birimsel ayrımlaştırmalar olarak

değerlendirilmemektedir. İki dilli bebeklerde, tek dilli bebekler gibi maruz kaldıkları dillerden bağımsız olarak mırıldanmaya başlamaktadırlar. Tek dilli bebeklerin ünlü ses birim üretimleri (6-8 aylar arasında), ünsüz ses birim üretimlerinden (8-10 aylar da) daha erken gerçekleşmektedir. Tek dilli bebekler ünlü ve ünsüz ses birimleri arasındaki farklılıkları ise, 10-12. aylar arasında ayrımlaştırabilmektedirler. Bu da çocukların ünlü sesleri ünsüz seslerden daha kolay ifade edebildiklerini göstermektedir. Ayrıca çocukların içinde bulundukları dilin ses birimsel özelliklerini bir uyum içinde gerçekleştiğini göstermektedir (Burns ve diğ., 2007:456; Genesee ve Nicoladis, 2006:9; Bosch ve Sebastian-Galles, 1997:39).

İspanyolca- Katalanca iki dile maruz kalan bebeklerle Katalanca da tek dile maruz kalan bebeklerin ünlü ses birimleri ayrımlaştırılması karşılaştırılmıştır. İki dile aynı anda maruz kalan bebeklerin, her iki dilde de dilin genel şeklini 4. ayda ayrımlaştırdıkları görülmüştür. Tek dilli bebeklerin 8. ayda iki farklı ünlü grubunu ayrımlaştırabildikleri, ancak iki dilli bebeklerin bunu 12. ayda ayrımlaştırabildikleri gözlemlenmiştir. Bunun nedeni, iki dilli bebeklerin ses birim dağarcığında her iki dilden de ses birimler yer aldığından, tek dilli bebeklere oranla daha fazla ses birimle karşı karşıya olması olarak belirtilmiştir (Burns ve diğ., 2007:457).

Anlamsız sesler çıkarma döneminden sözcükleri telaffuz etmeye geçişte, yaklaşık bir yaşın sonlarına doğru tek dilli çocukların konuşmalarında içinde bulundukların dilde kullanılan sözcükleri oluşturan belli ses ve ses dizileri görülmeye başlamaktadır. İki dilli çocukların ses üretimlerindeki örgütlenmenin de tek dilli çocuklarda benzer bir yapılanma gösterdiği belirtilmektedir (Bosch ve Sebastian- Galles, 1997:39). Örneğin, hece tekrarlarıyla yeni sözcük oluşturulması üzerine yapılan araştırmalarda, Fransızca-İngilizce iki dilli bebeklerin, Fransızca ile İngilizce tek dilli bebekler gibi 10-15 aylarda ses birimleri ayrımlaştırmaya başladıkları saptanmıştır (Oller ve diğ., 1997: 408).

İki dilli çocukla da tek dilli çocuklarda olduğu dilin bileşenleri, içeriği gibi etkilerden dolayı hecelerden sözcük üretimine geçişte gecikmeler olabilmektedir. Örneğin, bu etkenlerden dolayı, tek dilli çocukların 17. ayda ünlü ve ünsüzlerden

oluşan heceler birleştirerek yeni sözcük oluşturduğu görülürken, (örn: b/bih- d/dih/), iki dilli çocukların da ses birimlerini birleştirerek yeni sözcükler oluşturması 20. aydan sonra görülmektedir (Burns ve diğ., 2007:458, Genesee ve Nicoladis, 2006:9).

İki dilli çocukların ses birim gelişimlerinde değişkenliklerin gözlenmesi, çok yönlü etkenlere bağlanabilmektedir. Bazı araştırmacılar, iki dilli çocukların ses birim gelişiminde etkili olan etkenlerin, tek dilli çocukların ses birim gelişiminde olduğu gibi gelişimsel ve bireysel faktörlerin etkili olabileceğini savunurken, bazı araştırmacılar da bu dönemde maruz kalınan dillerin baskınlığı ya da kalitesinin ses birim gelişimini etkilemekte olduğunu savunmaktadır. İki dilli çocukların, iki dilinde kendine özgü sahip olduğu seslerin birleşimle oluşturulan sözcük dağarcığı net olmamakla birlikte, iki dilli çocukların ses birim süreçlerinin (seslerin yer değiştirmesi, “l” yerine “r” kullanımı gibi, ses başlangıç zamanı, ünlü-ünsüz uyumu, hece çoğaltma gibi süreçlerin) okul öncesi yıllarına kadar tek dilli çocuklarla aynı yaşlarda benzer süreçlerde gerçekleştiği savunulmaktadır (Johnson ve Wilson, 2002:272; Bell ve diğ., 2001:72; Holm ve Dodd, 1999:350).

Araştırma sonuçlarında görüldüğü gibi iki dilli çocukların ses bilim gelişim süreci tek dilli çocukların ses birim gelişimine benzer bir süreç geçirmektedir. İki dilli çocukların ses birimleri kazanımları her ne kadar tek dilli çocuklarla aynı yaş dilimlerinde olmasa da aynı aşamaları izleyerek kazanılmaktadır.

Aşağıda erken çocukluk döneminde iki dilli çocukların sözcük dağarcığı gelişimi aşamalarına göre incelenmiştir.

1.5.2. Erken Çocukluk Döneminde İki Dilli Çocuklarda Anlam