Dünyadaki birçok ülke farklı etnik kökenlere sahip topluluklardan oluşmaktadır. Bu ülkelerin bazıları genel eğitim sistemlerini düzenlerken farklı kültürlere sahip olan toplulukların eğitim ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak oluşturmuşlardır. Örnek birkaç ülke aşağıda sunulmuştur.
Avusturya eğitim sisteminde, resmi dil Almancadır. Ancak, bazı etnik gruplar için eğitim sistemlerinde ana dili eğitimine yönelik bazı düzenlemeler yapmışlardır. Farklı kültürdeki topluluklar ana dili eğitimiyle birlikte resmî eğitim dilinde eğitimlerini sürdürmektedirler. Finlandiya’da çocuklar hangi ana dile sahipse o dilde eğitim yapabilmektedirler. Zorunlu eğitimlerini bitirdiklerinde en az üç dile sahip
olmaktadırlar. Lüksemburg’un bütün eğitim sistemi iki dilli olarak düzenlemiştir. Ülkede Almanca, Fransızca ve Lüksemburgça olmak üzere üç resmî dil yer almaktadır. Almanya’da etnik gruplar ana dillerinde seçmeli olarak yaralanabilmektedir (Türkoğlu, 1998: 505-517). Ancak, uygulanan bu ülkelerde iki dilli eğitim sistemi ilköğretimden başlamaktadır.
Göçmen çocuklarının her iki dili yeterli düzeyde kazanımları ve her iki dilde de akademik başarılarının artırılması üzerine Amerika ve Kanada’da yapılan araştırmalar sonucu, dil merkezli eğitim modelleri geliştirilmiştir. Bu modellerden ana dilini desteklemeyi temel alan dil merkezli eğitim programlarının uygulanması sonucunda, göçmen çocuklarının ana dilindeki yeterliliğinin ikinci dil kazanımında ve bilişsel becerilerinin geliştirilmesinde olumlu katkıları olduğu saptanmıştır (Cummins, 2002:4; Lee, 1996).
İki dilli ve çok kültürlü ortamlardaki göçmen çocuklarının ikinci dil kazanımlarını desteklemek amacıyla birçok ülkede farklı dil merkezli eğitim programları uygulanmaktadır. İki dilli ve çok kültürlü ortamlarda uygulanan dil eğitim modelleri amaçlarına göre değişmektedir. Yaygın olarak Amerika’da uygulanan iki dilli eğitim modelleri;
• Çekip –Ayırma Programı (Pull-Out Program)
• Yapılandırılmış Daldırma Program (Strucured Immersion Program)
• Geçişsel İki Dilli Programı (Transitioanal Bilingual Programs/Early-Exit Bilingual),
• Gelişimsel İki Dilli Programı (Developmental Bilingual Programs/Late-Exit Bilingual),
• Çift Yönlü/İkili Dil Programı (Dual Language Program/ Two-way Language Program) ve
• Dil Merkezli Okul Öncesi Eğitim Programı’dır (Bunce,1995:3; Rice,1995:28; Thomas ve Collier, 1997:23; Howard ve Christian, 2002; Ortiz, 2005)
Amerika’da ve farklı Avrupa ülkelerinde uygulanan bu programlardan Çekip – Ayırma Programı, Yapılandırılmış Daldırma Program ve Geçişsel İki Dilli Programı iki dilliliğin kazandırılmasında başarılı olamadığından fazla bir uygulama alanı bulamamıştır. Gelişimsel İki Dilli Programı ,Çift Yönlü/İkili Dil Programı ve Dil Merkezli Okul Öncesi Eğitim Programı iki dilli .ocukların akademik başarısında ve çok kültürlülüğün geliştirilmesinde etkili olduğu araştırmalarla saptanarak iki dilli çocukların eğitimlerinde sıklıkla kullanılmıştır (Sarı, 2001:27).
Çekip–Ayırma Programı (Pull-Out Program): Bu programda farklı ana dillerine çocuklar düzenli olarak ana dili İngilizce olan çocukların sınıflarından ayrılarak ve ikinci dilde eğitim almaktadırlar. Ancak, bu programla eğitim alan çocukların hiçbiri ikinci dilden başka bir dilde eğitim alamamaktadırlar. Çekip ayırma sınıflarındaki öğretmenlerle ile akademik dersleri aldıkları düzenli sınıflardaki öğretmenler arasında işbirliği bulunmaktadır. Dolayısı ile bu çocukların ana dilleri ile eğitim olanağında yararlanamadıkları için, ana dili İngilizce olan çocuklara göre akademik olarak başarısız oldukları ve kendine güvende sorun yaşadıkları ve kendi kültürlerine ve ana dillerine karşı ilgisiz oldukları belirtilmektedir (Sarı, 2001: 27).
Yapılandırılmış Daldırma Program (Strucured Immersion Program): Bu programda eğitimciler ikinci dili çocukların anlayacağı şekilde basit ifadelerle konuşmaktadırlar. Eğitim ikinci dil ile yapılmaktadır. Modelin temel amacı, iki dilli çocukların ikinci dil kazanımını desteklemektir. İkinci dilin çabuk ve hızlı kazanılmasına odaklanılmaktadır. İlk dil sadece ikinci dildeki akademik konuların anlaşılmasına yardımcı olmak amacıyla kullanılmaktadır. Çocukların kendi ana dillerinde sınıf içinde iletişim kurmalarına izin verilerek çocukların akademik derslerinde anlamada zorlandıkları noktaları sormalarına ve akademik öğrenmeleri daha anlaşılır hale getirmeye teşvik edilerek olumlu eğitim ortamı sağlanmaktadır. Eğitimciler derslerde yeteneklerine göre farklı bir dili de kullanabilmektedir. İkinci dille yapılan eğitim uygulamalarında çocukların anlayamadıkları konularda ana dili öğretmenlerinin yardımcı olmasını içermektedir. Ana dilinin gelişimi ya da korunması dikkate alınmamaktadır (Howard ve Christian, 2002; Thomas ve Collier,
1997:24). Bu programda da çocukların ana dillerini geliştirmelerine yönelik bir hedef yoktur. Hedef ikinci dilin kazanılmasıdır (Sarı, 2001: 28).
Geçişsel İki Dilli Programı (Transitioanal Bilingual Programs/Early-Exit Bilingual): Eğitimin ilk iki yılında çocukların iki dilde de okuma yazmayı öğrenmesi amaçlanmaktadır. Daha sonraki dönemlerde eğitim ikinci dille devam etmektedir. Çocuklar iki yıl boyunca her iki dili de kullanmaya teşvik edilmektedir. Programda görev alan ana dili öğretmenlerinde pedegojik formasyon aranmadığından, öğretmenlerin çocukların ana dilini biliyor olması yeterli görülmektedir.
Gelişimsel Dil Eğitim Programı (Developmental Bilingual Programs / Late-Exit Bilingual): Bu program, çocukların ikinci dili kazanırlarken kendi ana dillerinide geliştirebilmeleri de amaçlamaktadır. Temel felsefesi ana dilini iyi bilerek okula başlayan çocukların, ikinci dili kazanımda daha başarılı olabileceklerine dayanmaktadır. Ana dilinin ikinci dil kazanımına yardımcı olduğundan gelişimsel program, iki dilde okuma-yazma ve akademik gelişme kadar her iki dilinde akıcı olarak kazanılmasını öngörmektedir. Program çocukların merkezli bir programdır. Sınıflarda aynı ana dili homojen gruplardan oluşmaktadır. 6. sınıfa kadar iki dilli öğretime devam edilmektedir. Bu programla, farklı dillerdeki çocuklara kendi dillerinde ve eğitim dilinde eğit eğitim fırsatı verilmekte, akademik dil yeterliliği sağlanmakta, her iki dilinde paralel olarak kazanımı sağlanmakta ve kültürler arası uyum kolaylaştırılmaktadır. Birinci sınıftan itibaren altıncı sınıfa kadar eğitimin %40 ‘ı ana dilinde yapılmaktadır. Ana dilini gelişimi ve korunması dikkate alınmamaktadır (Ortiz, 2005).
İkili Dil Eğitim Programı (Dual Language Program/ Two-way Language Program): Programın temel amacı, yarım dilliliği önlemektir. Hem ana dili hem ikinci dil 4-6 yaştan başlayarak ilköğretim son sınıfa kadar öğretilmekte ve de ders dili olarak kullanılmaktadır. Göçmen çocuklarının anadillerinde yeterlilik sağlayarak ikinci dile transferlerini kolaylaştırmak ve her iki dilinde eş düzeyde kazanımına odaklanılmaktadır. Bu programa en az 4-6 yaş arası çocuklar dahil edilebilmektedir. Sınıfların yarısı ana dili farklı olan yarısı da ana dili eğitim dili olan çocuklarla
karma olarak oluşturulmaktadır. Uygulamalarda iki dilli öğretmenler görev almaktadır ve iki dilde sınıf ortamında kullanılarak çocuklardaki akademik gelişmenin her iki dilde de gelişmesi sağlanmaktadır. Okul öncesi çocukların eğitim uygulamalarının %10 ikinci dille yapılırken, % 90’nı anadillerinde yapılmaktadır. Öğrenme ortamları çocuklara ikinci dili kazandırırken ana dillerini geliştirmelerine olanak sağlayacak şekilde düzenlenmektedir. Uygulamalarda her iki dilde de aynı etkinliklere ve aynı konulara yer verilmektedir. İşbirliğine dayalı öğretim stratejileri kullanılmaktadır. Aile katılımının sağlanması da programın önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Etkinliklerin planlaması ve uygulanmasında iki dilli öğretmenler tek başına görev alabildiği gibi iki farklı dilden öğretmende aynı anda da sınıf ortamında görev alabilmektedir (Howard ve Christian, 2002; Thomas ve Collier, 1997:26).
Dil Merkezli Okul Öncesi Eğitim Programı (DMOEP): Dil Merkezli Okul Öncesi Eğitim Programı (DMOEP), okul öncesi dönemdeki 3-5 yaş arası çocukların dil becerilerinin kazandırılmasını esas almaktadır. Program, aynı zamanda 3-5 yaş çocuklarının gelişimsel özelliklerine uygun olarak bilişsel, sosyal-duygusal ve motor becerileri de desteklemeyi amaçlamaktadır. Program normal gelişim gösteren çocukların dil kazanımlarını desteklemek, özel dil problemleri olan çocukların dil kazanımlarını kolaylaştırmak ve erken çocukluk döneminde ikinci dil öğretimi için kullanılmaktadır. Dil Merkezli Okul Öncesi Eğitim Programı (DMOEP), çocuk merkezli yoğunlaştırılmış normatif yaklaşımı temel almaktadır. DMOEP’in normatif yönü, çocukların gelişimsel özellikleridir. Normatif yaklaşımına göre, dil kazanımında çocukların gelişimsel özellikleri temel alınmaktadır. Çünkü, dil kazanımında dilsel ve bilişsel süreçler önemlidir. Bu süreçler, çocukların diğerleriyle iletişime geçmesini ve dilin kazanımını kolaylaştırmaktadır. Ayrıca, çocukların gelişimsel özellikleri doğrultusunda, dil kazanımına yönelik yönlendirmeler, okul öncesi sınıf ortamında doğal bir şekilde yapılmaktadır (Rice,1995:29).
Programda erken çocukluk eğitim programlarında olduğu gibi dil, kavram ve iletişim becerilerine yoğunlaşılmaktadır. Bu beceriler, etkinliklerde iç içe ve bütünleştirilerek verilmektedir.