Yapılan araştırmalar incelendiğinde engelli kişilere yönelik engellilerin durumunun ve sorunlarının sosyolojik olarak incelendiği, kent yaşamına uyum süreçleri, zeka engelli çocuklar, özellikleri ve engellilere yönelik yasal düzenlemeler ile ilgili çalışmalar görülmektedir. Engelliler için seyahat etme zorlukları, seyahat acentelerinin bu konudaki sorumlulukları, engelsiz ve erişilebilir bir turizm için yapılacaklar ve engellilerin turizme katılımı için yapılması gerekenler ve isteklendirme çalışmaları konunun turizm açısından ele alındığı araştırmaları oluşturmaktadır. (Öztürk ve Yaylı, 2006; Darcy, 2010). Ayrıca Türkiye’de turizm sektörünün engellilerin beklentilerini karşılamadaki becerilerini belirlemek amacıyla otel ve seyahat acenteleri yöneticilerine yönelik araştırma yapılmıştır. Bulgulara göre erişilebilir turizmin Türkiye’de yeni bir pazar olduğu ve turizm sektörünün bu pazarda var olmak istediği belirlenmiştir. Bunun yanında Türkiye’de turizm sektörünün bu alanda birçok eksikliği olmasına rağmen bazı geliştirmeler ile erişilebilir turizm pazarına hitap edebileceği görülmüştür (Ozturk, Yayli ve Yesiltas, 2008). Konu ile ilgili bazı proje ve tez çalışmaları bulunmakta ve turizmle ilgili olan çalışmalar genellikle yapı tasarımlarını ele almaktadır.
44
Yapılan diğer bir araştırmada İngiltere’de 2014 yılında Dünya Erişim Günü dolayısıyla yapılan bir araştırmaya göre engellilerin %93’ü erişimi iyi olan bir toplantı yerini tekrar ziyaret etmek istiyor. 80 milyar pound (2015 için 3.81TL döviz kurundan 304,8 milyar TL) alım gücü ile 11,6 milyon engelli kişinin bulunduğu İngiltere’de yapılan araştırma toplantı yerlerinin engellilere uygunluğunun ve erişilebilirliklerinin ne kadar önemli olduğunu göstermektedir Araştırmada aynı zamanda engelli kişilerin %90’ının toplantı yerine gitmeden önce erişilebilirlik bilgileri hakkında bilgi edindiği fark edilmiştir (Monk, 2015). Yakın zamanda yapılan bir doktora çalışması İngiltere’nin güneybatısında bir tarihi sit alanında engelli kişilerin tutumlarını incelemiştir. Ana amacı engelli kişilerin erişim ihtiyaçları ile sit alanlarının tarihsel bütünlüğü içinde bağlı değişkenlerin sınırları ihlal etmemesi arasında bir mutabakat kurmak olan araştırma sonuçlarına göre özellikle sağlıklı ziyaretçi açısından engellileri ilgilendiren faaliyetlerin kabulüne dair belirgin isteklilikler bulunmuştur. Onların doğruluğa tartışılmaz saygınlıklarına rağmen sağlıklı ziyaretçiler, özellikle engelli ziyaretçilerin tecrübelerinin ciddi anlamda arttığının bilinmesine rağmen, değişimleri görmezden gelmek isteyen ilk kişiler olmuştur. Goodall, plancıların ve tarihi sit yöneticilerinin tarihi bir sit alanının korumacı kabul edilebilecek şekilde erişilebilirliğinin artıp artmadığını gösteren üç senaryo düzenlemiştir (Pearn, 2011) :
- Tamamen erişim gelişiminin uygulanabilir olduğu sit alanları,
- Tamamen erişimin mümkün olmadığı ve anlaşmalı çözümlerin benimsendiği sit alanları,
- Özel değerlerini veya ziyaretçi güvenliğini tehlikeye atmadan erişim sağlamasını imkansızlaştıran kırılganlığa sahip olan sit alanları.
Yapılan bir araştırmaya göre Smith(1987)’in üç seyahat engel boyutuna (içsel, etkileşimsel ve çevresel) göre engelli kişilerin karşılaştıkları engellerin ve acizliklerinin onların seyahat niyetleri üzerinde negatif bir etkisi olduğu bulunmuştur. Fakat aynı ilişkiyi ölçen önceki çalışmalarda (Burnett ve Bender-Baker, 2001; Israeli, 2002; Ray ve Ellen, 2003; Shaw ve Coles, 2004; Smith, 1987; Turco vd., 1998; Yau vd., 2004) bu üç boyutun etkisi istatiksel olarak anlamlı bulunmamıştı. Dolayısıyla seyahat engellerinin turizm katılımı üzerine negatif etkisi çok basit çünkü bu doğrusal ilişki engelli kişilerin katılımı ile ilgili karmaşık konular ele alınmadığı zaman engelli pazarı ile ilgili değildir (McKercher vd., 2003; Packer, McKercher ve Yau, 2007; Lee, Agarwal ve Kim, 2012).
45 2.5.1. Fiziksel ve Tutumsal Engeller Modeli
Takeda ve Card (2002) Amerika Birleşik Devletleri’nde fiziksel ve tutumsal engelleri inceleyerek Fiziksel ve Tutumsal Engeller Modelini (FiTEM) geliştirmişlerdir. Model, Amerika Birleşik Devletleri’nde seyahat eden yürüme engelli turistlere paket tur sağlayan tur operatörleri ve seyahat acentelerinin turizmin 4 alt sektöründe karşılaştıkları fiziksel ve tutumsal engelleri göstermektedir. Bu dört sektör ulaşım, konaklama, yiyecek ve içecek ve çekicilikleri kapsamaktadır.
Card vd. (2005) ise aynı modeli Amerikalı engelli turistlere uygulamışlardır. Araştırmada FiTEM modeli kullanılarak seyahat eden engellilerin karşılaştıkları engeller ile tur operatörlerinin paket geliştirme sırasında karşılaştıkları engeller karşılaştırılmıştır. Tur operatörlerine benzer bir şekilde seyahat eden engelli turistler tutumsal engellere göre daha fazla fiziksel engel ile karşılaşmışlardır.
Avis vd. (2005) ayrıca cinsiyet, yaş, yardımcı cihazlar ve gelirin fiziksel ve tutumsal engeller için iyi bir gösterge olmadığını bulmuşlardır; ayrıca, işlev seviyesinin engellerin iyi bir öngörücüsü olabileceğini belirtmişlerdir. Görülebileceği gibi yiyecek içecek ve konaklama sektörü Q3 bölgesine düşmüştür. Dolayısıyla araştırmada yiyecek içecek ve konaklama tesislerinin engelliler için uygun olmadığı ve personelin engelli turistlere tutumlarının olumsuz olduğu ortaya çıkmıştır. Ulaşım sektöründe tutumsal engeller %50 seviyesinde olup fiziksel engellerin düşük seviyede olduğu Q4 bölgesinde bulunmaktadır. Ulaşım sektörünün çevresel olarak yürüme engellilere uygun olmadığı görülmektedir. Yine Q4 bölgesinde çekiciliklerin düşük erişilebilir fakat engellilere yönelik tutumların olumlu olduğu görülmektedir. Tüm sektörlerin Q2 bölgesinde olması gerektiği halde hiçbirinin bu bölgede bulunmadığı görülmektedir. Dolayısıyla araştırma sonucu olarak turizm sektöründe engellerin yüksek olduğu ve engellilere yönelik olumsuz tutumların olduğu görülmektedir (Takeda ve Card, 2002).
46
Şekil 9. FiTEM modeline göre turizmin dört alt sektöründe karşılaşılan fiziksel engeller ve tutumsal engeller (Takeda ve Card, 2002, s. 53)
Yiyecek İçecek Tesisleri Ulaştırma Konaklama Çekicilikler Olumsuz Tutum Yüksek Erişilebilir Düşük Erişilebilir Olumlu Tutum Q1 Q2 Q3 Q4
47
BÖLÜM III
3. YÖNTEM
Araştırmanın ikinci bölümümde araştırmanın odaklandığı problem ve bu tez araştırması ile oluşturulmak istenen teorik yapı ortaya koyulmuştur. Bu bölüm ise araştırmanın teorik yapı çerçevesinde oluşturulan hipotezlerin analizleri için kullanılan modeli detaylandırmıştır. İlk olarak araştırmanın modeli başlığı altında araştırmada kullanılan araştırma türü, teorik modeli ve hipotezler tartışılmış daha sonra ise evren ve örneklem başlığı altında araştırma kapsamı, evreni ve kullanılan örneklem yöntemi anlatılmıştır. Verilerin toplama teknikleri ve ölçme araçları başlığı altında kullanılan ölçme araçları ve oluşturulma sürecinden bahsedilmiştir. Ayrıca ölçüm aracının güvenilirlik ve kullanım geçerliliği de bu başlık altında irdelenmiştir. Pilot çalışma ve ölçüm araçlarının ön testleri başlığı altında ana saha araştırması öncesi görgül ölçüm aracının anlaşılırlığı, ölçüm nitelikleri ve güvenilirlik ön testleri için yapılan pilot çalışmadan bahsedilmiştir. Son olarak ise verilerin analizi başlığı altında araştırmanın hipotezlerinin ve değişkenlerinin yapılarına uygun seçilen istatistiki analizler tanıtılmıştır.