Ergenlik Döneminde Sosyal Beceri GeliĢimi

Ergenlik dönemi; genellikle bağımsızlığa geçiĢ dönemi olarak adlandırılır. Yani bağımsızlık dengesinde bir değiĢikliğin olduğu ve bireyin akran, toplum gibi ebeveynleri dıĢındaki diğer sistemlere yöneldiği bir dönemdir (Christie ve Viner, 2005, s. 202-203). Bu dönemde yaĢanan değiĢimlerin birçoğu ergenlerin sosyal yaĢamlarında yeniliklerin oluĢmasına etki eder. Fiziksel, psikolojik, biliĢsel ve sosyal açıdan değiĢimler yaĢayan

ergenler hem ebeveynleriyle hem de akranlarıyla olan iliĢkilerinde farklılaĢmaya baĢlarlar. Ebeveynleriyle, öğretmen ve arkadaĢlarıyla olumlu sosyal iliĢkiler kurmaya ihtiyaç duyarlar (Eisenberg ve Morris, 2004, s. 166). Yeni iliĢkiler geliĢtiren ve arkadaĢ grubu geniĢleyen ergenin, karĢı cins ile etkileĢimleri artar ve sosyal iliĢkileri daha karmaĢık hale gelir. Ergenlik döneminde ergenler farklı sosyal beklentilerle karĢı karĢıya kaldıklarından yeni sosyal roller üstlenmek durumundadırlar. Bu dönemde aile ve arkadaĢlarıyla olan sosyal iliĢkilerini yeniden tanımlama ihtiyacı duyarlar (Kirchler, Palmonari ve Pombeni, 1993, s. 147). Bu nedenle akranlarıyla olan iletiĢim ve etkileĢimleri ile ilgili kendilerini yeniden tanımlamaya baĢlarken diğer bireylerin kendileriyle olan iletiĢim ve etkileĢim Ģekillerini de gözden geçirirler (Christie ve Viner 2005, s. 303).

Ergenlik dönemindeki akran etkileĢimi ergen geliĢimini hem olumlu ve hem de olumsuz yönde etkiler. Akranlar akademik baĢarı gibi, olumlu sosyal davranıĢları ya da sigara, alkol, madde kullanımı gibi problem davranıĢları etkilerler. Ergenlik döneminde akranlar zorlayıcı baskılar ile birbirlerini etkilemezler, benzemek istedikleri, özendikleri akranlarından etkilenip, onların düĢüncelerine saygı duyarlar ve birbirlerini iki yönlü etkiledikleri için sık sık benzer özellikler gösterirler. Ergenler benzer davranıĢları, tutumları olan arkadaĢlar tercih ederler. Sonuç olarak ergenlerin yaĢı, kiĢilik geliĢimi, sosyalleĢme geçmiĢi, algıları ve arkadaĢ seçimleri gibi faktörlerin hepsi önemlidir. Ergenler orta ergenlik döneminde, erken ve geç ergenlik dönemine göre daha çok arkadaĢlarından etkilenirler (Steinberg ve Morris, 2001).

ArkadaĢlık iliĢkileri temelde, aile bireyleriyle kurulan iliĢkilerden farklıdır. Aile bireyleriyle olan iliĢkilerden daha eĢitlikçi ve daha değiĢkendir. ArkadaĢlık iliĢkilerinin temeli, bağlılık ve seçime dayanır. Ergenlik dönemindeki bireyler fikir uyuĢmazlığı, çatıĢma gibi durumlarda arkadaĢlarıyla olan iliĢkilerinde, aileleriyle olan iliĢkilerine göre, daha sakindirler ve ortak noktada buluĢmaya eğilimlidirler. Bu durum arkadaĢını kaybetme kaygısından kaynaklanır (Papilia vd.,2004, s.447).

Ergenlik dönemindeki arkadaĢlıklar, duygusal güvenlik, ego desteği ve doğrulama, samimiyet, güvenilir ittifak duygusu ve sosyal beceri geliĢimine etki eder. Bu nedenle özellikle bu dönemde akranlarla iletiĢim kurma ve sürdürme yeteneği önemli hale gelir.Ergenler arkadaĢları ve akran grupları tarafından sevilmeye ve kabul edilmeye yüksek seviyede gereksinim duyarlar. Akranları tarafından kabul edildiklerinde bu durum onlarda mutluluk ve tatmin oluĢturan duygular sağlayabilir ya da akran reddi ile karĢı karĢıya kaldıklarında veya akranları tarafından küçük düĢürüldüklerinde aĢırı stres ve kaygı içeren

duygular besleyebilirler. Ergenlerin çoğu için akranları tarafından nasıl görüldükleri hayatlarının en önemli unsurudur (Uzun Özer, 2014, s.296). Harry Stack Sullivan (1953) yapmıĢ olduğu çalıĢmalarda, arkadaĢlık iliĢkilerinin ergenlerin iyi oluĢlarında önemli rol oynadığını ve arkadaĢların ergenlerin aidiyet ihtiyacını, baĢarı, samimiyet, sosyal kabul gibi önemli temel ihtiyaçlarını karĢıladığını saptamıĢtır. Birey bu ihtiyaçlarının derecesine göre kendini ayarlar. Ergenler sorunlarını çözmek ve ihtiyaçlarını karĢılamak için arkadaĢlarına daha çok güvenmeye baĢlarlar. Bu durum akranlarla olan yakınlığı artırır (Jensen-Campbell ve Malcolm, 2007).

Akran etkileĢimi ergenin ev ortamı dıĢında sosyal becerilerinin geliĢimine katkı sağlar ve dolayısıyla bağımsızlığa doğru geçiĢi kolaylaĢtırır. Aynı zamanda akran etkileĢimi, sosyal kabulü olan davranıĢları seçme, sosyal beceriler ile ilgili uygulama fırsatı elde etme ve deneyim kazanmaya yardımcı olur (Spear, 2000). Akranların kiĢilik özelliklerinden kaynaklanan bireysel farklılıkları etkileĢimlerini etkiler. Örneğin; çok utangaç ve pasif olan bir ergenin daha aktif ve giriĢken olan bir ergene göre akranları tarafından dıĢlanması ve ihmal edilmesi, bunun yanı sıra yeni arkadaĢlık iliĢkileri kurmada kaygı yaĢaması muhtemeldir. Akran etkileĢimine zarar verdiği belirlenmiĢ bireysel farklılıklar; korku, öfke, kaygı ve sinirliliğe neden olan olumsuz duygu durumu özellikleridir. Bu olumsuz duygu durumları akran reddine veya ihmaline neden olabilir ve bu durum ergenin sonraki ruh sağlığına da etki eder (Uzun Özer, 2014, s.296).

Sosyal beceri yetersizliği olan ergenlerde akran reddi, izolasyon, sınırlı sosyal aktivite, zayıf sosyal destek gibi olumsuz sosyal sonuçlar ile karĢılaĢılabilir. Bu bireylerde yüksek seviyede yalnızlık ve kalitesiz arkadaĢlık iliĢkileri mevcuttur. Eğer ergenler özel bir akran grubu içine girmezlerse ya durum üzerinde daha fazla kontrol sağlamaya çalıĢırlar ya da geri adım atarlar. Gruba uyum sağlamak için ona tanınan sürede baĢarıya ulaĢmadan geri çekilen ergenler, depresyon ve / veya anksiyete için yüksek risk altındadırlar aynı zamanda saldırganlık veya davranıĢ problemleri gibi dıĢsallaĢtırıcı davranıĢlar da sergileyebilirler. Bunlara ek olarak zorbalık, iliĢkisel saldırganlık ve sosyal dıĢlama da mevcut olabilir (Braddock vd., 2015).Sonuç olarak, sosyal beceri yetkinliği ile ilgili problem yaĢayan ergenler, arkadaĢlıklar kurma, sürdürme ve akranlarına bağlanmada problemler yaĢayıp davranıĢ problemleri sergileyebilirler.

Son yıllarda yapılan araĢtırmalar, akranları tarafından reddedilen çocukların sosyal, duygusal ve davranıĢsal sorunlar, düĢük akademik baĢarı, okulu bırakma, madde kullanımı, duygusal problemler vb. durumları içeren konularda ciddi risk altında olduklarını ortaya

koymuĢtur (Ladd ve Asher‟dan Akt. Burleson, Delia ve Applegate, 1992). Bu nedenle, danıĢmanlar ve klinisyenler akran reddi yaĢayan ergenlerin yaĢadıkları sosyal ve duygusal zorlukları aĢabilmeleri için sosyal beceri eğitiminin gerekli olduğunu vurgulamıĢlardır. Akran kabulü ile kiĢilerarası iletiĢim arasında güçlü bir bağ mevcuttur (Burleson vd., 1992). KiĢilerarası iliĢkilerdeki yetkinlikler ergenlik dönemindeki arkadaĢlık iliĢkilerini baĢlatmak ve sürdürmek için gereklidir (Buhrmester, 1990). Ergenler iletiĢimi baĢlatma yeteneğine sahip olmalıdırlar. Buna ek olarak, onlardan hem akranları ile ilgili görüĢlerini hem de genel görüĢlerini açıkça ifade etmeleri de beklenir (Braddock vd., 2015).

Ergenlik döneminde akran iliĢkilerinin yanı sıra ebeveynlerle olan iliĢkiler de önemlidir. Ergen, hem ebeveynleri, hem de akranlarıyla olan iliĢkileri açısından önemli olan bu dönemde kontrolü ele geçirme eğilimindedir. Bu nedenle kontrol konusunda ergenler ve ebeveynleri arasında çatıĢmalar meydana gelebilir ve bu durum önemli bir sorun olabilir. Ergenler özellikle kendileriyle ilgili konularda kontrolü ele geçirmeyi isterler, ele geçirdiklerinde de nasıl kullanacakları konusunda sorunlar yaĢarlar (Uzamaz, 2000).

Ebeveyn-çocuk iletiĢimi çocuğun sosyal beceri düzeyini etkilediği için dolaylı olarak akranlarıyla olan iletiĢimini, kabulünü ya da reddini de etkileyecektir. Sıcak, destekleyici aile ortamında büyüyen ergenler sosyal becerileri sergilemede daha yetkin olup olumlu dostluklar kurabilirler. Ayrıca yakın arkadaĢları olmayan ergenler akranlarına göre ailelerindendaha fazla etkilenirler. Ebeveynlerine göre akranlarından daha fazla etkilenen ergenler ise ebeveynlerine daha az bağımlı bireylerdir (Steinberg ve Morris, 2001). Ebeveyn-çocukiletiĢimi ile çocuğun akranları tarafından kabulü arasındaki iliĢkiyi açıklayan 2 model mevcuttur. 1) Bağımsız etki modeli; anne iletiĢiminin bir çocuğun akran kabulü, sosyal-biliĢsel ve sosyal iletiĢim becerileri üzerinde etkileri olduğunu öne sürer. 2) Yan etki modeline göre ise annelik davranıĢı çocuğun sosyal becerilerine etkisi dolayısıyla akran kabulünü etkiler (Burleson vd., 1992).

Ebeveynlerin akran iliĢkileri ile ilgili olarak çocukları üzerindeki etkileri sadece çocukluk dönemi ile sınırlı değildir. Bu etkiler ergenlik dönemi boyunca da devam eder. Ancak ebeveynlerin aile ve akran sistemlerindeki hangi mekanizmaların ergenliğin iĢleyiĢiyle bağlantılı olduğu hakkında bilgileri azdır. Buna ek olarak akran iliĢkilerinin artan önemine rağmen ebeveynler, ergenlerin biliĢ ve davranıĢları ile ilgili yetersiz bilgiye sahiptirler (Engels vd., 2013).

Yeni iliĢkiler geliĢtiren ve arkadaĢ grubu geniĢleyen ergenin, karĢı cins ile etkileĢimleri artar ve sosyal iliĢkileri daha karmaĢık hale gelir. Ergenlik döneminde ergenler farklı

sosyal beklentilerle karĢı karĢıya kaldıklarından yeni sosyal roller üstlenmek durumundadırlar. Bu dönemde ergenler aile ve arkadaĢlarıyla olan sosyal iliĢkilerini yeniden tanımlama ihtiyacını duyarlar (Kirchler vd.,1993, s. 160). Bu nedenle akranlarıyla olan iletiĢim ve etkileĢimleri ile ilgili kendilerini yeniden tanımlamaya baĢlarken diğer bireylerin kendileriyle olan iletiĢim ve etkileĢim Ģekillerini gözden geçirirler.