AraĢtırmanın temel denencesi; “Çözüm Odaklı Kısa Süreli Müdahale Programı”na katılan bireylerin risk alma davranıĢı sergileme düzeylerinde kontrol grubunda yer alan bireylere göre anlamlı düzeyde bir azalma olacak ve bu durum uygulamaların tamamlanmasından iki ay sonra yapılacak olan izleme ölçümünde de devam edecektir” Ģeklinde ifade edilmiĢtir. Bu denence test edilmeden önce deney ve kontrol gruplarında yer alan bireylerin uygulama öncesi, uygulama sonrası ve uygulama bitiminden iki ay sonra Ergenlerde Risk Alma Ölçeğinden elde ettikleri risk alma davranıĢı puanlarının, aritmetik ortalamaları ve standart sapmaları hesaplanmıĢtır. Bulgular Tablo 8‟de verilmiĢtir.
110
Tablo 8. Deney ve Kontrol Gruplarının Risk Alma DavranıĢı Ön-test, Son-test ve Ġzleme Testi Puanlarına ĠliĢkin Aritmetik Ortalama ve
Standart Sapma Değerleri
Ölçümler Ön-test Son-test Ġzleme testi
Gruplar X Ss X Ss X Ss
Deney
N=11 72.00 5.57 46.82 4.62 45.82 4.64
Kontrol
N=11 71.82 4.51 69.82 4.92 69.45 4.93
Tablo 8‟de deney ve kontrol gruplarının risk alma davranıĢı ön-test, son-test ve izleme testi puanlarına iliĢkin aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri görülmektedir. AraĢtırmanın temel denencesini test etmek amacıyla, deney ve kontrol gruplarında bulunan bireylerin, Ergenlerde Risk Alma Ölçeği ön-test, son- test ve izleme ölçümlerinden elde ettikleri puanların ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olup olmadığı tek faktör üzerinden tekrarlı ölçümler için iki faktörlü varyans analizi (ANOVA) tekniğiyle incelenmiĢtir. Bulgular Tablo 10‟da gösterilmiĢtir.
Tablo 9. Deney ve Kontrol Gruplarının Risk Alma DavranıĢı Ön-test, Son-test ve Ġzleme Testi Puanlarına iliĢkin Ġki Faktörlü Varyans Analizi Sonuçları
Kaynak Kareler Toplamı sd Kareler Ortalaması F p Kısmi Eta Kare Gruplar arası 5321.531 21 Grup (D//K) 3956.379 1 3956.379 57.962 .000 .743 Hata 1365.152 20 68.258 Gruplar içi 4939.999 44 Ölçüm (ön-son- izleme) 2851.848 2 1425.924 918.156 .000 .979 Grup*Ölçüm 2026.030 2 1013.015 652.283 .000 .970 Hata 62.121 40 1.553
111
Tablo 9‟da görüldüğü gibi deney ve kontrol gruplarında bulunan ergenlerin, Risk Alma Ölçeği ön-test, son-test ve izleme ölçümlerinden aldıkları puanların ortalamaları üzerinde yapılan varyans analizi sonucunda, grup etkisinin anlamlı olduğu bulunmuĢtur (F(1-20)= 57.962; p<.001). Buna göre deney ve kontrol
gruplarının ön-test, son-test ve izleme ölçümleri arasında ayrım yapmaksızın, Ergenlerde Risk Alma Ölçeğinden elde ettikleri puanların ortalamaları arasında anlamlı düzeyde bir fark bulunduğu söylenebilir.
Grup ayrımı yapılmaksızın bireylerin, ön-test, son-test ve izleme ölçümlerinden elde ettikleri puanların ortalamaları arasındaki farkın da anlamlı olduğu görülmüĢtür (F(2- 40)= 918.156; p<.001). Bu bulgu grup ayrımı yapılmadığında, bireylerin risk alma
davranıĢı düzeylerinin deneysel iĢleme bağlı olarak değiĢtiğini göstermektedir. Ayrıca bu araĢtırma için önemli olan ortak etkinin (grup*ölçüm etkisinin), incelenmesi sonucunda elde edilen değerin anlamlı olduğu görülmüĢtür (F(2-40)=
652.283; p<.001). Bu bulgu deney ve kontrol gruplarındaki bireylerin ön-test, son- test ve izleme ölçümlerinde Ergenlerde Risk Alma Ölçeğinden elde ettikleri puanların değiĢtiğini göstermektedir. Tüm bu bulgular dikkate alındığında, araĢtırmada risk alma davranıĢı ile ilgili öne sürülen denencenin doğrulandığı söylenebilir.
Ayrıca bağımsız değiĢkenin bağımlı değiĢken üzerinde ne derece etkili olduğunu gösteren etki büyüklüğü (eta kare) değerleri de incelenmiĢtir. Hesaplamalar sonucunda elde edilen d değeri Ģu Ģekilde yorumlanır: .20- küçük (small) etki büyüklüğü; .50- orta (medium); .80 ise büyük (large) etki büyüklüğü (Cohen, 1988). Buna göre bulgular incelendiğinde etki büyüklüğünün “büyük” (.970) olduğu söylenebilir.
Varyans analizinden elde edilen bulgular, gruplar arasında ölçümlere bağlı olarak anlamlı bir farkın olduğunu ortaya koymuĢtur (F(2-40)= 652.283; p<.001). Bu farkın
hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek amacıyla deney ve kontrol gruplarında bulunan bireylerin, risk alma davranıĢları ön-test, son-test ve izleme ölçümlerinden aldıkları puanların ortalamalarına bağlı olarak, gruplar-arası ve ölçümler arası karĢılaĢtırmalarına iliĢkin Scheffe Testi değerleri Tablo 10‟da verilmiĢtir.
112
Tablo 10. Ergenlerde Risk Alma Puanlarının Gruplar arası ve Ölçümler Arası Farklarına ĠliĢkin Scheffe Testi Sonuçları
Deney Grubu Kontrol Grubu
Ön -test S on -test Ġz leme Ön -test S on -test Ġz leme De ne y Ön -test ─ 25.18** 26.18** S on -test ─ 1.00 23.00** Ġz leme ─ 23.64** Kontr ol Ön -test ─ 2.00 2.36 S on -test ─ .36 Ġz leme ─ **p<.01
AraĢtırmanın alt denencelerinin ayrı ayrı incelenebilir. Ergenlerde risk alma davranıĢıyla ilgili ilk alt denence; “Çözüm Odaklı Kısa Süreli Müdahale Programına katılan bireylerin, risk alma davranıĢı ön-test ortalama puanları, son-test ortalama puanlarından anlamlı düzeyde daha düĢük olacaktır” Ģeklindedir. Tablo 10 incelendiğinde, deney grubundaki bireylerin risk alma ön-test ortalama puanları (X = 72.00) ile son-test ortalama puanları (X= 46.82) arasında anlamlı bir fark olduğu
113
(X= 25.18, p< .01) görülmektedir. Bu sonuca göre deney grubundaki bireylerin, risk alma ön-test ortalama puanlarının son-test ortalama puanlarından daha düĢük olduğu ve bu denencenin doğrulandığı söylenebilir.
Risk alma davranıĢı ile ilgili ikinci alt denence; “Çözüm Odaklı Kısa Süreli Müdahale Programına katılan bireylerin, risk alma ön-test ortalama puanları, izleme testi ortalama puanlarından anlamlı düzeyde daha düĢük olacaktır” Ģeklindedir. Tablo 10 incelendiğinde, deney grubundaki bireylerin risk alma ön-test ortalama puanları (X= 72.00) ile izleme testi ortalama puanları (X= 45.82) arasında anlamlı bir fark olduğu (X= 26.18, p< .01) görülmektedir. Bu sonuca göre deney grubundaki bireylerin risk alma ön-test ortalama puanlarının, izleme testi ortalama puanlarından daha düĢük olduğu ve bu denencenin doğrulandığı söylenebilir.
Risk alma davranıĢı ile ilgili üçüncü alt denence; “Çözüm Odaklı Kısa Süreli Müdahale Programına katılan bireylerin, risk alma son-test ortalama puanları ile izleme testi ortalama puanları arasında anlamlı bir fark olmayacaktır” Ģeklindedir. Tablo 10 incelendiğinde, deney grubundaki bireylerin risk alma son-test ortalama puanları (X= 46.82) ile izleme testi ortalama puanları (X= 45.82) arasında anlamlı bir fark olmadığı (X=1.00, p< .01) görülmektedir. Bu sonuca göre deney grubundaki bireylerin, risk alma son-test ortalama puanları ile izleme testi ortalama puanları arasında anlamlı bir farklılık olmadığı ve bu denencenin doğrulandığı söylenebilir. Risk alma davranıĢı ile ilgili dördüncü alt denence; “Çözüm Odaklı Kısa Süreli Müdahale Programına katılan bireylerin, risk alma son-test ortalama puanları, kontrol grubundaki bireylerin risk alma son-test ortalama puanlarına göre anlamlı düzeyde daha düĢük olacaktır” Ģeklindedir. Tablo 10 incelendiğinde, deney grubundaki bireylerin risk alma son-test ortalama puanları (X= 46.82) ile kontrol (X = 69.82) grubundaki bireylerin kendini sabotaj son-test ortalama puanları arasında anlamlı bir farklılık olduğu görülmektedir (X= 23.00, p < .01). Bu sonuca göre denencenin doğrulandığı ve deney grubundaki bireylerin risk alma son-test ortalama puanlarının, kontrol grubundaki bireylerin son-test ortalama puanlarına göre anlamlı düzeyde daha düĢük olduğu söylenebilir.
Risk alma ile ilgili beĢinci alt denence; “Çözüm Odaklı Kısa Süreli Müdahale Programına katılan bireylerin, risk alma izleme testi ortalama puanları, kontrol
114
grubundaki bireylerin izleme testi ortalama puanlarına göre anlamlı düzeyde daha düĢük olacaktır” Ģeklindedir. Tablo 10 incelendiğinde, deney grubundaki bireylerin risk alma izleme testi ortalama puanları (X= 45.82) ile kontrol (X= 69.45) grubundaki bireylerin risk alma izleme testi ortalama puanları arasında anlamlı bir farklılık olduğu görülmektedir (X= 23.64, p < .01). Bu sonuca göre denencenin doğrulandığı ve deney grubundaki bireylerin risk alma izleme testi ortalama puanlarının, kontrol grubundaki bireylerin izleme testi ortalama puanlarına göre anlamlı düzeyde daha düĢük olduğu söylenebilir.
Risk alma ile ilgili altıncı alt denence; “Kontrol grubunda yer alan bireylerin, risk alma ön-test, son-test ve izleme testi ortalama puanları arasında anlamlı bir fark olmayacaktır” Ģeklindedir. Tablo 10 incelendiğinde, kontrol grubundaki bireylerin kendini sabotaj ön-test (X= 71.82), son-test (X= 69.82) ve izleme test (X= 69.45) ortalama puanları arasında anlamlı bir fark olmadığı (F(2-30)= .777, p>.05) ve bu
denencenin doğrulandığı söylenebilir.
Deney ve kontrol gruplarının ön test, son test ve izleme testinden almıĢ oldukları puanlara iliĢkin değiĢimin çizgi grafiği ile gösterilmiĢ olan hali ise ġekil 2‟de verilmiĢtir.
ġekil 2. Risk Alma DavranıĢına ĠliĢkin Puanların Ön-Test, Son-Test ve Ġzleme Testine Göre DeğiĢiminin Gruplara Göre Dağılımı
115
ġekil 2 incelendiğinde kontrol grubuna ait olan grafiğin (üstteki çizgi) ön test, son test ve izleme ölçümleri arasında belirgin bir farklılaĢma göstermediği ve yatay bir seyir izlediği görülmektedir. Ancak, deney grubuna ait olan grafiğin ise ön test uygulamasından son test uygulamasına doğru belirgin bir Ģekilde düĢüĢ gösterdiği ve izleme testi ile bu yönün devam ettiği anlaĢılmaktadır. ġekil 2 incelendiğinde deney grubunda uygulanan çözüm odaklı kısa süreli psikoterapi etkinliğinin öğrencilerin risk alma davranıĢ düzeyleri üzerinde anlamlı bir etkiye sebep olduğu ve öğrencilerin öğrenci tükenmiĢliklerinin düĢtüğü söylenebilir. Grafiklerdeki doğruların birbirine paralel ya da biniĢik olmadığı görülmektedir. Dolayısıyla varyans analizi sonucunda bulunan ortak etkiye ait F değerinin anlamlı farkları yansıttığı söylenebilir.
116
BÖLÜM V
SONUÇ, TARTIġMA VE ÖNERĠLER