Programı‟nın, bağımlı değiĢken olan ergenlerde risk alma davranıĢı üzerindeki etkisini incelemek amacıyla, ön-test, son-test ve izleme ölçümlerinde, ölçme aracı olarak Ergenlerde Risk Alma Ölçeği kullanılmıĢtır. Bireylerin demografik ve kiĢisel özelliklerine yönelik gerekli bilgileri elde etmek amacıyla ise ölçme aracının ilk sayfasına KiĢisel Bilgi Formu eklenmiĢtir.
3.3.1 Bilgi Toplama Formu
AraĢtırmacı tarafından hazırlanan bilgi toplama formu, katılımcılar hakkında sosyo- demografik bilgiler elde etmek için kullanılmıĢtır. Bu formda katılımcıların; yaĢ, cinsiyet, sınıf ve akademik baĢarı düzeyini belirlemeye yönelik sorular bulunmaktadır (Ek-1).
3.3.2 Ergenlerde Risk Alma Ölçeği (ERAÖ)
ÇalıĢmada ergenlerin ön-test, son-test ve izleme ölçümlerindeki risk alma davranıĢı düzeylerini belirlemek amacıyla Kıran (2002) tarafından Gullone ve diğerleri (2000) tarafından geliĢtililen “The Adolescent Risk-Taking Questionnaire”den yararlanılarak geliĢtirilen “Ergenlerde Risk Alma Ölçeği” (Ek-2) kullanılmıĢtır.
96
Ergenlerde Risk Alma Ölçeği (ERAÖ) , ergenlik döneminde bulunan öğrencilerin risk alma davranıĢlarını ölçmek amacıyla geliĢtirilmiĢ 5‟li likert (1=hiç yapmam – 5= her zaman yaparım) tipi bir ölçektir (Kıran, 2002).
3.3.2.1 Ergenlerde risk alma ölçeği’nin geliĢtirilmesiyle ilgili çalıĢmalar
Ergenlerde Risk Alma Ölçeğini (ERAÖ) geliĢtirme çalıĢmalarında iki aĢamalı bir yol izlenmiĢtir. ERAÖ‟yü geliĢtirme çalıĢmasına ilk olarak Gullone ve ArkadaĢları (2000) tarafından geliĢtirilen, geçerlik ve güvenilirliği yüksek olan “The Adolescent Risk- Taking Questionnaire”, “Ergenlerde Risk-Alma Ölçeği”nin Türkçe‟ye çevrilmesiyle baĢlanmıĢtır. 22 madde olan ölçek Ġngilizce‟yi ve Türkçe‟yi bilen 2 kiĢi, ayrıca Psikolojik DanıĢma ve Rehberlik alanında uzman ve Ġngilizce‟yi iyi bilen 3 kiĢi tarafından ayrı ayrı Türkçe‟ye çevrilmiĢtir. Türkçe‟ye çevrilen ölçek, Psikolojik DanıĢma ve Rehberlik alanında uzman on bir öğretim elemanına verilmiĢ ve kendilerinden, maddeleri “ergenlerde risk alma davranıĢını” yansıtıp yansıtmadığı açısından incelemeleri istenmiĢtir. Uzmanların görüĢleri doğrultusunda bazı ifadeler değiĢtirilerek ve Türk kültürüne uygun olmadığı düĢünülen dört madde (paraĢütle atlamak, araba çalıp tur atmak, uçakla yolculuk yapmak ve kar kayağı yapmak) çıkarılmıĢtır. Böylelikle ölçekte 18 madde kalmıĢtır (Kıran, 2002).
Ġkinci aĢamada lise ikinci sınıfa devam eden 73 öğrenciden riskli olan 4 davranıĢı belirtmeleri istenmiĢtir. Bu cevaplardan birbirine benzeyenler ve yakın olanlar birleĢtirilerek en az beĢ ergen tarafından belirtilen maddeler listelenmiĢtir. Bu maddelerle Gullone ve ArkadaĢları‟nın Ergenlerde Risk Alma Ölçeği‟nde benzer ve yakın olan maddeler listeden çıkarılmıĢtır. Sonuçta elde edilen 16 madde Gullone ve arkadaĢları‟nın Ergenlerde Risk Alma Ölçeği‟ne eklenmiĢ ve 34 maddelik yeni bir ölçek oluĢturulmuĢtur. 34 Maddelik liste 45 kiĢilik yeni bir öğrenci grubuna uygulanarak öğrencilerden açık olmayan ve anlaĢılmayan maddeleri belirtmeleri istenmiĢtir. Açık olmayan ve anlaĢılmayan madde olmadığı görüldüğünden madde sayısında ve ifadelerde değiĢiklik yapılmamıĢtır. ERAÖ‟in 34 maddeden oluĢan deneme formu lise‟ye devam eden 233 kiĢilik bir öğrenci grubuna uygulanmıĢtır (Kıran, 2002).
97
3.3.2.2 Ergenlerde risk alma ölçeği’nin geçerlik çalıĢması
ERAÖ‟ün yapı geçerliğini saptamak için faktör analizi uygulanmıĢtır. . ERAÖ‟nün Temel BileĢenler Analizi ve Varimax Döndürmesi sonucunda, faktör yük değerleri dikkate alınarak sekiz madde ölçekten çıkarılmıĢtır. Bu maddeler atıldıktan sonra aynı iĢlemler tekrar edilmiĢtir. Varimax dik döndürme tekniği maddelerin 3 faktöre dağılmasını sağlayacak Ģekilde tekrar yapılmıĢtır. Yapılan son analizde maddelerin 15‟i 1. faktörde, 6‟sı 2. faktörde ve 5‟i de 3. faktörde toplanmıĢ ve toplam varyansın % 40,13‟ünü açıklayan 3 faktörlü bir yapı elde edilmiĢtir. Ölçeğin birinci faktöründe bulunan maddeler toplumsal konumla ilgili risk almaya iliĢkin maddeleri içermektedir. Birinci faktör altında toplanan 16 maddenin faktör yükleri .35 ile .67 arasında değiĢmekte ve toplam varyansın% %25,26‟sını açıklamaktadır. Ġkinci faktöre yüklenen maddeler trafikle ilgili risk almaya iliĢkin maddeleri içermektedir. 6 maddeden oluĢan bu faktörüne ait maddelerin faktör yükleri .49 ile .70 arasında değiĢmekte ve toplam varyansın % 8.03‟ünü açıklamaktadır. Üçüncü faktöre yüklenen maddeler madde kullanımı ile ilgili risk almaya iliĢkin maddeleri içermektedir. 5 maddeden oluĢan bu faktörüne ait maddelerin faktör yükleri .31 ile .88 arasında değiĢmekte ve toplam varyansın % 9.90‟ını açıklamaktadır (Kıran, 2002).
3.1.2.3 Ölçüt geçerliği
ERAÖ‟nin geçerlik çalıĢmasında ayrıca “benzer ölçekler geçerliği” yöntemi kullanılmıĢtır. Bu amaçla Bayar (1999) tarafından geliĢtirilen Risk Alma Ölçeği kullanılmıĢtır. 208 öğrenciye ERAÖ ve Risk Alma Ölçeği uygulanmıĢ ve iki ölçekten elde edilen puanlar arasındaki korelasyon katsayısı hesaplanmıĢtır. Elde edilen puanlara göre ERAÖ ile Risk Alma Ölçeği‟nin toplam puanları arasındaki korelasyon katsayısı .87 olarak bulunmuĢtur (Kıran, 2002).
3.3.2.4 Ergenlerde risk alma ölçeği’nin güvenirlik çalıĢması
ERAÖ‟nün güvenirliği iç tutarlık, madde toplam korelasyonları ve test-tekrar test yöntemleri ile incelenmiĢtir. Ölçeğin 26 maddelik tümü için iç tutarlık katsayısı
98
.88‟dir. Toplumsal konumla ilgili risk alma alt ölçeği için alpha katsayısı .84, 6 maddeden oluĢan trafikle ilgili risk alma alt ölçeği alt ölçeği için alpha katsayısı .74 ve 5 maddeden oluĢan madde kullanımı ile ilgili risk alma alt ölçeği için alpha katsayısı .62 bulunmuĢtur. ERAÖ‟nin 208 öğrenciye 3 hafta ara ile iki kez uygulanması sonucunda elde edilen test-tekrar test güvenirlik katsayısı ise ölçeğin tümü için .85, toplumsal konumla ilgili risk alma alt ölçeği için .76, trafikle ilgili risk alma alt ölçeği için .67 ve madde kullanımı ile ilgili risk alma alt ölçeği için .64 olarak bulunmuĢtur. Bu bulgular ölçeğin güvenilir olduğunu göstermektedir (Kıran, 2002).
3.3.2.5 Ölçek puanlarının değerlendirilmesi
Ergenlerde Risk Alma Ölçeği‟nin maddeleri, ergenlerin risk aldıkları çeĢitli davranıĢları gösteren 5‟li likert tipi bir ölçektir. Puanlamada 5-her zaman yaparım, 4- sık sık yaparım, 3-bazen yaparım, 2-çok az yaparım, 1-hiç yapmam Ģeklinde puanlanmıĢtır. Ölçekten elde edilebilecek en yüksek puan 130, en düĢük puan ise 26‟dır. Ölçekten alınan puanın yükseliĢi, ergenlerin risk alma davranıĢına katılımlarının artıĢını göstermektedir (Kıran, 2002).