5. ARAġTIRMA DÂHĠLĠNDE KAYDI ALINAN CEM EVLERĠNDEKĠ RĠTÜEL SIRALAMAS
5.9 Erenler Eğitim ve Kültür Vakfı Esenyurt Ceme
Erenler Eğitim ve Kültür Vakfı‟nın kuruluĢ süreci 80‟li yılların sonunda baĢlamıĢtır. Tam anlamıyla faaliyete geçmesi ise 1997 Yılı‟nda olmuĢtur. Vakıf bünyesinde bulunan cemevinde her hafta PerĢembe akĢamları cem yapılmaktadır. Bununla birlikte bilgisayar, tiyatro, çeĢitli konser ve seminerler de vakfın diğer faaliyetleri arasındadır.
Esenyurt Cemevi‟nde 17.11.2008 tarihinde yapılan cem, Güvenç Abdal Ocağı‟na bağlı cemaatin cemidir. Cem, yine aynı ocağa bağlı olan Ġmdat Çelebi Dede tarafından yürütülmüĢtür. “Ġmdat Çelebi 1966 Ordu Fatsa doğumludur ve asıl mesleği müzisyenliktir. On beĢ yaĢında cem yürütmeye baĢlamıĢ ve bu zamana dek Türkiye‟nin birçok ilinde bulunan taliplerinin görgüsünü de yapmıĢtır”. (Çelebi, 2009)
Güvenç Abdal Ocağı ve bu ocağa bağlı bir cemaatin cemi olarak elimizdeki tek örnek, Esenyurt Cemvi‟nde yapılmıĢ olan ve yukarıda bahsi geçen cemdir. Cem, ritüel sıralaması açısından diğer örnek cemlerle bazı açılardan farklılık göstermektedir.
Cem sırasında görülen hizmet isimleri benzerdir. Hizmetlerin yerine getiriliĢ sırasında cemi yürüten Dede Ġmdat Çelebi‟ye ait olan bazı değiĢiklikler mevcuttur. Örneğin, bütün cemlerde son sırayı alan Sakka Hizmeti bu cemde tam ortada bulunması gereken Miraçlama‟dan da önce yerine getirilmiĢtir. Diğer cemlerde birçok hizmetin ardından yapılan secde bu cemde daha azdır. Ancak secde duası özelliği gösteren dualar, cemaat ayakta darda dururken verilmiĢtir. Cem sırasında yaygın olan Türkçeve TürkçeleĢtirilmiĢ dua okuma geleneği de bu cemde farklılık gösterir. Örenek cemlerimiz içinde en fazla Arapça dua bulunan cem olma özelliğini
Hizmet sahiplerini de iki gruba ayırmak mümkündür. Tezekâr, sakka, süpürge ve gözcü hizmeti orta yaĢın üstünde insanlar tarafından yerine getirilmiĢtir. Bununla birlikte Miraçlama‟ya bağlı olarak dönülen Kırklar Semahı‟da yine aynı görevliler tarafından dönülmüĢtür. Ancak bu semahtan sonra gelen istek semahı baĢka bir zakir tarafından çalınıp söylenmiĢ ve “semah ekibi” tarafından dönülmüĢtür. Her cemde olduğu gibi bu cemde de hizmetlerin icrası yaĢ ortalamasına göre oldukça değiĢmektedir.
Cem‟de ritüel sırası Ģu Ģekildedir.
Çizelge 5.9: Esenyurt Cemevi Cem„i Ritüel Çizelgesi
00:00
Cem, Dede‟nin yaptığı
konuĢma ile baĢlar.
- Alevi toplumunda kadının yeri ile ilgili bir konuĢmadır.
- Bu sırada cemaatin toplanması beklenir.
00:15
Süpürge Hizmeti gelir.
- Hizmet üç bayan tarafından yerine getirilir. - Görevlilerden her biri süpürgeyi meydana üçer kez
“Allah, Muhammed, ya Ali!” diyerek çalıp yerine döner ve yanındaki görevliyle niyazlaĢarak süpürgeyi teslim eder. Üç görevli de sırayla aynı iĢlemi
uyguladıktan sonra darda durup hizmet dualarını verirler.
- Dede‟den dua aldıktan sonra niyaz edip yerlerine geçerler.
00:16
Post Hizmeti gelir.
- Bir bayan tarafından yerine getirilir. Gözcü eĢlik eder. - Bayan görevli meydanda diz çöker ve iki eliyle “Allah,
Muhammed, ya Ali!” diyerek yeri süpürür gibi yapar.
Daha sonra postu alır ve Gözcü ile birlikte tutup Dede‟den dua alırlar ve cümle sonlarında “Allah
Allah!” derler.
- Gözcü hizmet duasını okur ve bu sırada diğer görevli ile birlikte postu meydana sererler.
- Postun dört köĢesine ve ortasına niyaz ettikten sonra ayağa kalkıp darda durur ve Dede‟den bir dua daha aldıktan sonra tekrar niyaz edip yerlerine dönerler.
00:18
Tezekâr Hizmeti meydana gelir.
- Bir bayan ve bir erkek tarafından yerine getirilir. - Görevlilerin elinde bir leğen ve ibrik vardır. KarĢılıklı
diz çöküp “Allah, Muhammed, ya Ali!” diyerek üçer kez su döküp, sırayla birbirlerine Tarikat Abdesti aldırırlar.
- Bu sırada cemaat Dede ile birlikte sÂlâvat getirir ve hizmetin sonunda kadar devam ederler.
- Görevliler, halkada bulunan tüm On Ġki Hizmet Sahipleri‟ne de abdest aldırıp meydanda dara durur, Dede‟den dua aldıktan sonra birlikte tuttukları ibriğe niyaz edip yerlerine geçerler.
00:24
Dede, tövbe duası okur.
- Sonu “estağfurullah!” diye biten satırlarda, cemaat de bir kez “estağfurullah!” der.
- Duaya bağlı olarak Dede, genellikle ġah Hatai mahlasıyla okunan Tövbe Duası DerviĢ Süleyman mahlasıyla okunmuĢtur. 00:27 On Ġki Ġmamların zikri (Salât ve Selam)
- Tövbe Duası‟na bağlı Ģekilde yarı Arapça olarak okunur.
- Cemaat cümle sonlarını takiben “Allah Allah!” der.
00:29
Dede, Na´t-ı Ali Duası‟nı okur.
- Dua Arapça okunur.
- Bu duaya bağlı olarak, istek ve temenni içerikli Türkçe bir dua okunur.
- Türkçe duaya bağlı olarak Ġhlâs Suresi Arapça okunur.
00:31
Dede, dua verir. (AkĢam Duası)
- Dua, okunduğu yer ve içeriği sebebiyle secde duasına benzemektedir. Ancak cemaat secdeye kapanmamıĢtır. - Cümle sonlarını takiben herkes “Allah Allah!” der.
00:32
Dede, hayır istek duası verir.
- Dede, tüm cemaatten ayağa kalkmasını ister. - Cemaat meydana niyaz ederek ayağa kalkar. - Dede istek ve temenni içerikli bir dua okur.
- Cemaat, dua cümlelerinin sonunda “Allah Allah!” der.
00:33
Dede, secde duası verir.
- Dede yalnızca halkadakilerden ve erkeklerden secde etmelerini ister. (herkesi yormamak için)
- Dua bitiminde secdedekiler ayağa kalkıp tüm cemaatle birlikte darda dururlar.
- Dede, “tecella temenna” duası verir. - Cemaat oturur.
00:34
Gözcü
meydana gelir.
- Gözcü‟nün elinde değneği vardır ve ona dayanarak darda durur.
- Dede, duasını verir. Gözcü önce elindeki değneğe niyaz eder.
- Gözcü, cemaate “birbirinizden razı mısınız?” diye sorar. Ġsteği dileği olanın meydana gelmesini ister. Cemaat “eyvallah!” diye cevap verir.
- Gözcü baĢını eğerek diz çöker ve Dede‟den duasını alır ve baĢını kaldırıp oturmaya devam eder. - Dede, cemaatten Gözcü için rızalık ister ve cemaat
“eyvallah!” der.
- Dede, Gözcü‟den cemaat için rızalık ister ve Gözcü “eyvallah!” der.
- Gözcü ve cemaat niyaz edip ayağa kalkar ve salâvat getirirler.
00:38
Dede, tövbe duası okur.
- Cemaat mısra sonlarında “estağfurullah!” diye eĢlik eder.
00:40
Dede, secde duası verir.
- Cemaat ve Gözcü secdeye varırlar ve Dede “secde
duası” verir.
- Ayağa kalkılır ve Dede “tecella temenna” duası verir.
00:41
Sakka Hizmeti meydana gelir.
- Bir bayan tarafından yerine getirilir. Gözcü hizmet sahibine eĢlik eder.
- Hizmet sahibinin elinde bir kâse su vardır ve bir kesme Ģeker tanesi suya atılır.
- Dede bir kaĢıkla su ve Ģekeri karıĢtırırken Arapça bir dua okur. Türkçe bir nefesle devam eder ve önce Gözcü‟ye, sonra Sakka‟ya, bir kaĢık su verir ve bir kaĢık da kendi içer.
- Hizmet sırasında tüm cemaat ayakta bekler. - Dede son bir kaĢık daha içtikten sonra, hizmet
sahipleri ile birlikte ayağa kalkar.
- Kısa bir Türkçe duadan sonra Dede ve cemaat bir “tevhid” söyler. (Müzikal bir eser olmasına rağmen çalgı eĢliği olmaksızın söylenir.)
- Eser: “Uyan Ya Muhammed Uyan”
00:49
Salâvat getirilir.
- Salâvatın ardından Dede dua okur.
- Gözcü elinde su dolu kâse ile gelir ve Dede‟den baĢlayarak sırayla tüm halkadakilere bir kaĢık içirir.
00:52
Zakir, bir mersiye çalar.
- Eser: “Bugün Matem Günü Geldi”
- Eser söylenirken Dede ve tüm cemaat ayaktadır.
01:00
Dede, dua verir.
- Cemaat ayakta eller bağlı darda durur ve cümle sonlarında “Allah Allah!” der.
01:02
Dede, bir deyiĢ çalıp söyler.
- Eser: “Gönül Kalk Gidelim Hüseyn’e Doğru” - Gözcü meydana ve On Ġki Hizmet Sahipleri ile
01:06
Dede, secde duası verir.
- Dua sırasında tüm cemaat secdeye iner ve cümle sonlarında “Allah Allah!” der.
01:07
Dede, bir tevhid çalıp söyler.
- Eser; “Medet Allah’ım Medet”
01:10
Dede, secde duası verir.
- Dua sırasında tüm cemaat secdeye iner ve cümle sonlarında “Allah Allah!” der.
01:11 Dede, Miraçlama‟yı çalıp söylemeye baĢlar.
- Miraçlama uzun hava Ģeklinde serbest okunur. - Miraçlama‟nın ilgili bölümünde Gözcü ve bir bayan
semah dönmeye baĢlar.
- Eser halen serbesttir ve bu sebeple semah dönenlerin hareketleri de serbesttir.
- Kısa bir süre sonra semahçılar iki bayan iki erkek olmak üzere dört kiĢi olurlar.
- Miraçlama‟nın son üç kıtası ritmik okunur. 9 zamanın 2.3.2.2 düzüm Ģekliyle ve oldukça hızlı biçimde söylenir. 01:15 Dede, niyazlaĢma deyiĢi çalıp söyler.
- Semahın ardından semahçılar meydana secde edip otururlar. Diz çökmüĢ vaziyette, sağ el göğüs üzerine, sol el ise onun altına gelecek Ģekilde dururlar.
- Dede “Niyazlaşma” yı okurken, ilgili yerlerde birbirleriyle niyazlaĢırlar.
- Eser: “Yürük Olur İmiş Bu Gönül Kuşu”
- Eserin sonuna doğru Dede‟nin iĢaretiyle semahçılar ayağa kalkarlar.
- Dede, NiyazlaĢma‟nın son kıtasını serbest okur. Bu sırada semahçılar ayakta beklerler.
- NiyazlaĢma‟ya hiç ara vermeden baĢka bir serbest ezgi bağlanır ve semahçılar semaha baĢlarlar.
- Kısa bir süre semaha ara verip birbirlerine sarılmıĢ halde bir kez daha niyaz edip semaha devam ederler. - Bir süre döndükten sonra yine aynı vaziyette
meydanda durup Dede‟den dua alırlar. - Meydana niyaz edip yerlerine geçerler.
01:19
Ġstek Semahı dönülür.
- Eser: “Başım Açık Yalın Ayak Yürüttün” - Semah, Zakir tarafından çalınıp söylenir. - Semah ekibi 14 kiĢiden oluĢmaktadır. Yöresel
kıyafetler giyinmiĢlerdir. YaĢ ortalamaları 15 ila 30 arasındadır.
- Semah hareketleri düzenli ve önceden kurgulanmıĢ hareketlerdir.
01:23
Ġkinci Ġstek Semahı dönülür.
- Eser: “Kırat Semahı”
- Semah dört bölümlüdür. Ġlk bölüm ağır, sonra hızlı, sonra daha hızlı bir bölüm ve en son ikinci bölümün tekrarıyla yavaĢlayarak sona erer.
- Semah yine Zakir tarafından çalınır ve söylenir. - Semahın sonunda Samahçılar meydanda dara durur ve
Dede‟den dua alırlar. Duanın ardından niyaz edip yerlerine geçerler.
01:29
Gözcü ve Meydancı meydana gelir.
- Niyaz edip otururlar ve Dede‟den dua alıp, tekrar niyaz edip, ayağa kalkarlar.
- Postu toplar ve birlikte tutarak Dede‟den bir dua daha alırlar.
01:31
Süpürgeciler tekrar meydana gelir.
- Cemin baĢında yaptıkları iĢlemi aynen tekrar edip, Dede‟den dua alırlar ve niyaz edip yerlerine geçerler.
01:33
Tezekâr Hizmeti tekrar gelir.
- Hizmet sahipleri meydanda darda durup Dede‟den dua alır ve niyaz edip yerlerine geçerler.
01:34
Gözcü duasını alır.
- Dede, meydanda hazır bulunan Gözcü‟nün duasını verir. Bu sırada Gözcü elindeki değneğe yaslanmıĢ halde darda durur. Duanın sonunda değneğine niyaz eder.
01:35 Dede, çerağ duası okur.
- Herkes, el ayaları karĢıya bakacak Ģekilde durur ve “Allah Allah!” der. (Cem sırasında diğer cemlerde olduğu gibi çerağ uyandırılmamıĢ olmasına rağmen duası verilmiĢtir.) 01:36 On Ġki Hizmet Sahipleri toplu halde dua alırlar.
- Halkada bulunan bütün On Ġki Hizmet Sahipleri secdeye varırlar ve Dede‟den hizmet duası alırlar. - Bu esnada cemaatte bulunan bayanlar halen
ayaktadırlar ve cem boyunca ayakta durmuĢlardır. - Bu son dua ile cem sona erer.
5.10. Pir Sultan Abdal Kültür Derneği Ümraniye ġubesi Mustafa Kemal Cemevi