5. ARAġTIRMA DÂHĠLĠNDE KAYDI ALINAN CEM EVLERĠNDEKĠ RĠTÜEL SIRALAMAS
5.2 Cem Vakfı Fatma’na [Fatma Ana] Cem ve Kültür E
Fatma Ana Cem ve Kültür Evi, Cem Vakfı‟na bağlı cem evlerinden olup, 2005 Yılı‟nda kurulmuĢtur. Murtaza Baytok baĢkan olmak üzere, toplam yedi kiĢilik yönetim kadrosuna sahip bir dernektir. Kurulduğu günden bugüne, yaz ayları da dâhil olmak üzere her hafta PerĢembe günleri cem yapılmaktadır. Derneğe, Alevi Ġslam Din Hizmetleri tarafından dede atanmaktadır. 2007 Yılı‟na kadar farklı dedeler tarafından cem yürütülmüĢtür. Amaç, dedelerin cemaati tanıması gerekliliği olarak belirtilmiĢtir. Günümüz itibariyle cemler, Ali Gündüz Dede tarafından yürütülmektedir. Derneğin mevcut binası yalnızca cem yapabilecek ve lokma dağıtabilecek kapasiteye sahip olup, cenaze hizmetleri ve eğitici kurslara yer verilememektedir.
22.11.2007 Tarihi‟nde iĢtirak edilen cem kaydedilmiĢtir. Cem, „Birlik Cemi‟dir. Cemde zakirlik görevini Cem Vakfı‟ndan zakirlik dersleri almıĢ olan, Burak Bezgin üstlenmiĢtir. 16-17 yaĢlarındadır. On iki hizmet sahipleri de oldukça genç, hatta bazıları çocuk denecek yaĢtadır. Buna rağmen hizmetlerini yerine getirirken ciddi bir tavır sergilemektedirler. Hizmetlerine iliĢkin dersleri kurum bünyesinde verilen kurslardan almıĢlardır. Cemevinin sahip olduğu alanın küçük olmasına rağmen, katılım oldukça yoğundur.
Cem, ritüeller ve cem sırasında okunan eserler açısından diğer birlik cemlerine benzemektedir. Hizmet sahiplerinin duaları ve dede tarafından görevlilere verilen dualar aynı olmakla birlikte, secde duaları farklılık göstermektedir. Dâr duasından sonra Ġhlâs ve Fatiha Sureleri okunmuĢ, fakat Çerağ hizmeti sırasında okunan Nûr Suresi‟nin 35. ve 36. Ayetleri okunmamıĢtır. Cemde, iki duvaz, üç tevhid söylenmiĢ ve Miraçlama‟ya bağlı „Kırklar Semahı‟ndan sonra bir istek semahı dönülmüĢtür. Bazı cemlerde karĢılaĢılan cemi kısa tutma kaygısı bu cemde yoktur. Bu sebeple cemin ortalama süresi 2 saati aĢkındır.
Cem‟de ritüel sırası Ģu Ģekildedir;
Çizelge 5.2: Fatma‟na [Fatma Ana] Cemevi Cem„i Ritüel Çizelgesi
00:00
Dede, KonuĢma yapar.
- Sohbet konusu Alevilik ile ilgili temel bilgilerdir.
- KonuĢma sırasında cemaat rahat otur.
00:20
Dede, dar duası verir.
- Dua sırasında herkes ayakta ve eller bağlı Ģekilde durur.
- Dua cümleleri sonunda cemaat “Allah Allah!” der.
- Duanın sonunda herkes yerine oturur.
00:22
Dede, lokma duası verir.
- Lokma sahipleri ellerinde lokmalarla meydana gelirler ve baĢları hafifçe öne eğik Ģekilde ayakta dururlar.
- Dede Lokma duası verirken her cümlenin sonunda tüm cemaat; “Allah Allah!” der.
00:25
Dede, cemaatten rızalık alır.
- Dede, tüm cemaate birbirlerinden razı olup olmadıklarını sorar. Dargın küskün olanlar var ise meydana çıkmalarını, yoksa “Allah
eyvallah!” demelerini ister.
- Cemaat hep bir ağızdan “Allah eyvallah!” der. - Dede; “Birbirlerinizden razı mısınız?” diye
bir kez sorar ve cemaat; “razıyız!” der. - Dede; “Birbirlerinize haklarınızı helal ediyor
musunuz?” diye üç kez sorar ve her defasında
cemaat; “helal olsun!” der.
- Bunun üzerine Dede; “Edep erkân! Sükût-u
lisan! Mümine nişan!” der ve herkes
yanındakiyle niyazlaĢır.
00:27
Salâvat getirilir. - Dede; “ Fahr-i Kâinat! Âlemlere rahmet!
Verelim Muhammet Mustafa ve Ehl-i Beyti’ne salâvat!” der.
- Tüm cemaat salâvat getirir.
00:27
Ġhlâs ve Fatiha Suresi okunur.
- Sureler Türkçe okunur.
- On iki hizmet sahipleri ve cemaatin çoğunluğu Dede ile birlikte okur. - Ara vermeden birbirine bağlı Ģekilde
okunurlar.
00:28
Salât ve Selam bölümü baĢlar.
- Salât ve Selam bölümü on iki hizmet sahipleri ve cemaatin çoğunluğu tarafından Dede‟nin önderliğinde okunur. 00:29 Zakir, On Ġki Hizmet DeyiĢi‟ni çalıp söylemeye baĢlar.
- Saz bölümlerinde cemaat; “Allah Allah hü
hü!” diye eĢlik eder.
- Cemaat Zakir ile birlikte söyler.
- Adı geçen hizmet sahibi meydana gelir, niyaz eder, sıraya geçer ve deyiĢin sonuna kadar ayakta durur.
00:34
Dede, hizmet sahiplerinin duasını verir.
- Dua sırasında hizmet sahipleri elleri bağlı vaziyette ayakta dururlar.
- Hizmet duasına bağlı olarak tecella temenna duası verilir ve bu sırada hizmet sahipleri rükûda dururlar.
- Duanın sonunda hizmet sahipleri niyaz eder ve yerlerine geçerler.
00:35
Post Hizmeti gelir.
- Hizmet bir bayan ve bir erkek tarafından yerine getirilir.
- Hizmet sahiplerine Gözcü eĢlik eder. - Hizmet sahipleri dualarını verirler ve
Dede‟den dua alırlar.
- Postu yere serer ve üzerine niyaz ettikten sonra yerlerine geçerler.
00:36
Gözcü,
meydana gelir.
- Gözcü meydanda ayakta durur ve duasını verir.
- Dede, Gözcü‟ye duasını verir.
- Gözcü elindeki değneğe niyaz olur ve yerine geçer. (Bütün hizmet sahiplerine de görevleri sırasında eĢlik eder.)
00:38
Tezekâr Hizmeti meydana gelir.
- Bir bayan ve bir erkek tarafından yerine getirilir.
- Hizmet sahipleri dualarını verirken bir yandan bayan olan erkek olanın eline su döker. Her su döküĢte sırasıyla “Allah, Muhammed, Ya Ali” der ve birer adım atarak üç defada Dede‟ye yaklaĢırlar.
- Üç adımın sonunda bayan olan hizmet duasını verir ve cemaatten salâvat getirmesini ister. Cemaat hep birlikte salâvat getirirken, hizmet sahipleri birbirlerinin ellerine su döküp sonra havlu ile silerek temsili abdest aldırırlar. - Son olarak hizmet sahipleri, Dede‟nin eline su
döküp tekrar meydana gelirler. Dualarını verdikten sonra Dede‟den dua alır, niyaz eder ve yerlerine geçerler.
00:40
Çerağ Hizmeti gelir.
- Hizmet sahibi elinde mumlarla meydana gelir ve diz çöker.
- Duasını verir ve devamında Besmele ile baĢlayarak sırasıyla mumları yakar.
- Hizmet sahibinin duasının ardından Zakir, Çerağ DeyiĢi‟ni çalıp söylemeye baĢlar. Bu sırada Gözcü ve Çerağcı ayakta beklerler. - DeyiĢ cemaatle birlikte söylenir.
- DeyiĢin bitiminde Dede, çerağ duası verir. - Duadan sonra hizmet sahipleri niyaz edip
00:46
Süpürge Hizmeti gelir.
- Hizmet üç bayan tarafından yerine getirilir. - Hizmet sahiplerinden birisi elindeki süpürgeyi
temsili olarak yere çalar ve hepsi birden “Allah, Muhammed, Ya Ali!” diyerek ve her defasında bir adım atarak üç adımda Dede‟ye yaklaĢırlar.
- Son adımda durup eğilerek üçü birlikte dualarını verirler.
- Dede‟den dua alıp niyaz ettikten sonra yerlerine geçerler.
00:47
Dede, tövbe duası okur.
- Duadan sonra Dede, sözleri ġah Hatai‟ye ait bir nefes okur ve cemaat son mısralarda “Tövbe günahımıza estağfirullah!” der.
00:51
Dede, Na´t-ı Ali Duası‟nı okur.
- Dua Arapça okunur.
- Bazı yerlerde cemaat duaya eĢlik eder.
00:52
Dede secde duası verir.
- Dua sırasında tüm cemaat secdeye iner ve cümle sonlarında “Allah Allah!” der.
00:54
Zakir ilk duvaz imamı çalıp söyler.
- Eser: “Muhammed Mustafa Ey Şah-ı Merdan” - Tüm cemaat eĢlik eder ve dizlerine vurarak
tempo tutarlar.
00:58
Zakir ikinci duvaz imamı çalıp söyler.
- Birinci Duvaz‟a bağlı olarak söylenir. - Eser: “Medet Allah Medet Ya Ali”
- Cemaat eĢlik eder ve dizlerine vurarak tempo tutarlar.
00:02
Dede secde duası verir.
- Dua sırasında tüm cemaat secdeye iner ve cümle sonlarında “Allah Allah!” der.
01:03
Zakir ilk tevhidi çalıp söylemeye baĢlar.
- Eser: “Medet Ey Allah’ım Medet”
- Cemaat eĢlik eder ve dizlerine vurarak tempo tutarlar.
01:06
Zakir ikinci tevhidi çalıp söyler.
- Ġlk Tevhid‟e bağlı olarak söylenir. - Eser: “Ali’ye Selman Olasın”
- Cemaat eĢlik eder ve dizlerine vurarak tempo tutarlar.
01:11
Zakir üçüncü tevhii çalıp söyler.
- Eser: “Şu Âleme Nur Doğdu”
- Cemaat eĢlik eder ve dizlerine vurarak tempo tutarlar.
00:15
Dede secde duası verir.
- Dua sırasında tüm cemaat secdeye iner ve cümle sonlarında “Allah Allah!” der.
01:16
Zakir
Miraçlama‟yı çalıp söyler.
- Miraçlama sırasında bayanlar ayağa kalkarlar. - Sözlerden önce salâvat verilir.
- Cemaat sözlere eĢlik eder ve cümle sonlarında “Allah Allah!”der.
- Miraçlama‟nın ikinci bölümünde “Kırklar
Semahı”dönülür.
- Semahın bitiminde Semahçılar önce hizmet duası, ardından da “tecella temenna” duası alırlar.
01:26
Gözcü meydana gelir ve dua verir.
- Gözcü meydanda diz çöker ve duasını verir. - Cümle sonlarında cemaat “Allah Allah!” der.
01:27
Ġstek semahı dönülür.
- Eser: “Yaradan Aşkına Bir Semah Eyle” - Bir ağırlama ve bir yürütme bölümünün
tekrarı ile dört bölümden oluĢur.
- Semah sonunda hizmet sahipleri hizmet duası ve ardından “tecella temenna” duası alır ve niyaz edip yerlerine geçerler.
01:37
Sakka Hizmeti gelir.
- Ġki erkek tarafından yerine getirilir.
- Ellerinde su dolu sürahiler ile meydana gelir ve dualarını verip salâvat getirilmesini isterler. Bunun üzerin hep birlikte salâvat getirilir.
- Dede, sözleri ġah Hatai‟ye ait bir mersiyeyi ezgisiz olarak okur ve cemaat hep bir ağızdan eĢlik eder.
- Bu sırada Zakir doğaçlama bir ezgi çalar. - Mersiyenin ardından görevli cemaate su
dağıtır.
01:42
Zakir, mersiye çalıp söyler.
- Eser: “ Bugün Matem Günü Geldi” - Cemaat ayağa kalkar ve el ele tutuĢur. - Mersiye hep bir ağızdan söylenir. - Ara verilmeden salâvat getirilir ve bağlı
olarak bir uzun hava söylenir. “Çekelim Aşkın
Yayın”
01:52
Dede, münacat duası verir.
- Dua sırasında cemaat ellerini havaya açar ve cümle sonlarında Allah Allah der.
- Fatiha Suresi hep birlikte Arapça okunur. - Secdeye varılıp niyaz edilir.
01:55
Süpürgeciler tekrar meydana gelir.
- Meydanı temsili Ģekilde süpürerek yine üç adımda Dede‟ye yaklaĢır ve dualarını verirler. - Dede‟den dua aldıktan sonra niyaz edip
01:56
Lokmacılar meydana gelir.
- Hizmet sahipleri ellerinde lokmalar ile meydana gelir dualarını verirler.
- Dede‟den lokma ve hizmet duası alır, niyaz eder yerlerine geçerler.
- Dede bu sırada kendine verilen lokmadan üç elma seçer ve dua ettikten sonra cemaate dağıtır.
01:59
Sakka Suyu dağıtılır.
- Bu hizmet, tüm on iki hizmet sahipleri tarafından yerine getirilir.
02:01
Lokmalar dağıtılır.
- Bu hizmet Lokmacılar tarafından yerine getirilir.
- Görevliler ellerinde lokmalarla meydana gelir ve “Göz nizam el terazi, herkes hakkına oldu
mu razı?” diye üç kez sorarlar. Cemaat her
defasında “Razıyız! Allah da sizden razı
olsun!” der.
- Görevliler Dede‟nin önünde tekrar dara durur ve son bir dua alıp lokmaları dağıtırlar.
02:03
Çerağcı
meydana gelir.
- Meydanda diz çöker ve duasını vererek sırasıyla çerağları sırlar.
- Dede‟den duasını aldıktan sonra niyaz eder ve yerine geçer.
02:05
Post Hizmeti meydana gelir.
- Görevliler postu toplayıp darda dururlar. - Dede‟den dua aldıktan sonra niyaz edip
yerlerine geçerler.
02:06
On Ġki Hizmet Sahipleri meydana gelir.
- Tüm görevliler meydanda darda durur, Dede‟den toplu bir “hizmet duası” ve” tecella
temana” duası aldıktan sonra niyaz edip
yerlerine geçerler.
02:07
Dede, dağılma duası verir.
- Bu dua ile cem son bulur.
5.3 ġahkulu Sultan Külliyesi Mehmet Ali Hilmi Dedebaba AraĢtırma-Eğitim