Envanter Yönetim

Envanter; mal ve değerlere ait döküm, bir ticari kuruluşun para, mal ve diğer

varlıklarıyla genel olarak borçlu ve alacaklı durumlarını, nicelikleri ve değerleriyle ayrıntılı olarak gösteren çizelgedir. Envanterler, hammadde veya yarı mamul veya tamamlanmış mamul olarak tedarik zincirinin her safhasında bulunmaktadır. (Demirtaş, 2008: 27-28).

Envanter Yönetimi ise ürün akışlarının devamlılığının sağlanması ve stokta bulundurulan malların miktarı ile satış talebinin örtüştürülmesi olarak ifade edilebilinir (Williams ve Tokar, 2008: 213). Diğer bir ifadeyle envanter yönetimi, stokta satışa ya da üretime hazır bulundurulan ürün düzeyleri ile müşteri servis düzeyleri arasında denge sağlanmasıdır (Barth, 2011). Bu çerçevede envanter yönetiminin, ürünlerle zaman faydası yaratarak arz ve talep arasındaki dengesizliklerin giderilmesinde önem arz ettiği ifade edilebilir (Delhoum ve Scholz-Reiter, 2009: 666). Nitekim envanter bugün bütün işletmelerin odak noktası haline gelmiştir. İşletmelerde başarılı bir yönetim için, stok yönetiminin en iyi şekilde planlanması gereklidir. İşletmeler stoklarında çeşitli nedenlere bağlı olarak belirli bir miktardan fazla finansal kaynak ayıramazlar. İşletmelerin işleyişi açısından envanterin etkin bir biçimde kontrol edilmesi gerekmektedir. Ancak bu kontrol, oluşabilecek maliyetleri minimize etmek amacıyla, tüm envanterin yok edilmesi anlamına gelmemelidir. Esas kontrol, doğru malzemeyi, doğru zamanda, doğru miktarda ve doğru yerde bulundurmaktır. Bu kavramlardan herhangi birinin eksikliği halinde sistemde işleyiş bakımından aksaklıklar meydana gelecektir. Örneğin, tüketimi (talebi) az olan bir malzemenin stoklarda aşırı miktarda bulunması, stok maliyetini arttıracaktır. Tam tersine, tüketimi (talebi) fazla olan bir malzemenin stoklarda yeterli miktarda bulunmaması da işleyişin duraklamasına ve servis süresinin uzamasına neden olacaktır (Kasap ve diğerleri, 2010: 311). Bu tanımlar çerçevesinde envanter yönetiminin işletmeler için temel amacı tedarik zincirindeki belirsizlikler için tampon görevi yapmak olduğu belirtileblir (Yıldızöz, 2006: 17-18).

Envanter yönetimi, tedarik zinciri içersindeki yer alan işletmeler üzerinde bulunan envanteri yönetmek için gerekli olan teknikleri içermesi açısından önem arz etmektedir (Karpuzlar, 2005: 32). Tedarik zincirinde envanter yönetimi, tedarik kaynağından nihai müşteriye kadar, işbirliği içinde çalışan tüm işletmelerin oluşturduğu ağdaki envanterin planlanması ve kontrol edilmesidir. Tedarik zinciri envanter yönetimi nihai müşteri talebinde yoğunlaşır. Envanter zincir içinde etkili bir şekilde yönetilirse, tüm zincirin pazarlama, satış ve dağıtım stratejilerinin gerçekleştirilmesini ve materyal ve hizmet akışının tedarikçiden müşteriye verimli bir şekilde akmasını sağlayabilir (Aydın, 2005: 67). Ancak bu tekniklerin etkin şekilde uygulanabilmesi işletmelerin birbirlerinden ihtiyaç duydukları ürünleri teknolojik iletişimi kullanmak suretiyle yaptıkları bilgi paylaşımlarına bağlıdır. Bilgi paylaşımının etkin şekilde icra edilmemesi zincirdeki işletmelerin envanter yönetiminin verimliliğini düşürecektir (Cachon ve Fisher, 2000: 1033).

Tedarik zinciri yönetiminin temel amaçlarına bakıldığı zaman, bu amaçların envanter yönetiminin özünde yer aldığı görülür. Envanter yönetiminin amacı, müşteri gereksinimlerini karşılamak için gerekli olan envanteri ve maliyetlerini mümkün olduğunca düşük seviyede tutarak faaliyetlerin yürütülmesi için malların doğru yer ve zamanda hazır bulunmasını sağlayacak yapılanmayı oluşturmaktır (Uzeken, 2008: 43). Temel amaçları tedarik zincirinde bulunabilecek herhangi bir belirsizliğin azaltılmasıdır. Tedarik zinciri yönetim felsefesinin uygulanması ile envanter yükünün entegrasyon sonucu paylaşılarak önemli ölçüde belirgin hale getirilmesi söz konusudur. Çünkü, envanter problemi büyük ölçüde işletmelerin birbirlerinin satış tahmini ve planlama faaliyetlerinden haberdar olmamasından ve bu amaçlı bilgi paylaşımı eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Tedarik zincirinin kısa ve uzun vadeli hedefleri vardır. Kısa vadeli hedefi, gereksiz stokları ortadan kaldırmak ve üretim ile müşteriye cevap verme hızını artırmaktır. Uzun vadeli hedefi ise, müşteri beklentilerini doğru yerde, doğru zamanda, doğru ürünle karşılamak ve bu şekilde pazar payını ve karını artırmaktır (Demirtaş, 2008; 27-28). İşletmelerde tedarik zinciri yönetimi felsefesi çerçevesinde belirlenen uzun ve kısa vadeli hedeflere ulaşılabilinmesi ancak mevcut ve potansiyel envanterin en iyi şekilde yönetilmesi ile mümkün olabilmektedir.

Bir tedarik zincirinde hangi aşamalarda ne kadar stok yapılacak, ne kadar hammadde, yarı mamul ve mamul stoğu yapılacak gibi sorulara cevap aranmaktadır. Envanter tutma ve yaratma hakkında envanter çevrimi, emniyet stoğu ve sezonluk envanter 3 farklı karar alınabilmektedir (Yıldızöz, 2006: 17-18).

Envanter Çevrimi: Ürün için satın alma talebi verilmesi ile satın alınması arasında geçen

zamana karşılık tutulan envanterdir. İşletmeler ölçek ekonomisinden faydalanmak için fazla miktarda ürün üretmekte veya satın almaktadırlar.

Emniyet Stoğu: Belirsizliğe karşı tutulan envanterlerdir. Talep tahminleri doğru yapılırsa

Sezonluk Envanter: Yılın belirli zamanlarında önceden tahmin edilebilen talep artışlarına karşı

tutulan envanterdir. Buna alternatif esnek bir üretim sistemine sahip olmaktır. Böylece artan taleplere daha hızlı cevap verilebilmektedir.

Tedarik zinciri yönetiminde envanter yönetiminin; yakın gelecekte olabilecek talebi tahmin ve üretim ile dağıtım maliyetlerinin düşürülmesi gibi ölçek ekonomileri açısından da büyük önem arz ettiği ifade edilmiştir. Bu çerçevede envanter yönetimi, hammadde ve bitmiş ürün stoklarını, stok bölgelerinin sayısı, büyüklüğü ve yerleşimi hakkında karar verilmesini ve aynı zamanlı üretim sistemleri ile “itme ve çekme stratejileri”ni içermektedir (Sakallı, 2007: 19-20). Tüketici ihtiyaçları doğrultusunda üretim, tedarik/itme (push) metodu ve talep/çekme (pull) metodu olmak üzere iki faklı metoddan meydana gelmektedir (Wright ve Lund, 2003: 138).

2.1.1.5.7.1. Envanter Yönetiminde İtme Stratejisi

İtme stratejisi, çizelge esaslı bir sistemdir. Ürünlerin talebi için bir plan yapılmakta ve talebi karşılamak için bir üretim çizelgesi hazırlanmaktadır (Topçubaşı, 2007: 26). Geleneksel yönetim olarak da adlandırabilen itme stratejisi; üretimin ve ürün arzının müşteri beklenti veya istekleri ile değil, doğrudan işletme yönetim kararları dahilinde gerçekleştirilmesi olarak tanımlanabilmektedir (Uzeken, 2008: 48-49). Şekil-25’de görüldüğü üzere itme stratejisinde; üretici, ürünlerini dağıtım kanalı boyunca birbirini izleyen üyelere doğru itmesi şeklinde gerçekleştirir ve kanalın diğer üyeleri de bu strateji ile kendinden sonraki bölümlere aynı uygulama ile karşılık vermektedir (Sakallı, 2007: 21).

Şekil-25: İtme Stratejisi Çizelge Yapısı ve Malzeme Akışı

Kaynak: Topçubaşı, 2007: 27.

İtme stratejisinde, sistem çapında bir yaklaşımla stoklar daha alt basamaktaki depolara doğru itilmektedir. Bu yaklaşımın mantığı sistem çapında bir bakışla, büyük sürpriz siparişler önlenerek, belirli bir stok yatırımı ile, belirli bir müşteri servis düzeyine ulaşma ya da müşteri servis düzeyini geliştirme maliyetinin düşürülmesidir (Türköz, 2007: 60). İtme stratejisinde stokların düzeyi daha önceden belirlenen Yeniden Sipariş Verme Noktası (ReOrder Level-ROL) düzeyine düştüğünde, yine daha önceden belirlenen Ekonomik Sipariş Miktarına (Economic Order Quantity-EOQ) göre sipariş

Satış Tahmini

Talep Tahmini

Ana Üretim Çizelgesi

Üretim Kaynakları Planlaması (MRP) Stok Yeri Üretim Prosesi Bitmiş Ürünler Müşteriler (Tüketici) Tedarikçi Satın alma Nakliye

verilmektedir. Yeniden sipariş verme miktarı, geçmişteki taleplere ve çevrim (temin) sürelerine bağlı olabilmektedir (Şen, 2007: 21).

2.1.1.5.7.2. Envanter Yönetiminde Çekme Stratejisi

Çekme stratejisi, sipariş miktarının tümüyle tedarik zincirindeki değişimlere göre belirlendiği stratejidir (Şen, 2007: 21). Çekme stratejisi, rekabet piyasasının geliştiği ortamlarda ve müşteri beklentilerinin arttığı günümüz piyasalarında uygulanmaktadır (Uzeken, 2008: 49). Müşterilerin, renk, miktar, kalite, marka, fiyat vb. çeşitli özellikler karşısındaki beklentileri satış noktaları aracılığıyla tedarik zincirinin diğer üyelerine doğru çekilmektedir (İlhan, 2009: 52). Bunun sonucu olarak üretim, tedarik ve dağıtım planları şekillenmekte, ürünü önce tüketicilere istetmek için onlara dönük reklam vb. yapmaktır. Şekil-26’da görüldüğü üzere tüketici, paketlenmiş ürünler ve ürün yelpazesinin zenginliği nedeniyle perakendeciye, perakendeci yine aynı şartlardan dolayı toptancıya, toptancı da üreticiye doğru çekilmekte ve bu etkilenme sonucunda çekme stratejisi meydana gelebilmektedir (Sakallı, 2007: 21).

Kaynak-1: Topçubaşı, 2007: 28

Çekme stratejisinde ihtiyaca en kısa sürede cevap verebilme yeteneği önem kazanmaktadır. Çekme stratejisinde mümkün olduğunca ihtiyaç duyulduğunda üretim yapılmaktadır (Bay, 2007: 23- 24). Çekme sisteminin avantajları; bağımsız olarak çalışması ve düşük veri işleme ile haberleşme giderlerine sahip olmasıdır. Bununla birlikte, genellikle büyük sipariş miktarları ile çalışan çekme sistemlerinin bazı temel dezavantajları da vardır. Tam bir çekme sisteminde, diğer dağıtım depoları ile ilgili herhangi bir bilgi ya da saptama olmaksızın ana depoya siparişler gelir. Siparişler, genellikle elde bulunan stok miktarı, üretim programları ve yeni müşteri türlerinin eklenmesi gibi düzensiz olaylar göz önüne alınmadan yapılmaktadır. Çekme sistemindeki bu eksikliklerin bilinmesinden dolayı, dağıtım depoları ve ana depo arasındaki iletişim arttırılmış ve ana depodan yapılan sevkiyatlar daha etkin bir şekilde kontrol edilmeye başlanmıştır (Türköz, 2007: 58-60).