Son derece önemli Bir faaliyet diğerine göre mümkün olan en yüksek derecede tercih edilir.

2,4,6,8 İki faaliyet arasında kalan değerler

Bir faaliyet diğerine göre mümkün olan en yüksek derecede tercih edilir.

Kaynak: Kuruüzüm ve Atsan, 2001: 88; Koçak, 2003: 72; Deveci Karakoç, 2003: 6;

Güngör ve İşler, 2005: 23; Susuz, 2005: 41; Yüksel ve Akın, 2006: 257; Yerli, 2006: 52; Toksarı, 2007: 173; Palaz ve Kovancı, 2008: 55; Satty, 2008: 86; Turgutlu, 2008: 29; Wang ve diğerleri, 2008: 515.

AHP göreceli önem ölçeğinde, karar vericinin amacı doğrultusunda kriterlerin ve ona ait olan alt kriterlerin belirlenip, hiyerarşik yapının oluşturulması ilk adımdır. Göreceli ölçümde, öncelikle amaç belirlenir ve bu amaç doğrultusunda seçimi etkileyen kriterler ortaya konur. Daha sonra kriterler göz önüne alınarak potansiyel alternatifler belirlenir (Palaz ve Kovancı, 2008: 55). Göreceli önem ölçeğinin belirlenmesinde ikili karşılaştırma matrislerinin oluşturulması için gerekli olan sayılar belirlenir. Yani kriterlerin önem derecelerini ifade etmek için sayılardan oluşturulmuş bir ölçek belirlenir (Yüksel ve Akın, 2006: 256).

Önem derecesinde yer almayan 2, 4, 6, 8 gibi değerler ara değerlerdir. Örneğin karar verici 1 ve 3 arasında kararsız kalırsa 2 değerini kullanabilir (Palaz ve Kovancı, 2008: 55).

Mutlak Ölçüm İle Göreceli Ölçümüm Karşılaştırılması; Mutlak ölçüm, alternatiflerin

vermektedir. Oysa göreceli ölçümde, çok sayıda alternatif bulunması, bu alternatiflerin birbirleriyle ikili olarak karşılaştırılmasını güçleştirmektedir. Göreceli ölçüm yaklaşımının başarısı için maksimum yedi alternatif olması ve daha fazla alternatif bulunması halinde mutlak ölçüm modunun kullanılması önerilmektedir.

Tablo-6: Analitik Hiyerarşi Prosesi İle Ölçüm Türlerinin Karşılaştırılması

Mutlak Ölçüm Göreceli Ölçüm

Alternatif sayısı 7’den çok ise X

Derecelendirme ölçeğinin oluşturulması zor ise X

Alternatiflerin karşılaştırılması güçlüğü var ise X

Alternatiflerin sıralama değişikliğine izin verilmesi X Alternatiflerin etkileşiminden yeni kriterlerin oluşmasına

izin verilmesi

X

Kaynak: Civaroğlu, 2006: 52.

Analitik hiyerarşi prosesinin tedarikçi seçiminde kullanımının temel avantajı bireysel inisiyatifleri devre dışı bırakmak suretiyle objektif kriterleri uygulamanın odak noktasına koymasıdır (Haq ve Kannan, 2006: 835). Şekil-56’da görüldüğü üzere, tedarikçileri değerlendirmek için; kriter-1, kriter-2, kriter-3 ve kriter-4 olmak üzere 4 kriter belirlenmiş olsun ve değerlendirilecek tedarikçiler de T1, T2, T3 ve T4 olmak üzere 4 firma olsun. Bu karar probleminde amaç belirlenen kriterlere göre en iyi tedarikçinin seçilmesidir. Bu durumda karar hiyerarşisi aşağıdaki gibi oluşturulabilir (Elagöz, 2006: 138).

Şekil-56: Tedarikçi Seçimi İçin Karar Hiyerarşisi

Kaynak: Chan, 2003; Elagöz, 2006: 139; Haq ve Kannan, 2006: 829; Toksarı, 2007: 173.

AHP uygulaması dört temel prensiple şekillenmektedir: ayrıştırma (decomposition), karşılaştırmalı yargılar (pairwise comparison), hiyerarşik kompozisyon veya önceliklerin sentezi (synthesis of priorities) ve karma kompozisyona göre nihai kararın alınması. Bu temel prensipler aynı zamanda analitik hiyerarşi yönteminin aşamalarını oluşturmaktadır. Bu temel prensipler şu şekilde açıklanabilir (Kuruüzüm ve Atsan, 2001: 85; Satty, 2008: 85; Mecit ve Alp, 2010: 11):

EN İYİ TEDARİKÇİNİN SEÇİMİ

KRİTER-1 KRİTER-2 KRİTER-3 KRİTER-4

T-1 T-2 T-3 T-4 T-1 T-2 T-3 T-4 T-1 T-2 T-3 T-4 T-1 T-2 T-3 T-4

Ayrıştırma; Analitik hiyerarşi yönteminin ilk adımı ayrıştırma, bir karar probleminin daha

kolay kavranmasını ve değerlendirilmesini sağlayacak hiyerarşik bir düzende alt problemlere ayrıştırma sürecidir. Kısaca, karar hiyerarşisinin kurulması anlamına gelir.

Karşılaştırmalı Yargılar; İkili karşılaştırma yargılarının oluşturulmasında, başka bir ifade ile bir

kriterin diğer kritere göre ne kadar önemli olduğu karar vericiye sorulduğunda, karar vericinin yargısının saptanmasıdır.

Sentez; İkili karşılaştırma matrisleri geliştirildikten sonra karşılaştırılan her elemanın

önceliğinin (göreceli öneminin) hesaplanması anlamını taşımaktadır. Analitik hiyerarşi yönteminin bu prensibi “sentezleme” adıyla anılır.

Nihai Karar; AHP'nin son aşaması karar probleminin çözümlenmesi aşamasıdır. Bu aşamada

problemin ana hedefinin gerçekleştirilmesinde karar alternatiflerinin sıralaması olarak hizmet edecek kararın verilmesidir.

AHP’de tedarikçi seçimi uygulama aşamaları yer almaktadır. Şekil-57’da analitik hiyerarşi sürecinde yer alan uygulama aşamalarının problemin tanımlanmasından en yüksek göreceli öneme sahip alternatiflerin seçimi ile sonlandırıldığı görülmektedir. Bu aşamalar aşağıda kısaca açıklanmaktadır;

Aşama-I Problemin Tanımlanması: Analitik hiyerarşi prosesinin ilk aşamasında var olan

problem tanımlanır. Problem hiyerarşik bir düzlemde alt problemlere ayrıştırılır. Problemin tanımlanmasıyla AHP ile karar verici/vericilerin ulaşmak istediği hedef de (nihai genel amaç) belirlenmiş olur.

Aşama-II Kriterlerin Tanımlanması: Problem ile ilgili olarak seçilecek olan alternatifin sahip

olması gereken kriterler (özellikler) açıklanır. Kriterlerin tanımlanması aşamasında, konuyla ilgili kişilerin görüşlerinin alınarak bir ihtiyaç listesinin oluşturulması gerekmektedir. Kriter sayısı problemin tipine bağlı olarak değişebilir.

Şekil-57: Analitik Hiyerarşi Prosesi Uygulama Aşamaları

Problemin Tanımlanması

Kriterlerin Tanımlanması

Alternatiflerin Belirlenmesi

Hiyerarşik Yapının Oluşturulması

Göreceli Önem Ölçeğinin Belirlenmesi

AŞAMA I AŞAMA II AŞAMA III AŞAMA IV AŞAMA V

Kaynak: Koçak, 2003: 70; Ramanathan, 2006; Eroğlu ve Lorcu, 2007: 32-34; Özyörük ve Özcan,

2008: 136-137; Özden, 2008: 302; Satty, 2008: 85.

Aşama-III Alternatiflerin Belirlenmesi: Bu aşamada karar verilirken hedefe ulaşmak için

dikkate alınması gereken tüm alternatif seçenekler saptanır.

Şekil-58: Analitik Hiyerarşi Prosesi Modeli

Karar Vericilerin Tercihlerinin Belirlenmesi

Kriterlerin İkili Karşılaştırmalarının Yapılması

Kriterlerin Yüzde Ağırlıklarının Hesaplanması

Tutarlılık Analizinin Yapılması

Kriterler Açısından Alternatiflerin; İkili Karşılaştırmaların Yapılması, Yüzde Ağırlıkların Hesaplanması

AŞAMA VI AŞAMA VII AŞAMA VIII AŞAMA IX AŞAMA X

Hedef (Genel Amaç) İçin Alternatiflerin Görece Önem Değerlerinin Hesaplanması

En Yüksek Görece Öneme Sahip Alternatiflerin Seçilmesi

AŞAMA XI

AŞAMA XII

Kaynak: Ghodsypour ve O’Brein, 1998: 205; Chan, 2003: 3553; Susuz, 2005: 27; Ramanathan, 2006:

1292; Toksarı, 2007: 173; Taşan, 2007: 10; Xia ve Wu, 2007: 497; Özden, 2008: 303; Wang ve diğerleri, 2008: 515; Atay ve Özdağoğlu, 2008: 81.

Aşama-IV Hiyerarşik Yapının Oluşturulması: Bu aşama, araştırmaya konu olan probleme

ilişkin olarak sırasıyla; belirlenen genel amacı ifade eden hedeften başlayarak ikinci aşamada belirlenen kriterlere ve son olarak üçüncü aşamada belirlenen alternatiflere doğru bir hiyerarşik yapının oluşturulmasını kapsamaktadır. Hiyerarşik yapıda öğelerin her bir kümesi (hedef, kriter ve alternatifler vs.) farklı bir hiyerarşi düzeyini oluşturmaktadır. En üst seviyede sadece hedef bulunmaktadır. Hiyerarşi oluşturulurken aynı seviyedeki öğelerin birbirinden bağımsız oldukları varsayılmaktadır. Karar hiyerarşisinin oluşturulması; hiyerarşi düzeylerinin sayısına, problemin karmaşıklığına ve çözümleri yapan kişinin problemi çözmek için ihtiyaç duyduğu ayrıntı dercesine bağlı olarak değişebilecektir.

Aşama-V Göreceli Önem Ölçeğinin Belirlenmesi: Yedinci aşamada yapılacak olan ikili

karşılaştırma matrislerinin oluşturulması için kriterlerin önem derecelerini (tercih düzeylerini) ifade

HEDEF (Birinci Düzey) KRİTERLER (İkinci Düzey) ALTERNATİFLER (Üçüncü Düzey) HEDEF Kriter-1 (Fiyat) Kriter-2 (Kalite) Kriter- n (….. -n)