Endonezya’nın ASEAN Ekonomi Topluluğu’ndaki Ekonomik Konumu

Konumu

1.919.440 km² lik bir yüzölçümüne sahip olan Endonezya, Güneydoğu Asya bölgesindeki önemli tarım üreticilerinden biridir. Nitekim 2017 yılında gerçekleştirilen Gıda Sürdürülebilirlik Endeksi (Food Sustainability Index) araştırmasına göre Endonezya, tarım sürdürülebilir kategorisinde Çin, ABD, Hindistan ve Güney Afrika gibi ülkeleri geride bırakarak tarımda dünyada ilk 25’te yer almaktadır (Rahmi, 2017).

Bu araştırma beslenme, gıda kaybı ve israfı ve sürdürülebilir tarım gibi hususlara dikkat edilerek yapılmıştır. Ancak teknolojinin ilerlemesi devam ederken tarım artık Endonezya için ana millî gelir hâline gelmemektedir. Güneydoğu Asya bölgesindeki diğer ülkeler gibi ekonomik yapılar, tarım yerine sanayi ve hizmetler için çok daha yüksek paylarla önemli ölçüde değişmiştir.

Tablo 3.3. Endonezya’nın Tarım, Sanayi ve Hizmet Sektörlerindeki Ekonomik Büyümesinin Karşılaştırması (%)

Sektör 1970 1985 1995 2014

Tarım 44.94 23.21 17.14 13.34

Sanayi 18.69 35.85 41.80 41.90

Hizmetler 36.37 40.94 41.06 42.27

(Kaynak: Economic Research Institute for ASEAN and East Asia, 2017)

Yukarıdaki tablo Endonezya’nın ekonomik büyümesindeki en önemli artışın hizmet sektöründe gerçekleştiğini göstermektedir. Bu artış, kurumsal hizmetler sektörü ve bilgi-iletişim hizmetleri başta olmak üzere Endonezya’da hizmet sektörünün kalite ve gelir artışı yaşadığı bugüne kadar her yıl devam etmektedir. Sanayi sektöründe ise en yüksek büyüme tekstil, yiyecek-içecek, ilaç ve geleneksel tıp alt sektörlerinde gerçekleşmiştir (Badan Perencanaan Pembangunan Nasional, 2020: 12). Genelde tarımsal üretim,

69 ülkenin ana geliri olarak her zaman güvenilemez hâldedir çünkü tarım ve plantasyon sektörleri, aşırı hava koşulları ve kuraklık gibi insan kontrolü dışındaki faktörlerden etkilenmektedir. Artan teknolojik yeniliklerle desteklenen sanayi ve hizmet sektörleri, üretim kalitesinden dolayı daha fazla odaklanılan ve yatırım çeken alanlardır. 2018 yılı itibarıyla Endonezya’nın başlıca ekonomik sektör grubunun GSYİH payı

şöyledir: 1) Hizmetler %43,6. 2) Sanayi %59,8. 3) Tarım %12,5 (ASEAN, 2020).

Tarım, balıkçılık ve ormancılıktan; endüstri, madencilik ve taşocakçılığı ile imalat, inşaat ve kamu hizmetlerinden; hizmetler, toptan ve perakende ticaret, nakliye ve depolama, konaklama ve yemek hizmetleri, bilgi ve iletişim, finans ve sigorta, iş hizmetleri ile diğer hizmet sektörlerinden oluşmaktadır. Tarım sektörü Endonezya’nın GSYİH’sine en az katkı sağlayan sektör olsa da Endonezya’nın Güneydoğu Asya’nın en büyük ülkesi olarak tarım sektöründeki performansını ve konumunu değerlendirmek ilginç olacaktır.

Tablo 3.4. Endonezya’nın Tarımsal Üretimi 2014-2018 Gıda Ürünleri (bin

metrik ton olarak)

2014 2015 2016 2017 2018

Çeltik 70.846.5 75.397.8 77.245.3 81.148.6 54.604.0 Mısır 19.008.4 19.833.3 21.835.9 28.924.0 23.853.6 Soya Fasulyesi 955.0 983.0 969.5 538.7 424.2.

Şeker Kamışı 2.579.2 2.498.0 2.223.0 28.806.4 33.091.1 Manyok 23.436.1 22.906.1 26.749.0 19.045.6 16.350.4

70 Su Ürünleri İhracatı

(milyon ABD $ olarak)

3.111.9 2.649.8 2.923.7 3.271.5 3.219.0

(Kaynak: ASEAN Statistical Yearbook, 2020)

En büyük çeltik üreticisi olmasına rağmen Endonezya, 2018 yılı itibarıyla çeltik ihracatında sırasıyla Tayland, Vietnam ve Malezya’dan sonra ASEAN’da dördüncü sırada yer almıştır. Endonezya aynı zamanda Güneydoğu Asya’daki en büyük palmiye yağı meyvesi, soya fasulyesi, Hindistan cevizi ve meyve üreticisidir. Ancak bu tarım ürünleri arasında en çok ihracat yapan beş ülke sıralamasında bile yer almamaktadır.

ASEAN İstatistik Yıllığı’nın 2020 verilerine göre ASEAN’daki en büyük beş tarım ürünleri ihracatçısı Tayland, Vietnam, Kamboçya, Myanmar ve Filipinler’dir.

Bu, Endonezya’nın ASEAN’da en bol ve en büyük doğal zenginliğe sahip üye olduğunu ancak değerlerini artırmak için bu tarım ürünlerini yönetme kabiliyetine sahip olmadığını göstermektedir. Endonezya ürünleri, düşük kaliteli oldukları için bölgesel ve hatta küresel ürünlerle rekabet edememektedir. Tarım ürünlerinin dağıtımı, yönetimi ve pazarlanması sorunu da Endonezya’nın tarım alanındaki rekabet gücünü artırmada önemli bir rol oynamaktadır. Bununla birlikte dünyanın en büyük takımada ülkesi olan Endonezya, ASEAN üyesi ülkeler arasında su ürünleri ihracatına oldukça katkıda bulunmaktadır. 2014-2018 yılları arasında Endonezya, Vietnam’dan sonra ASEAN’da ikinci en yüksek balıkçılık ürünleri ihracatını gerçekleştirmiştir.

Bu arada ASEAN İstatistik Yıllığı (2020) tarafından ASEAN’daki tüm imalat endüstrileri için endüstriyel üretim endeksine göre Endonezya, 2014-2018 döneminde Singapur ve Malezya’dan sonra üçüncü imalatçıdır. 2018 yılı itibarıyla Endonezya’daki en büyük imalat sanayileri şunlardır: 1) Gıda ürünleri imalatı %22,8. 2) Giyim eşyası

71 imalatı %8,5. 3) Tekstil imalatı %8,3. 4) Kauçuk ve plastik ürünleri imalatı %7,3. 5) Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı %6,1. Endonezya hükümeti, sanayi sektörünün millî gelire önemli ölçüde katkı sağladığına değinerek imalat sektörünü geliştirmek, kolaylaştırmak ve teşvik etmek için çabalarını artırmalıdır. İmalat bölümlerine veya diğer potansiyel ekonomik sektörlere odaklanılarak doğru stratejinin uygulanması gerekmektedir.

Son 14 yılda ASEAN’ın toplam uluslararası hizmet ticareti 2005’te 252,2 milyar ABD dolarından 2019’da 844,6 milyar ABD dolarına üç kattan fazla yükselmiştir

(ASEANstats, 2020). ASEAN’ın toplam hizmet ticaretinde ASEAN içi payı 2005’te

%18,7’den 2019’da %14,8’e düşmüştür. Tüm ASEAN üye devletleri arasında Endonezya 2014-2018 döneminde Singapur, Tayland, Filipinler ve Malezya’dan sonra en büyük beşinci hizmet ihracatçısı olmuştur. Endonezya 2014-2018’de Singapur, Tayland ve Malezya’dan sonra ASEAN’da en büyük dördüncü hizmet ithalatçısı olmuştur. Endonezya’nın 2014-2018’de hizmet ihracatında en yüksek payları sırasıyla seyahat hizmetleri, iş hizmetleri, ulaşım, telekomünikasyon, bilgi hizmetleri ve devlet hizmetleridir.

Tablo 3.5. Endonezya’nın ASEAN Ekonomi Topluluğu Öncesi ve Sonrası Ekonomik Büyüme Hızı, 2014-2018

Yıl Ulusal Para Biriminde Sabit Fiyatlarla GSYİH (milyar olarak)

Ekonomik Büyüme Oranı (yüzde olarak)

2014 8.564.866.6 5.0

2015 8.982.517.1 4.9

2016 9,434,613.4 5.0

2017 9,912,928.1 5.1

72

2018 10,425,397.3 5.2

(Kaynak: ASEAN Statistical Yearbook, 2020)

Sabit fiyatlar, bir serinin gerçek büyümesini ölçmek yani fiyat enflasyonunun etkilerine göre ayarlama yapmak için kullanılır. Yukarıdaki verilere dayanarak Endonezya’nın ekonomik büyümesinin her yıl oldukça iyi bir büyüme yaşadığı düşünülmektedir. ASEAN (2020) tarafından yayınlanan verilere göre yoksulluk oranının 2005’te %16,0’dan 2019’da %9,8’e düştüğü Endonezya’da yoksulluk oranında olumlu bir ilerleme olduğu kanıtlanmıştır. Aslında ASEAN üye ülkeleri arasındaki ekonomik büyüklük farklıdır. Endonezya, 2019’da bölgenin GSYİH’sinin %35,4’ünü oluşturan en büyük ülkedir ve onu %17,2 ile Tayland, %11,9 ile Filipinler, %11,8 ile Singapur izlemektedir (ASEANstats, 2020). Yaşam standardının bir temsilcisi olan kişi başına GSYİH halkınından ise Singapur ve Brunei Sultanlığı 2018’de sırasıyla 66,174,1 ABD doları ve 30,668,4 ABD doları ile en yüksek değeri kaydetmiştir (ASEANstats, 2020).

Endonezya’nın ekonomik koşulları, ekonomik alanda diğer ASEAN üyeleriyle yoğun işbirliği için bir fırsat sağlayan ASEAN üyesi statüsünden güçlü bir şekilde etkilenmektedir. Endonezya Merkez İstatistik Bürosu (Badan Pusat Statistik, 2020) tarafından yayınlanan verilere göre Endonezya’nın ana ticaret ortakları, 2018’de 41,913,2 ABD dolarına ulaşan artan ihracat değeriyle ASEAN üye ülkeleridir.

Endonezya’nın ikinci ana ticaret ortağı, 2018 yılında ihracat değeri ile Çin’in elinde bulunan 27,132,2 ABD doları, üçüncüsü ise kümülatif ihracat değeri 20,259,0 ABD doları olan NAFTA üye ülkeleridir (ABD, Kanada, Meksika vb.).

Tablo 3.6. Ülkelere Göre ASEAN Mal İhracatı 2014-2018 (milyon ABD Doları olarak)

73

Ülke 2014 2015 2016 2017 2018

Singapur 415,377.8 357,905.9 338,083.2 383,252.4 411,973.3 Malezya 233,927.4 199,157.9 189,659.2 217,722.0 248,671.7 Tayland 227,573.6 214,396.2 215,326.6 236,694.2 241,010.5 Vietnam 148,091.5 162,013.9 176,575.1 213,931.5 243,698.7 Endonezya 175,980.0 150,282.3 145,186.2 168,828.2 180,012.7

Filipin 62,101.6 58,648.4 56,312.9 68,712.9 69,307.4 Myanmar 11,030.6 11,432.3 11,836.6 13,878.0 16,703.7 Kamboçya 6,748.7 8,557.7 10,073.1 11,278.1 12,700.3

Brunei Sultanlığı

10,584.1 6,353.9 6,024.1 5,588.3 6,571.4

Laos 2,572.2 2,985.1 4,531.8 4,909.7 5,400.4 (Kaynak: ASEAN Statistical Yearbook, 2020)

Tablo 3.6’da görüldüğü üzere Endonezya, 2014-2016 yıllarında mal iharacatı azaltmış, ardından 31 Aralık 2015 tarihinden itibaren ASEAN Ekonomi Topluluğu’nun yürürlüğe girmesi nedeniyle 2016-2018’de yavaş yavaş yeniden artış sözkonusu olmuştur. Endonezya’nın mal ihracat değerinin özellikle 2015-2016 yılları arasında düşmesinin nedeni, ABD, Çin, Avrupa ve Japonya gibi başlıca ihracat ülkelerinin de ekonomik olarak zorlandığı küresel ekonominin zayıflamasından etkilenmesi olmuştur.

Bu nedenle Endonezya’dan gelen mal talebi de azalmıştır. Endonezya, ASEAN üyesi ülkeler arasında, Singapur, Malezya, Tayland ve Vietnam’dan sonra en büyük beşinci mal ihracatçısıdır. Aynı sıralama 2014-2018 dönemi mal ithalatı için de geçerlidir.

74 Ancak ASEAN İstatistik Yıllığı’nın (2020) verilerine göre Endonezya, 2014-2018 döneminde Singapur, Malezya ve Tayland’dan sonra ASEAN içi ihracatta dördüncü en büyük mal ihracatçısıdır. Endonezya’nın 2018’de ASEAN içi mal ihracatı 41,913,2 ABD doları tutarındadır ve böylece Vietnam, Filipinler, Myanmar, Kamboçya, Brunei Sultanlığı ve Lao PDR’den daha yüksektir. 2014-2018 döneminde en büyüğünden en küçüğüne nominal olarak sipariş edilmesi durumunda ASEAN’daki Endonezya ürünleri için ana ihracat hedef ülkeler şunlardır: 1) Singapur 2) Malezya 3) Tayland 4) Filipinler 5) Vietnam 6) Myanmar 7) Kamboçya 8) Brunei Darussalam 9) Laos (Badan Pusat Statistik, 2020).

ASEAN’ın 2018-2019 döneminde ilk beş mal ihracatı şunlardır: 1) Elektrikli makine ve teçhizat ve bunların parçaları; ses kaydediciler ve çoğaltıcılar; televizyon görüntü ve ses kayıt cihazları ve çoğaltıcılar, bu tür eşyaların parçaları ve aksesuarları (%26,3). 2) Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasından elde edilen ürünler; bitümlü maddeler; mineral mumlar (%11,2). 3) Nükleer reaktörler, kazanlar, makineler ve mekanik cihazlar (%10.6). 4) Plastikler ve bunlardan üretilen eşyalar (%3,3). 5) Araçlar; demiryolu veya tramvay vagonları hariç, bunların parça ve aksesuarları (%3,3). (ASEANstats, 2020). Endonezya özellikle doğal gaz, kömür, bitkisel katı ve sıvı yağlar, petrol yağları, ham, kalay, bakır, kâğıt, tütün, işlenmiş hayvan ve kakao gibi ana ürünlerini ASEAN’a ihraç etmektedir.

Tablo 3.7. Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) Ev Sahibi Ülkeye Göre ASEAN’a Giriş Akışı, 2014-2018 (milyon ABD Doları)

Ülke 2014 2015 2016 2017 2018

Singapur 73,284.5 59,702.3 68,820.0 83,618.3 79,723.1 Endonezya 21,810.4 16,642.1 3,920.7 20,579.2 20,563.5

75 Vietnam 9,200.1 11,800.0 12,600.0 14,100.0 15,500.0 Malezya 10,875.3 10,180.0 11,290.3 9,295.8 7,611.3 Tayland 4,975.5 8,927.6 3,486.2 8,285.2 13,186.3

Filipin 5,814.6 5,639.2 8,279.5 10,256.4 9,948.6 Myanmar 946.2 2,824.5 2,989.5 4,002.4 1,609.8 Kamboçya 1,726.5 1,701.0 2,279.7 2,732.2 3,102.6

Laos 913.2 1,079.2 1,075.7 1,695.4 1,358.0

Brunei 568.2 171.3 -150.4 460.1 517.3

(Kaynak: ASEAN Statistical Yearbook, 2020)

Tablo 3.7’deki veriler, yabancı yatırım akışının 2015’te azaldığını ve 2016’da en düşük noktasına ulaştığını göstermektedir. Bu, özellikle 2016 yılında petrol, gaz ve kömür endüstrisi fiyatlarındaki düşüşten kaynaklanmaktadır ve Endonezya’yı hedef alan yabancı yatırımcılardaki düşüş üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Ancak 2016’dan 2018’e kadar Endonezya’daki yabancı yatırım artışı çok hızlı olmuştur. Endonezya’ya giren yabancı yatırım artışını destekleyen ana faktör, 2015’in sonunda ASEAN Ekonomik Topluluğu’nun uygulanmasıyla doğrudan ilgilidir. Çünkü ASEAN

Ekonomik Topluluğu’nun özelliklerinden biri, tarife dışı engelleri kaldırmak ve Güneydoğu Asya bölgesindeki ticaretin yönetimini ve teknik özelliklerini kolaylaştırmaktır. Böylece Singapur, Malezya ve Tayland gibi Güneydoğu Asya’daki diğer ülkelerden yabancı yatırımcıların Endonezya’ya kolayca yatırım yapmalarını sağlar.

Bir ülkenin ekonomik gücünün ve büyümesinin diğer önemli göstergesi, o ülke’ye Doğrudan Yabancı Yatırım’ın akış miktarıdır. Bunun nedeni, Doğrudan Yabancı Yatırım’ın esasen ev sahibi ülkenin ilerici ve yeterli altyapılar gibi belirli

76 kriterleri karşılamasını gerektirmesi ve iyi yönetişim, açık ekonomi, potansiyel doğal kaynaklar ve güvenlik sağlamış olmasıdır. Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) şeklinde yurt dışından yatırım akışı ulusal verimliliği etkilemektedir. Bu, yatırımcı ülke tarafından getirilen teknoloji, yönetim ve uzmanlığın transferinden kaynaklanmaktadır.

Verimlilikteki artış, hem iç tüketim hem de ihracat için artan üretim üzerinde bir etkiye sahip olacaktır.

Tüm ASEAN üye ülkeleri arasında Endonezya, Singapur’dan sonra ikinci en büyük Doğrudan Yabancı Yatırım ev sahibidir. Bu yatırım çoğunlukla Avrupa ülkeleri, ABD ve Japonya’dan gelmektedir. Oysa ASEAN içi Doğrudan Yabancı Yatırım bağlamında Endonezya, Singapur’dan daha fazla yabancı yatırıma ev sahipliği yapan, özellikle 2014-2108 döneminde en yüksek alıcısı konumundadır. 2014-2018 yılında ASEAN’da en çok Doğrudan Yabancı Yatırım çeken sektörler genel olarak şunlardır: 1) Finans ve sigorta. 2) İmalat. 3) Toptan ve perakende ticaret. 4) Emlak. 5) Tarım, ormancılık ve balıkçılık (ASEANstats, 2020).

3.1.2 Endonezya’nın ASEAN Ekonomi Topluluğu’ndaki Sosyal Konumu