ASEAN Ekonomik Topluluğu

33 devletlerinin önceliği, kendi ülkeleri üzerinde tam egemenliği korumaktır. Öte yandan uluslararası toplum, ASEAN’ın kuruluşunun başlangıcından bu yana Güneydoğu Asya bölgesinin güvenlik, barış ve istikrarını sürdürmedeki başarısını kabul etmiştir (Temiz, 2019:1325).

34 ASEAN üye devletleri, ticaret ve malların yanı sıra hizmetler aracılığıyla da entegrasyona odaklanmıştır. Üye devletler, küresel ekonomideki hizmetlerin önemini kabul etmiş ve bu nedenle 1995’te Bangkok’ta Hizmetlere İlişkin ASEAN Çerçeve Anlaşması (AFAS)’nın uygulanmasını başlatmıştır. AFAS, verimliliği, rekabet

edebilirliği ve hizmet arzını iyileştirmek için işbirliğini artırmayı, ayrıca üye devletler arasında daha fazla ticaret hizmetini serbestleştirmeyi amaçlamıştır. Daha ayrıntılı olarak AFAS’ın hedefleri şöyledir:

a) Verimliliği ve rekabet gücünü artırmak, üretim kapasitesini çeşitlendirmek, ASEAN’da ve ASEAN dışında hizmet sağlayıcılar arasında hizmet tedarik etmek ve dağıtmak için ASEAN ülkeleri arasında hizmet sektöründe işbirliğini geliştirmek b) ASEAN üyeleri arasında hizmet ticaretinin önündeki engelleri büyük ölçüde kaldırmak c) Hizmetlerin serbest dolaşımını sağlamayı amaçlayan DTÖ çerçevesinde ülkeler tarafından yürütülen liberalizasyon kapsamını derinleştirerek ve genişleterek hizmet ticaretini serbestleştirmek (Sumanti, 2011: 36).

Bölgedeki ekonomik endüstriyel altyapının ve teknolojik gelişmenin hızının sürdürülmesi için doğrudan yatırımın önemli olduğu da anlaşılmıştır. Bölge ülkeleri arasındaki ticaret anlaşmaları bölge içi ticareti artırmakta ve son olarak bölgedeki yatırımı canlandırmaktadır. Bu, ticaret anlaşmalarının yatırım yaratma üzerinde olumlu bir etki yarattığını göstermektedir. Bu nedenle bölgede sağlam bir ekonomik topluluk inşa etmek için gerekli koşul olan ticaret anlaşmalarının bölgedeki ticaret ve yatırım entegrasyonunu artırması beklenmektedir (Verico, 2017; 26). Dolayısıyla bunları başarmak için Ekim 1998’de ASEAN Yatırım Anlaşması imzalanmış ve Güneydoğu Asya bölgesine ve içine daha yüksek ve sürdürülebilir düzeyde doğrudan yatırım akışlarını çekmek amaçlanmıştır.

35 Aşamalarla ilgili olarak bakıldığında, ASEAN ekonomik entegrasyon süreci’nin ekonomik entegrasyona yönelik düşünceli ve kasıtlı bir süreç olduğu söylenebilir.

Bununla birlikte ASEAN genellikle yavaş gelişme nedeniyle eleştirilirken bazı topluluklar bölgenin daha cesur ve daha hızlı entegrasyonu için sabırsızlanmaktadır.

ASEAN Ekonomi Bakanları daha sonra ASEAN Serbest Ticaret Bölgesi’ne yönelik önlemlerin ilerlediğini fark etmiştir. Bu, ASEAN Ekonomik Topluluğu 2015 Planı’nın çizimi yoluyla ekonomik entegrasyonu derinleştirmenin bir sonraki adımı olmuştur.

ASEAN’ın ekonomik entegrasyona bütünsel bakış açısını benimsediğinden emin olmak için ASEAN, ASEAN Ekonomi Topluluğu 2015 Planı hazırlanmadan önce iş dünyasına danışmış, sektörel gruplarla ilişki kurmuş ve ASEAN’ın AB’deki muadili ile görüşmelerde bulunmuştur. Bununla birlikte nihai belge başka herhangi bir bölgesel bloktan sonra modellenmemiştir (Lee Kuan Yew School of Public Policy, 2018).

ASEAN ekonomik entegrasyonu, her üye devletin endişeleri dikkate alınarak hazırlanmıştır. ASEAN’da bir tarafta Singapur, diğer tarafta Myanmar gibi iki ülke bulunmaktadır. ASEAN Ekonomik Topluluğu, tüm bu farklı ülke gruplarını birleştirmeyi amaçlamaktadır. Temel olarak bu, ASEAN için büyük bir zorluk olarak görülmüştür. Ancak tartışmaların ardından ASEAN üyesi devletler, ekonomik entegrasyonu ASEAN tarzında yapacaklarına, gümrük birliği uygulamayacakların AB’ye benzemek istemediklerine karar vermiştir. Bunun yerine ASEAN üye devletlerinin isteği, kapsayıcı bir organizasyon ve bölgesel gruplaşma olmuştur. Bu nedenle ASEAN, DTÖ sistemine benzer bir politika uygulamaktadır. Bu politika, her üye devlete gelişme kapasitelerine göre farklı muamele uygulamaktır. Ekonomik kalkınmanın farklı aşamaları nedeniyle, ASEAN üye devletlerinin kalkınma açığının daraltılabilmesi için her üye devlete farklı politikalar dahil edilmesi zorunludur.

36 ASEAN Ekonomi Topluluğu’nun ideal hayali, 2015’e kadar ASEAN’ın rekabetçi, dinamik bir bölge olmayı arzuladığı, malların, hizmetlerin ve yatırımın serbest akışının yanı sıra sermayenin ve kalifiye işçilerin daha serbest akışına izin veren son derece entegre bir bölge kurmak olmuştur. Bununla birlikte yalnızca ASEAN Ekonomik Topluluğu belgesine sahip olmak yeterli değildir, ne başardıklarını ölçmenin daha sistematik bir yoluna sahip olmak da önemlidir. Bu nedenle ASEAN, 2003 yılında Bali Concord II olarak bilinen bu önlemlerin uygulanmasını izlemek için ASEAN Ekonomik Topluluğu Anlaşması’nı tasarlamıştır (ASEAN, 2018). Dolayısıyla ASEAN Ekonomik Topluluğu 2015’in uygulanması, temel ekonomik anlaşmaların kapsamlı bir incelemesini ve güncellemesini içermiştir. ASEAN Serbest Ticaret Bölgesi Anlaşması ve ASEAN Kapsamlı Yatırım Anlaşması’ndan Hizmetlere İlişkin ASEAN Çerçeve Anlaşması’na kadar bu durum yalnızca isimde bir değişiklik değil, aynı zamanda anlaşmaların her birinde özünde ve bağlılık seviyesinde bir değişikliktir.

ASEAN, yukarıda belirtilen üç temel anlaşmadan Güneydoğu Asya bölgesini tek pazar ve üretim üssü yapmak için bir temel oluşturmuştur. 2015 yılına yaklaşırken ASEAN Ekonomik Entegrasyon için Yüksek Düzey Görev Gücü, ekonomik entegrasyonun bir sonraki aşamasının sürecini başlatmıştır. Bu nedenle ASEAN Ekonomik Topluluğu 2025 üzerinde çalışmaya başlanmıştır. AEC 2025, ASEAN’ın önümüzdeki 10 yıl içinde ulaşmak istediği bir sonraki hedef ve ASEAN 2015’in devamı niteliğindedir. AEC 2025, AEC 2015’ten farklıdır çünkü bu sefer ASEAN, iş topluluğuna girmiş, önerilerde bulunabilmeleri ve değişiklikler yapabilmeleri için bir taslak sunmuştur. Resmî belgelerin kamuoyu ile paylaşılmaması gerektiği için bu karar

“radikal” kabul edilmiş ancak AEC belgesinin işletmeler üzerinde bir etkisi olacağından karar gerekli görülmüştür. ASEAN Ekonomik Topluluğu 2025 çerçevesi beş ana direği kapsamaktadır: 1) Son derece entegre ve uyumlu bir ekonomi. 2) Rekabetçi, yenilikçi ve

37 dinamik ASEAN. 3) Gelişmiş ekonomik bağlantıya ve daha derin sektörel işbirliğine sahip bir ASEAN. 4) Dirençli, kapsayıcı, insan odaklı ve insan merkezli bir ASEAN. 5) Küresel bir ASEAN (Maria, Urata, & Intal, 2017).

AEC 2025’teki kilit nokta, ASEAN ülkelerinde iş yapmayı daha kolay, daha hızlı ve daha ucuz hâle getirmek olacaktır. Odak noktası, tarife dışı engellerin ve tarife dışı önlemlerin azaltılması ve ortadan kaldırılmasıdır. Bu arada kapsayıcı büyüme, sürdürülebilir kalkınma ve ASEAN’ın bölgesel ve küresel tedarik ve değer zincirine entegre edilmesi için bir ortam yaratmaya yapılan vurgu eşit derecede önemlidir.

ASEAN ve Doğu Asya Ekonomik Araştırma Kurumu (2017) tarafından yapılan araştırmaya göre AEC 2025’in yapılacaklar listesi iddialı olduğu için kapsamlıdır ve Konsolide Stratejik Eylem Planı (CSAP) 153 önlem ve 513 eylem hattı içermektedir.

Bunlardan 5 önlem ve 28 eylem hattı ASEAN'daki bağlanabilirlikle ilgilidir. Örneğin;

1) ASEAN taşımacılığının daha fazla bağlanabilirliği, verimliliği, entegrasyonu, güvenliği ve sürdürülebilirliğine doğru ilerlemek 2) ASEAN’ın rekabet gücünün güçlendirilmesi, bölgesel büyüme ve kalkınmanın teşvik edilmesi.

AEC Blueprint’in uygulanması sırasında en büyük mücadele profesyonellerin ve yeteneklerin hareketini kolaylaştırmaktır (Lee Kuan Yew School of Public Policy, 2018). ASEAN Gerçek Kişilerin Hareketi Anlaşması hâlihazırda oluşturulmuş olmasına rağmen yalnızca becerilere erişimi sınırlamakla ilgilidir. Dolayısıyla vasıfsız kişilerin veya iş gücünün hareketi konusunda hâlâ bir anlaşma yoktur. Bunun nedeni, insanların serbest dolaşımının ASEAN’da oldukça hassas bir konu olmasıdır. ASEAN’da

kesintisiz bir ticaret ortamının yaratılması, yeni teknolojilerle hızlı değişen küresel bir ortam, yeni iş yapma yolları ve paylaşım ekonomisi, girişimlerin etkili bir şekilde yönetilmesini ve uygulanmasını gerektirir.

38 ASEAN’ın ekonomik entegrasyonu derinleştirme yolculuğunda üç temel unsurunu yeniden gözden geçirmesi gerekmektedir. ASEAN ve Doğu Asya Ekonomik Araştırma Enstitüsü Kıdemli Politika Araştırmacısı Tan Sri Datuk’a göre (2018) üç temel unsur şunlardır; fikir birliğine dayalı karar verme süreci, bölgedeki ASEAN rolleri ile stratejilerinin ve operasyonlarının uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesine yönelik kurumsal yapısıdır. AEC uygulamasının ilk sayısı, ASEAN Yöntem (ASEAN Way)’dir.ASEAN'ın uzun ömürlülüğü ve başarısı kısmen sıralı, fikir birliğine dayalı karar verme yaklaşımından kaynaklanmış olabilir ancak artan popülizm göz önüne alındığında ve korumacılar karşısında değişim gereklidir. ASEAN, taahhütlerine uyma ve bunları uygulama konularında daha cesur, daha dinamik ve daha az iyimser olmalıdır. Dördüncü Sanayi Devrimi, ASEAN'ın “politika ve düzenlemeyi formüle etmenin yeni bir yolunu talep ettiği için işleyiş şeklini yeniden başlatmasını gerektiriyor.

Devrim altındaki değişim hızı artıyor ve sürekli üretim politikası, özellikle sınır ötesi politika da çok yavaş geriye dönük ve çok katı. Bunun yerine yönetişim ve düzenlemenin daha çevik, daha hızlı, daha yinelemeli ve deneysel olması gerekiyor.”

(Lee Kuan Yew School of Public Policy, 2018).

Tan Sri Datuk’a gore, AEC uygulamasının ikinci sorunu ASEAN Merkeziliğidir (ASEAN Centrality). Özellikle karar alma süreci ve diyalog ortaklarıyla ilgilenme söz konusu olduğunda kitle medyası, ASEAN odaklı Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklığı daha çok Çin’in önderliğinde olduğu nosyonuyla etiketlemektedir. Bununla birlikte Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık (Regional Comprehensive Economic Partnersip/RCEP)⁸, ASEAN tarafından başlatılan bir anlaşmadır ve temelde bu müzakerenin tamamlanması ASEAN’ın küresel ticaret ve yatırımın ekonomik entegrasyonundaki rolünü doğrulayacağından ASEAN’ın ekonomik liderlik sağlayıp

8 Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık, üye ülkeler ve serbest ticaret anlaşması ortakları arasındaki ticareti artırmak için ASEAN tarafından önerilen bir ticaret anlaşmasıdır.

39 sağlayamayacağına dair bir incelemedir. ASEAN, RCEP anlaşmasındaki hedeflerine ulaşmayı başarırsa geniş ölçüde farklı kalkınma düzeylerine sahip ancak sağlam kalkınma ve birbirleriyle daha derin ekonomik ilişki için ortak istekleri olan ülkeler arasında kapsayıcı bir entegrasyon modeli olabilir. Asya-Pasifik’in serbest ticaret anlaşmasının şekillenmesinde de anahtar olabilir. Bu nedenle ASEAN’ın işlemi RCEP’de yürütmeli ve bunun yerine sürecin bir engel oluşturmamasını sağlamalıdır.

Ayrıca Tan Sri Datuk, Lee Kuan Yew Kamu Politikası Okulundaki (2018) konuşmasında stratejilerin, önlemlerin, girişimlerin, süreçlerin ve prosedürlerin uygulanmasının izlenmesi ve değerlendirilmesi için kurumsal yapının gözden geçirilmesinin de önemli olduğunu savunmuştur. ASEAN, girişimlerinin uygulanmasında daha bütünsel ve sistemik bir yaklaşım benimsemelidir. ASEAN, tüm sorunları kendi başına yönetemeyeceği için düşünce kuruluşları, araştırma enstitüsü ve akademi ile birlikte çalışmalıdır. Daha fazla şeffaflık ve sorunların doğru önceliğini belirlemesi gerekmektedir. ASEAN’ın daha sistematik ve entegre bir şekilde çalışan bir mekanizması olmalıdır. Bu nedenle düşünce kuruluşlarının ve iş topluluğunun rolü ASEAN için aslında çok önemlidir.

40