Emeklilik Yatırım Fonu Kavramı, Fon Türleri ve Ünvanları

Emeklilik yatırım fonları, doğrudan fonu tanıtması, fonun risk ve getiri yapısı hakkında eksik, yanlış veya yanıltıcı bilgi vermemesi, izahnamede belirtilmesi ve SPK tarafından uygun görülmesi koşuluyla, izahnamelerinde belirtilecek portföy yönetim stratejilerine uygun olarak kurulabilmektedir. Emeklilik fonunun ünvanında belirli bir varlık grubuna, sektöre, sektörlere, ülke ya da coğrafi bölgeye yatırım yaptığı izlenimini uyandıracak şekilde ibare kullanan, fon varlıklarının en az %80’ini bu niteliklere uygun varlıklardan seçmek durumundadır²³⁴.

SPK’nın 10.05.2002 tarih ve 22/646 sayılı Kararında bireysel emeklilik fon türleri ve bunların içeriğine ilişkin açıklamalar yapılmıştır. Buna göre, emeklilik yatırım fon türleri, Gelir Amaçlı Fonlari Büyüme Amaçlı Fonlar, Para Piyasası Fonları, Kıymetli Madenler Fonları, İhtisaslaşmış Fonlar, Diğer Fonlar olmak üzere 6 ana tür tanımlanmıştır.

Ayrıca SPK’nın uygun görmesi halinde başka fon türlerinin oluşturulması da mümkün bulunmaktadır. Ayrıca, SPK bu Kararında, ‘‘Emeklilik Fonu Türlerine İlişkin Notlar’’

başlığı altında fonlara ilişkin sınırlamalara dair açıklamalarda bulunmuştur.

233 Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik, md.11

234 Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik, md.6

109 2.7.2.1 Gelir Amaçlı Fonlar

Gelir Amaçlı Fonlar; yatırım yapılacak varlıkların, bunlardan elde edilecek temettü ve faiz gelirlerine ağırlık verilerek belirlendiği fonlardır. Gelir Amaçlı Fonlar; hisse senedi fonu, kamu borçlanma araçları fonu, karma fon, uluslararası hisse senedi fonu, uluslararası borçlanma araçları fonu, uluslararası karma fon ve esnek fon olmak üzere çeşitli fonlardan oluşmaktadır.

Hisse Senedi Fonu: Fon portföyünün en az %80’ini düzenli temettü ödemesi yapan ve fiyat oynaklığı nispeten daha az olan hisse senetlerine yatıran ve temettü geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.

Kamu Borçlanma Araçları Fonu: Fon portföyünün en az %80’ini ters repo dahil devlet iç borçlanma senetlerine yatıran ve temettü geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.

Özel Sektör Borçlanma Araçları Fonu: Fon portföyünün en az %80’ini ters repo dahil devlet iç borçlanma senetlerine yatıran ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.

Karma Borçlanma Araçları Fonu: Fon portföyünün en az %80’ini kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına yatıran ve faiz geliri elde etmeyi hedefleyen fondur.

Karma Fon: Her birinin değeri fon portföyünün %20’sinden aşağı olmayacak şekilde, fon portföyünün %80’ini hisse senetlerine ve borçlanma araçlarına yatıran, temettü ve faiz geliri elde etmeyi amaçlayan fondur.

Uluslararası Hisse Senedi Fonu: Fon portföyünün en az %80’ini düzenli temettü ödemesi yapan ve fiyat oynaklığı nispeten daha az olan yabancı hisse senetlerine yatıran ve temettü geliri elde etmeyi hedeflyene fondur.

Uluslararası Borçlanma Araçları Fonu: Fon portföyünün %80’ini yabancı borçlanma araçlarına yatıran ve faiz geliri elde etmeyi amaçlayan fondur.

110

Uluslararası Karma Fon: Her birinin değeri fon portföyünün %20’sinden az olmayacak şekilde, fon portföyünün en az %80’ini yabancı hisse senetlerine ve yabancı borçlanma araçlarına yatıran, temettü ve faiz geliri elde etmeyi amaçlayan fondur.

Esnek Fon: Fon portföyünün tamamını değişen piyasa koşullarına göre; nakit, vadeli-vadesiz mevduat, borçlanma araçları (ters repo dahil) ile hisse senetleri, kıymetli madenler ve gayrimenkule dayalı varlıklar, repo işlemleri, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri, borsa para piyasası işlemleri, yatırım fonu katılma belgeleri, SPK tarafından uygun görülen ve kamuya ilan edilen diğer para ve sermaye piyasası araçlarının tamamına veya bir kısmına yatıran, temettü ve faiz geliri elde etmeyi amaçlayan fondur. Bu tür fonların varlık dağılımı önceden belirlenememektedir.

2.7.2.2 Büyüme Amaçlı Fonlar

Büyüme Amaçlı Fonlar; yatırım yapılacak varlıkların, bunlardan elde edilecek sermaye kazancına ağırlık verilerek belirlendiği fonlardır. Bu fonlar; hisse senedi fonu, küçük şirketler hisse senedi fonu, karma fon, uluslararası hisse senedi fonu, uluslararası karma fon ve esnek fon olmak üzere çeşitli fonlardan oluşmaktadır.

Hisse Senedi Fonu: Fon portföyünün en az %80’ini borsada işlem gören şirketlerin hisse senetlerine yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur.

Küçük Şirketler Hisse Senedi Fonu: Fon portföyünün en az %80’ini küçük büyüme potansiyeli olan şirketlerin hisse senetlerine yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur.

Karma Fon: Her birinin değeri fon portföyünün %20’sinden aşağı olmayacak şekilde, fon portföyünün en az %80’ini hisse senetleri ve borçlanma araçlarına yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur.

Uluslararası Hisse Senedi Fonu: Fon portföyünün en az %80’ini yabancı hisse senetlerine yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur.

111

Uluslararası Karma Fon: Her birinin değer, fon portföyünün %20’sinden az olmayacak şekilde, fon portföyünün en az %80’ini yabancı hisse senetlerine ve yabancı borçlanma araçlarına yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi hedefleyen fondur.

Esnek Fon: Fon portföyünün tamamını değişen piyasa koşullarına göre; nakit, vadeli-vadesiz mevduat, borçlanma araçları (ters repo dahil) ile hisse senetleri, kıymetli madenler ve gayrimenkule dayalı varlıklar, repo işlemleri, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri, borsa para piyasası işlemleri, yatırım fonu katılma belgeleri, SPK tarafından uygun görülen ve kamuya ilan edilen diğer para ve sermaye piyasası araçlarının tamamına veya bir kısmına yatıran ve sermaye kazancı elde etmeyi amaçlayan fondur. Bu tür fonların varlık dağılımı önceden belirlenememektedir.

2.7.2.3 Para Piyasası Fonları

Para Piyasası Fonları, devamlı olarak portföyünde vadesine en fazla 180 gün kalmış likiditesi yüksek para ve sermaye piyasası araçları yer alan ve portföyünün ağırlıklı ortalama vadesi en fazla 45 gün olan fonlardır. Bu fonlar; likit fon-kamu, likit fon-özel sektör, likit fon-karma türlerinden oluşmaktadır.

Likit Fon-Kamu: Fon portföyünün tamamını ters repo dahil devlet iç borçlanma senetlerine ve borsa para piyasası işlemlerine yatıran fondur.

Likit Fon-Özel Sektör: Fon portföyünü tamamını kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına ve borsa para piyasası işlemlerine yatıran fondur.

2.7.2.4 Kıymetli Madenler Fonları

Kıymetli Madenler Fonları; fon portföyünün en az %80’ini kıymetli madenler ve altına dayalı varlıklardan oluşturmak amacıyla kurulan fonlardır. Bu fonlar; kıymetli madenler fonu ve altın fonundan oluşmaktadır.

112

Kıymetli Madenler Fonu: Fon portföyünün en az %80’ini ulusal ve uluslararası piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenlere dayalı varlıklara yatıran fondur.

Altın Fonu: Fon portföyünün en az %80’ini ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altına dayalı varlıklara yatıran fondur.

2.7.2.5 İhtisaslaşmış Fonlar

İhtisaslaşmış Fonlar; coğrafi bölge, ülke, sektör ve endeksler bazında yatırım yapan fonlardır. Bu fonlar; yabancı ülke fonu, sektör fonu ve endeks fonundan oluşmaktadır.

Yabancı Ülke Fonu: Fon portföyünün en az %80’ini, sadece bir yabancı ülke tarafından veya bu ülkede yerleşik bulunan şirkeler tarafından ihraç edilen para ve sermaye piyasası araçlarına yatıran fondur.

Sektör Fonu: Fon portföyünün en az %80’ini belirli sektör ya da sektörlerde bulunan şirketlerin hisse senetlerine yatıran fondur.

Endeks Fonu: Hisse Senedi Endeks Fonu, Tahvil Endeks Fonu, Sektör Endeks Fonu veya benzer fonlar olmak üzere baz alınan SPK tarafından uygun görülen bir endeks kapsamındaki varlıklara, fon portföyünün en az %80’ini yatıran ve baz alınan endeks ile fonun birim pay değeri arasındaki korelasyon katsayısının en az 0.9 olmasını ve endeksdeki artış kadar bir getiri elde etmeyi hedefleyen fondur.

2.7.2.6 Diğer Fonlar

Diğer Fonlar; yukarıda sayılan fon türlerine girmeyen fonlardır. Bu fonlar, Dengeli Fon ve Esnek Fondan oluşmaktadır.

113

Dengeli Fon: Fon portföyünün tamamını, hisse senedi ve/veya borçlanma araçlarının karmasından oluşan ve hem sermaye kazancı hem de temettü ve faiz geliri elde etmeyi amaçlayan fondur.

Esnek Fon: Fon portföyünün tamamını değişen piyasa koşullarına göre; nakit, vadeli-vadesiz mevduat, borçlanma araçları (ters repo dahil) ile hisse senetleri, kıymetli madenler ve gayrimenkule dayalı varlıklar, repo işlemleri, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri, borsa para piyasası işlemleri, yatırım fonu katılma belgeleri, SPK tarafından uygun görülen ve kamuya ilan edilen diğer para ve sermaye piyasası araçlarının tamamına veya bir kısmına yatıran ve hem sermaye kazancı hem de temettü ve faiz geliri elde etmeyi amaçlayan fondur. Bu tür fonların varlık dağılımı önceden belirlenememektedir.

(Tablo 2.2) 2007 sonunda bireysel emeklilik sisteminde yaratılan fonların yaklaşık yaklaşık yarısı Kamu Borçlanma (YTL) fonlarından oluşmaktadır. Biriken fonların yoğun olarak devlet iç borçlanma senetlerine yönlendirilmesi fonların özel yatırımlar üzerindeki etkisini azaltmakta, yatırım çeşitliliğini sınırlamaktadır. Örneğin, özel şirketlerin çıkarttıkları uzun vadeli finansman bonolarının derin bir piyasası oluşmamıştır. Bu piyasalar derinleştikçe ve geliştikçe bireysel emeklilik sisteminin fon yatırımlarının buralara yönlenebilmesi mümkün kılınabilecektir. Ayrıca mortgage sisteminin yürürlüğe girmesi ile bireysel emeklilik sisteminde yaratılan fonların ön plana çıkması beklenmektedir. Mortgage sisteminden (uzun vadeli konut finansmanı) doğacak kredi alacaklarının tahvilleştirilmesi sonucunda oluşacak menkul kıymetlerin, emeklilik fonlarına alınması ile bu sistemin ihtiyaç duyduğu uzun vadeli fon ihtiyacı karşılanabilecektir²³⁵.

235 Erol ve Yıldırım, ‘‘Bireysel Emeklilik Sistemi ile Birikimli Hayat Sigortasının Karşılaştırılması’’, Yaklaşım Dergisi, 2006, s.9

114 Tablo 2.2

Türkiye’de Fon Grupları Bazında Net Varlık Değerleri 2006-2007

Fon Grubu Fon Adedi Toplam Net Varlık Değerleri

Değişim Oranları(%)

Fon Grubu Net VarlıkDeğerinin Toplam İçindeki Oranı (%)

2007 2006 2007 2007/2006 2007

Esnek ¹⁹ 503.984,943 923.077,747 83.16 20.19

Dengeli ³ 95.629,344 164.580,472 72.10 3.60

Hisse Senedi ¹⁵ 159.238,661 277.457,603 74.24 6.07

Kamu Borçlanma (YTL) ²⁰ 1.483.694,794 2.395.273,944 61.44 52.4 Kamu Borçlanma (YP) ²¹ 231.287,041 260.783,544 12.75 5.71

Uluslar arası ⁹ 23.187,968 27.878,337 20.23 0.61

Likit ¹⁵ 323.077,529 521.872,952 61.53 11.42

Toplam ¹⁰² 2.820.100,280 4.570.924,599 62.08 100

Kaynak: Bireysel Emeklilik Sistemi Gelişim Raporu, 2007, s.41