Bireysel emeklilik sisteminde hem katılımı teşvik etmek hem de emekliliğe hak kazanmadan sistemden ayrılanları engellemek amacıyla bazı vergi düzenlemeler yapılmıştır226.
225 4632 Sayılı Kanun, md.14
226 4697 Sayılı Kanun; Bakanlar Kurulu 24/12/2002 Tarih ve 2002/5000 Sayılı Kararı
102
a) Ödenen katkı paylarına ilişkin vergi düzenlemeleri;
•••• Ücretli çalışanlar ücretinin %10'unu,
•••• Yıllık beyanname verenler beyan ettikleri gelirin %10'unu, ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak üzere gelir vergisi matrahından indirebilirler.
•••• İşverenler yine yukarıdaki limitler çerçevesinde doğrudan gider yazmak sureti ile kurumlar vergisi matrahından indirilebilirler.
Ücretli çalışanlar veya vergisini beyanname vererek ödeyenler; kendisi, eşi ve bakmakla yükümlü olduğu çocukları için ödediği katkı paylarını belirli sınırlar içerisinde vergi matrahından düşebilmektedir. Buna göre ücretli çalışanlar, kendi hesapları veya eşi ve çocukları için ödedikleri ve indirim konusu yapılabilecek prim, aidat ve katkıların toplamını, ödendiği ayda elde edilen brüt ücretin %10’unu ve asgari ücretin yıllık tutarını geçmemek kaydıyla vergi matrahından indirim konusu yapabilmekedir. Yıllık beyanname verenler de, 1 yıl içerisinde ödedikleri katkı payı toplamının, o yıl içerisinde toplam vergi matrahının %10’unu227 ve yıllık asgari ücretin toplam tutarını geçmemesi koşuluyla vergi matrahından indirim konusu yapabilmektedir.
İşverenler tarafından ücretliler adına bireysel emeklilik sistemine yapılan katkılarda, çalışanın ödemenin yapıldığı aydaki brüt ücretinin en fazla %10’u kadar veya asgari ücretin yıllık tutarını aşmayacak şekilde işverenlerin kurumlar vergisi matrahından indirebilmektedir. Ancak, işverenlere gider olarak dikkate alınacak tutar ile çalışan tarafından indirim konusu yapılan katkı payı tutarı toplamının, çalışanın katkı paylarının ödendiği aydaki ücretinin %10’unu ve yıllık tutarı da asgari ücretin yıllık brüt tutarını geçmemesi gerekmektedir.
227 Bakanlar Kurulu söz konusu oranı %20’ye kadar attırmaya ve belirtilen haddi asgari ücretin yıllık tutarının iki katını geçmemek üzere yeniden belirlemeye yetkili kılınmıştır.
103
b) Emeklilikte sağlanacak faydaya ilişkin vergi düzenlemeleri;
•••• Bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazanırsanız (vefat, maluliyet veya tasfiye gibi nedenlerle ayrılanlar da dahil olmak üzere) %5 oranında stopaj ödenilir.
Ancak emekli olma durumunda ödemelerin %25’i vergiden muaf olduğu için stopaj kesintisi %3.75’tir.
•••• 10 yıl süre ile katkı payı ödemeden sistemden ayrılması durumunda toplam birikimi üzerinden %15 stopaj kesilmektedir.
•••• 10 yıl süre ile katkı payı ödemiş olmakla birlikte emeklilik hakkı kazanmadan ayrılırma durumunda toplam birikim üzerinden %10 stopaj ödenilmektedir.
Bireysel emeklilik sisteminde sistemden emeklilik hakkı kazananlar ile, sistemden vefat, maluliyet gibi zorunlu sebeplerden ayrılanlara tanınmıştır. Buna göre, bu durumda olanlara yapılan ödemelerin %25’i gelir vergisinden muaf, kalan %75 üzerinden %5 (toplam birikimler üzerinden %3.75) oranında stopaj kesintisi yapılmaktadır. Bireysel emeklilik sisteminden, 10 yılını doldurup 56 yaşını doldurmadan ayrılanlar tüm birikimleri üzerinden %10, 10 yılını doldurmadan sistemden ayrılanlar tüm birikimleri üzerinden %15 gelir vergisi stopajına tabi tutulmaktadır. Emekliliğe hak kazanmadan sistemden çıkmayı önlemek amacıyla yapılan bu düzenlemeler, katkı payı öderken vergi teşviklerinden yararlanmayan katılımcılar için dezavantaj oluşturmaktadır.
c) Emeklilik Yatırım Fonlarına İlişkin Vergi Düzenlemeleri;
•••• Emeklilik yatırım fonu kazançları Kurumlar ve Gelir Vergisi muafiyeti.
•••• Damga vergisi muafiyeti sağlanmıştır.
Emeklilik yatırım fonlarının her türlü kazançları vergiden muaf tutulmuştur.
Emeklilik yatırım fonlarının kazançları hem Kurumlar Vergisi hem de Gelir Vergisi stopajı
104
dışında tutularak önemli vergi avantajı sağlanmıştır228. 5281 sayılı Kanun ile Gelir Vergisi kanununa eklenen Geçici 67. madde uyarınca 2006 yılından itibaren Emeklilik Fonları yatırım fonlarından farklı olarak fon içindeki kıymetlerin değer artışı ya da elden çıkarma kazançları üzerinden vergi ödememektedirler. 2006 yılında çıkartılan kanunla birlikte devlet tahvili, hazine bonosu da dahil tüm yatırım araçları stopaja tabi tutulurken, fon getirisinin stopajdan muaf tutulması, özel emeklilik yatırım fonlarına yönelik yatırım avantajının vurgulanarak İMKB’ye yeni fonların girmesi ve borsaya derinlik kazandırılması hedeflemektedir.
4697 sayılı kanun ile Damga Vergisi Kanunu’na ekli (2) sayılı tablonun “V Kurumlarla İlgili Kağıtlar” başlıklı bölümüne eklenen 21 numaralı fıkra ile Sigorta ve emeklilik şirketleri ile emeklilik yatırım fonlarının kuruluşları dahil her türlü işlemlerinde düzenlenen ve damga vergisi bu şirketler veya fonlar tarafından ödenmesi gereken kâğıtlar Damga Vergisi’nden; Emeklilik yatırım fonlarının, sermaye piyasalarında yaptıkları işlemler nedeniyle elde ettikleri paralar, BSMV’den istisna edilmiştir.
2.6.1 Vergi Avantajlarına İlişkin Uygulama Örnekleri
Katılımcı açısından emeklilik hakkı kazanıldığında hem belli bir oranda vergi muafiyeti hemde çok düşük stopaj avantajlarından yararlanılabilmektedir. Ancak emekli olmadan sistemden çıkılması da mümkündür. Tüm bu hallerde katılımcıya yapılacak geri ödeme sürecindeki uygulamalar şöyle olacaktır:
i. Emekliliğe hak kazanarak sistemden çıkış: Sistemde en az 10 yıl kalınarak katılımcının 56 yaşını doldurarak birikimlerinin 50.000 YTL’ye ulaştığını varsayalım.
Sistemden emekli olarak ayrılmaya karar vermesi durumunda uygulanacak stopaj kesintisi ve eline geçecek tutar aşağıdaki şekilde hesaplanır:
228 Yusuf Alper; ‘‘Sosyal Güvenlikte Yeni Bir Adım: Bireysel Emeklilik’’, Çimento İşveren Dergisi, Cilt.16, Sayı.2, Mart 2002, s.28
105
Birikimler: 50.000 Vergiden Muaf Tutulan Kısmı (%25): 12.500 Stopaja Tabi Tutar: 37.500 Kesilecek Stopaj(%5): 1.875 Katılımcıya Yapılacak Ödeme: 48.125 YTL
ii. Sistemde 10 yıl kalıp 56 yaşı doldurmadan ayrılma: Katılımcının sistemde 11 yıl katkıda bulunduğunu, birikimlerinin toplam tutarının 50.000 Ytl’ye ulaştığını ancak emekli olmadan sistemden ayrıldığını varsayalım. Bu durumda katılımcıya uygulanacak stopaj kesintisi ve eline geçecek tutar aşağıdaki şekilde hesaplanır:
Birikimler: 50.000 Vergiden Muaf Tutulan Kısmı (yok): --- Stopaja Tabi Tutar: 50.000 Kesilecek Stopaj (%10): 5.000 Katılımcıya Yapılacak Ödeme: 45.000 YTL
iii. Sistemde 10 yıl kalmadan sistemden çıkış: Bireysel emeklilik sistemine girdikten 6 yıl sonra birikimlerin 50.000 Ytl’ye ulaştığını yani 10 yıl dolmadan ve emekliliğe hak kazanmdan katılımcının sistemden ayrıldığını varsayalım. Bu durumda katılımcıya uygulancak stopaj kesintisi ve eline geçecek tutar aşağıdaki şekilde hesaplanır:
Birikimler: 50.000 Vergiden Muaf Tutulan Kısmı (yok): --- Stopaja Tabi Tutar: 50.000 Kesilecek Stopaj (%15): 7.500 Katılımcıya Yapılacak Ödeme: 42.500 YTL
106
iv. Bireysel Emeklilik sisteminden, vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle çıkış: Sistemde 8 yıl kalındığı ve bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerin 50.000 ytl’ye ulaştığını varsayalım. Bir kaza sonucu maluliyet durumunda sistemden ayrılmaya karar verildiğinde katılımcıya uygulanacak stopaj kesintisi ve ele geçecek tutar aşağıdaki şekilde hesaplanır:
Birikimler: 50.000 Vergiden Muaf Tutulan Kısmı (%25): 12.500 Stopaja Tabi Tutar: 37.500 Kesilecek Stopaj (%5): 1.875 Katılımcıya Yapılacak Ödeme: 48.125 YTL