El Dokuması Halı Üretimi Yapan İşletmelerde Tasarım Daires

El dokusu halı üretimi yapılan işletmelerde tasarım işlemleri genel itibariyle müşteri odaklı planlanmaktadır. Kar amacı ve pazar rekabeti ihtiyacı ile misyonunu oluşturan firmalar global pazarın en küçük birimi olan müşterilerin isteklerini göz önünde bulundurmak zorundadırlar. Gerek el dokusu halının tasarımı, kalitesi, işçiliği olsun gerekse de maliyeti ve bu maliyetden doğan fiyatlandırıma işlemleri olsun, müşteri odaklı planlama yapmaktadırlar. Bu durum göz önüne alındığında firmaların pazarlama ve tasarım dairesi çalışanlarının karşılıklı etkileşim içinde olması gerekmektedir.

Firmaların pazarlama bölümleri, müşterilerle diyalogta olan, işletmeden işletmeye değişse de genel itibariyle satılan el dokusu halıların kayıtlarının tutulduğu

bölümdür. Bu yüzden pazarlama bölümünde çalışan yetkililer, müşteriler tarafından talep edilen beğenilen, el dokusu halılar konusunda bilgi sahibidirler. Ayrıca özel sipariş olarak gelen taleplerde bile ilk olarak görüşülen bölüm yine pazarlama bölümü olmaktadır. Bu bölümden gelen yönlendirici bilgiler doğrultusunda el dokusu halının tasarım ve üretim işlemleri gerçekleşmektedir.

El dokusu halının üretim aşaması tasarım dairesinde başlamaktadır. Tasarım dairesinde üretime başlama işlemleri üç yöntemle gerçekleşmektedir. Birinci yöntemde işletmelerde, tamamen müşteri istekleri doğrultusunda, müşterinin firma yetkililerine verdiği fotoğraf veya resim, hatta başka yerde dokutulan halının kendisi getirilerek çalışılmaktadır. Müşteri, dokunacak halının renk, desen, kalite, ebat, hammadde seçimi konularını kendisi belirlemektedir.

İkinci yöntemde yine kısmi olarak müşteri istekleri belirleyici unsur olmaktadır. Müsteri, işletmede daha önceden dokunan bir halının deseninde oynama yapılmaksızın renkleri, ebatları, hammadde seçimi konusunda değişiklik isteyebilmektedir. Bu durumlarda müşteriler pazarlama bölümündeki yetkililerle irtibata geçmek suretiyle taleplerini bildirmektedirler.

Üçüncü yöntemde ise müşteri potansiyeli fazla olduğu düşünülen, özellikle müşteriler tarafından en çok tercih edilen ve satın alınan halıların renkleri, mofifleri, desen özellikleri doğrultusunda ayrıca günümüz modasını ve yeni trendleri takip ederek tasarımcı kendi özgün tasarımlarını yapmaktadır. Eğer bu tasarımlar müşteriler tarafından beğenilir ve istek olursa tasarımda renk, desen, kalite, ebat, hammadde konusunda hiçbir değişikliğe uğramadan seri üretime gidilmektedir.

Pazarlama dairesi tarafından renk, desen, kalite, ebat, hammaddesi belirlenen el dokusu halının özellikleri tasarım dairesine bildirilir. Bu bilgiler doğrultusunda tasarımcı tasarım işlemine başlamaktadır.

2.2.1. Üretim Hesaplamaları

Tasarım işleminin ilk basamağı üretim hesaplamalarıdır. Pazarlama dairesinin, tasarım dairesine verdiği bilgiler doğrultusunda tasarımcı ilk olarak çözgü ve atkı uzunluklarını hesaplaması gerekmektedir.

El dokuması halı tasarımı için ilk önce çözgü sayısı (Enine sıra sayısı) ve boyuna sıra sayısının hesaplanması gerekmeketedir.

Çözgü sıra sayısı : Halı kalitesi x Halının eni 10

Çözgü sıra sayısının hesaplanmasıyla kullanılacak çözgünün toplam uzunluğu bulunmalıdır. Kullanılacak çözgünün toplam uzunluğu için halının saçaklarla beraber toplam uzunluğunun, dokuma tezgahının boyunun ve firenin (çözgü leventlerinin çapı v.b) bilinmesi gerekmektedir.

Halının boyu dokuma tezgahından küçük ise;

Çözgünün toplam uzunluğu : halının boyu + saçak boyu + fire (Çözgünün Dokuma tezgahını boyuna göre uzatılması + Halının başlangıç kısmı için ayrılan kısım)

Halının boyu dokuma tezgahından büyük ise;

Çözgünün toplam uzunluğu : Halının boyu + saçak boyu + fire (Halının başlangıç kısmı için ayrılan kısım)

Halının boyundaki düğüm sayısı ise;

Atkı sıra sayısı : Halı kalitesi x halının boyu 10

2.2.2. Desen Hazırlama Yöntemleri

El dokuması halının tasarımı için istenilen özelliklerin belirlenmesi ile tasarımcı

halı desenini çizme işlemine geçmektedir. Tasarım işlemi iki yöntemle

- Elle çizim yöntemi

- Bilgisayarda çizim yöntemi

2.2.2.1. Elle Çizim Yöntemi

Elle çizim yöntemi eskiden beri kullanılan, teknolojik gelişmelerden yararlanılsa da tasarımın ilk adımını oluşturan bir yöntemdir. Bu yöntem uzun zaman ve emek istemektedir. Çizim sırasında hata yapıldığında fark edilmesi zor, ayrıca telafiside kolay olmamaktadır. Tasarımda kullanılmak istenen motiflerin bire bir boyutlarında çizimleri yapılmaktadır. Teknolojiyle gelişen kopyalama yöntemleri sayesinde elle çizim yönteminde de pratikliğe gidilerek motifler istenilen oranda rahatlıkla büyültülebilmete ve istenilen sayıda çoğaltılabilmektedir.

Elle çizim yönteminde tasarım işlemi, çizim kağıdına bire bir boyutlarında, el dokusu halı deseninin tasarıma göre; tamamının, yarısının veya ¼’nün çizilmesi ve bu çizimin kareli kağıda geçirilerek renklendirilmesi işlemlerinden oluşmaktadır.

2.2.2.2. Bilgisayarda Çizim Yöntemi

İlk çağlardan günümüze kadar toplumlar hızlı bir değişim ve gelişim içerisindedirler. Toplumsal değişmenin temel yapılarından biride teknolojidir. Teknolojik gelişmeler, özellikle çağımızda toplumsal yapıdaki köklü dönüşümlerin belirleyici bir öğesi durumuna gelmişlerdir (Tuna, 2003; 22).

Tasarımdan üretim aşamasına kadar her aşamada kullanılan bilgisayar, hem tasarımcıya hem de işletmeye kolaylık sağlamaktadır. Tüm bilgilerin dijital ortamlarda hazırlanıp sunulduğu günümüzde, doğru, hızlı ve sağlıklı bir iletişim için ortak bir dil kullanılması gerekmektedir. Bilgisayar ortamında ortak dil, kullanılan yazılımlar ve standartlarla sağlanmaktadır. Günümüzde pek çok yazılım şirketi tarafından geliştirilen, farklı özelliklere sahip tasarım programları piyasaya sunulmaktadır.

Tasarımların bilgisayarda yapılması, eski yöntemlere göre zamandan ve emekten tasarruf sağlamaktadır. Çünkü bir desen, elde çizim yöntemi ile haftalarca sürerken,

bilgisayarda iki-üç gün gibi kısa bir sürede tamamlanmakta ve renklendirmedeki değişiklikler anında yapılabilmektedir. Renklendirme esnasında bilgisayarda birçok rengi bir arada görmek mümkün olduğundan ve renk değişimleri çabuk yapabildiğinden tasarımın değişik renk varyasyonları anında görülebilmektedir. Ayrıca bilgisayara kayıtlı desenlerden istenilen kısımları kopyalama, kopyalanan alanları istenilen boyutta çoğaltma işlemleri sayesinde tasarım işlemi kolaylaşmaktadır.

Tasarımlar dışında ayrıca sürece yardımcı olması bakımından; yapılan tasarımın kullanılacak yere göre bilgisayarda giydirilebilmesi, katalog yapılabilmesi, adlandırılıp arşivlenmesi gibi yöntemlerle, bilgisayar üretimde her alana girip, tasarımcıya büyük ölçüde yardımcı olmaktadır.

Tasarımlar için harcanan sürenin kısalmasında, ölçülendirme, raportlama ve renklendirmedeki kolaylıkta, hataya müdahalede zaman kazanmada bilgisayarın avantajları yadsınamaz. Fakat bunun yanında bilgisayarların tam ve etkin kullanılmamasından kaynaklanan bazı sıkıntılar yaşanabilmektedir. Bilgisayar ortamında yapılan çizimlerle elle yapılan estetik çizimler önemini yitirmektedir.

Tasarım programlarının bu özellikleri yanında Türk halı sanatı motif, renk ve kompozisyon özellikleriyle, üretildikleri dönemin kültürel durumunu ve sanat anlayışını yansıtması bakımından önem taşımaktadır. Tasarım işlemi, her ne kadar dijital bir ortamda yapılsa da bu işlem sırasında insan faktörü önemli bir yere sahiptir.

Tasarımcının belirlemesi gereken öğeler;

- Halının genel karakterinin yöreye göre belirlenmesi; halının üretiminde uygulanacak plan, motif ve renk ait olduğu yörenin özünü bozmadan ayrıca başka yörelerden de herhangi bir motif aktarmadan oluşturulmalıdır.

- Atkı, çözgü ve ilme; yöresi belirlenen halının karakter özellikleri bozulmamalıdır. Halıların tiplerine göre hazırlanmış özel kareli kağıtlar kullanılmalıdır.

- Sıklık-hav yüksekliği-malzeme; halının kalitesini renk, desen, dm2’deki düğüm sayısı, hav yüksekliği, malzeme ve teknik özellikleri belirlemektedir. Dm2’deki düğüm sayısı ve hav yüksekliği üretilecek halının karakteristik özelliklerine göre belirlenmektedir.

- Halı-desen planı; istenilen boyut içerisine, halının yüzey bölümleri ölçülendirilerek eskiz kağıdına çizilmelidir. Özellikleri belirlenen ve planı çizilen halının, motif yerleştirme planı yapılmalıdır. Amaç; kurguda zemin, orta göbek, kenar, köşe, bordürler ve sedefleri ölçülendirmek ve motiflerin birbirine bağlantısını sağlamaktır.

- Motif ve desen; belirlenen halı özelliklerine göre yapılan plan doğrultusunda motif ve desen çizimi yapılmalıdır.

- Renk; halıda doğru şekilde çözümlenmesi gereken ana öğelerden bir tanesidir. Renk, desenle birlikte halının bütününü oluşturmaktadır. Geleneksel halı sanatında yörelere özgü, o yörenin karekteristik özelliği kabul edilen renk grupları bulunmaktadır (Tozun, 1999; 265-268).

Tasarımcının bu durumda yapması gereken en önemli iş, tasarladığı halının genel karakteristik özelliklerini bozmadan doğru kalitede, doğru desen planı oluşturarak, motifleri bu plana doğru biçimde yerleştirerek, bilgisayara doğru şekilde aktarması gerekmektedir. Seçtiği motif ve renklerin, yörenin özelliklerine uygun olup olmadığına dikkat ettiğinde bilgisayar hata payını en aza indirerek doğru sonuç elde etmesini sağlayacaktır.

2.3. El Dokuması Halı Üretimi Yapan İşletmelerde Kullanılan Bilgisayar