Yukarıda özellikleri detaylı olarak açıklanan bilgi ekonomisinin yapısını daha iyi anlamak amacıyla bilgi ekonomisinin sanayi ekonomisi ile arasındaki farklılıkları açıklamak yararlı olacaktır. Buna göre bu iki ekonomi arasındaki farklılıkları aşağıdaki tablodan da anlaşılacağı üzere; eski ekonomideki kitlesel üretim yeni ekonomide yerini esnek üretime, makineleşme dijitalleşmeye, hiyerarşik yapı şebeke yapısına, maddi varlıklar yerini maddi olmayan varlıklara bırakmış, hizmet sektörü ön plana çıkıp insana yatırımın önemi artmıştır. Bunun gereği olarak eğitimin önemi artmış ve yaşam boyu öğrenim amaç edinilmiştir.
Çizelge 1.8: Eski ve Yeni Ekonominin Anahtar Faktörleri
KONU ESKĐ EKONOMĐ YENĐ EKONOMĐ
Ekonomi Đle Đlgili Özellikler
Piyasalar Durgun Dinamik Rekabet Yapısı Ulusal Küresel
Organizasyon Şekli Hiyerarşik/Bürokratik Network Sistemi Gibi Birbirine Bağlı
Endüstri
Üretim Organizasyonu Kitle Üretimi Esnek Üretim Büyümenin Anahtarı Sermaye/Emek Buluş/Bilgi Teknolojinin Anahtarı Mekanikleşme Sayısallaşma Rekabet Avantajının Kaynağı Ölçek Ekonomilerinden
Kaynaklanan Azalan Maliyetler
Buluş, Kalite, Tam Zamanında Üretim ve Maliyet
Buluş ve Araştırmanın Önemi Düşük-Orta Düzeyde Yüksek Düzeyde Diğer Firmalarla Đlişkiler Tek Başına Kazanma Birlik ve Ortaklık
Đşgücü
Politika Hedefi Tam Đstihdam Yüksek Düzeyde Gerçek Ücret ve Gelir
Beceriler Đş/Spesifik Yetenek Geniş Bilgi/Yetenek Gerekli Eğitim Beceri veya Derece Đçin Yaşamboyu Öğrenme Đşgücü-Yönetim Đlişkisi Tavsiyeci Đşbirliğine Özendirici Đstihdamın Yapısı Durgun Risk Đle Belirlenme/Fırsat
Hükümet
Đş Dünyası-Hükümet Đlişkileri Gerekli Olduğu Ölçüde Büyüme Fırsatlarını Teşvik Edici Önlemler
Hükümet Düzenlemeleri Kumanda ve Kontrol Piyasa Araçları ve Esneklik Kaynak: Özdemir, 2007: 31
Eski ve yeni ekonomi arasındaki farklılıkları daha detaylı şekilde açıklamak gerekirse;
• Eski ekonomide mal ve hizmet üretiminde gelişmenin başlangıcı olan buhar makinesinin yerini, yeni ekonomide bilgisayarlar almaktadır. Ekonomi sanayi sektörü yerine hizmetler sektörü etrafında örgütlenmektedir (Özsağır, 2007: 33).
• Yeni ekonominin temelinde, bilgi teknolojilerindeki radikal değişimler sonucu öğrenme süreçlerinin, daha farklı alan ve boyutlara taşınması yer
almaktadır. Yeni ekonominin altyapısının elle tutulabilir ve gözle görülebilir fiziki mallardan çok, bilgi temelli ve daha fazla hizmete benzeyen mallara doğru kayması söz konusudur. Bunun doğal sonucu ise, bilginin uygulama alanının sürekli olarak gelişmesidir (Bayraç, 2009). Yeni ekonomide teknoloji sayesinde bilgi üretiminin önemi artmış, sanayi toplumunun maddi ürünü yerini artık bilgi üretimine bırakmıştır (Kocacık, 2003: 3). Yeni ekonomi insana yapılan yatırımın getirisinin, fiziki sermaye yatırımlarından daha yüksek olduğu bir döneme girildiğini göstermektedir (Pohjola, 2002a, 143).
• Yeni ekonominin ürün ve hizmetleri, eski ekonomiye göre, göreli olarak emek yoğun bir nitelik taşır. Çünkü ileri teknoloji firmaları, ürünlerini geliştirirken temel olarak iyi yetiştirilmiş işgücünü önemli ölçüde kullanırlar. Bu nedenle eski ekonominin kol gücüne dayalı işgücü değerini yitirmektedir (Özdemir, 2007: 29).
• Üretim teknolojisinde ise, kaynakların kıtlığı prensibinin zorunlu kıldığı “ürün esaslı” stratejiler yerine, küresel pazarlarda rekabeti esas alan üretimde çokluk, çeşitlilik ve esnekliği öngören “pazar esaslı” üretim stratejileri belirlenmiştir (Özsağır, 2007: 33).
• Eski ekonominin maddi malları fabrikalarda üretilirken, yeni ekonomide bilgi kullanımı veri bankaları ve bilgi ağlarına bağlı olarak üretilmektedir. Bilgi dünyanın her yerinde üretilmekte ve bu ağlar aracılığıyla anında her tarafa yayılmaktadır (Erkan, 1994: 101).
• Eski ekonomide üreticiler, üretimlerini düzenlemeden önce talebin azalması ya da artmasını beklerler. Eski ekonomide talep düştüğünde fiyatlar da düşmekte, bu durum arzın düşmesine yol açmaktadır. Yeni ekonomide ise arz artarken fiyatlar düşmekte ve bu durum talebin artmasına yol açmaktadır. Dolayısıyla yeni ekonomi arz-talep dengesini daha üst bir seviyede oluşturmaktadır(Soyak, 2009).
• Eski ekonomide değer kıtlıktan doğmaktadır ve bir ürünün arz edilen miktarı arttıkça değeri düşmektedir. Oysa yeni ekonomide “değer”, çoğaltma, kopyalama, tekrar etme gibi kavramların ışığında bolluktan kaynaklanmaktadır ve güç bolluktan gelmektedir (Özdemir, 2007: 30).
• Eski ekonomi, ekonomiyi kıt kaynakların kullanım ve dağıtımı ile ilgili bir bilim dalı olarak tanımlamaktadır. Yeni ekonomide ise bu tanım artık geçerli değildir. Çünkü temel üretim faktörü olan bilgi kıt bir kaynak değildir. Bu nedenle azalan verimler yasası geçerli değildir, aksine artan bilgi birikimiyle artan verim yasası geçerlidir (Erkan, 2000: 146).
• Eski ekonomi geçerli olan “üretim arttıkça birim başına maliyet düşer” düşüncesi ile çok sayıda firma ve tam rekabet ortamı, yeni ekonomide yerini “inovasyon (yaratıcılık) ve yeni teknolojiler ile maliyetlerin düşürülmesine” ve geçici monopoller ile oligopollere bırakmaktadır. Yeni ekonomide merger, joint venture, acquistion (birleşme, ortak girişim ve devralma) gibi yöntemlerle işletmeler birleşmekte ve bundan kazandıkları sinerji ile, diğer işletmelerle ortaklaşa rekabete girişmektedirler (Bayraç, 2009).
• Bireysel tatmin fonksiyonu açısından, ihtiyaçlar hiyerarşisindeki temel bireysel ihtiyaçların tatmininden karmaşık ihtiyaçların tatminine yönelinmektedir (Özsağır, 2007: 33).
Y. Masuda bilgi toplumunun özelliklerini yenileyici teknoloji, sosyoekonomik yapı ve değerler olmak üzere üç grup altında ele almıştır (Dura ve Atik, 2002:49)
Çizelge1.9: Sanayi Toplumu Ve Bilgi Toplumunun Karşılaştırması
Temel Özellikler Sanayi Toplumu Bilgi Toplumu
Yenileyici Teknoloji
- Öz - Buhar makinesi - Bilgisayar (bellek, hesaplama, kontrol - Temel fonksiyon - Fiziksel emeğin
ikamesi
- Zihinsel emeğin ikamesi - Üretim gücü - Maddi üretim gücü (kişi
başına sermaye artışı)
- Bilgi üretme gücü (optimum hareket- seçim kapasitesinde artış
Sosyoekonomik Yapı
- Ürünler - Faydalı mallar ve hizmetler
- Sıradan bilgi, bilimsel bilgi
- Üretim merkezi - Modern fabrika (makine ekipman)
- Bilgi kullanımı (bilgi ağları, veri bankaları) - Piyasa - Yeni dünya, koloniler,
tüketici satınalma gücü
- Bilimsel bilgi sınırlarının, bilgi alanının genişlemesi - Öncü endüstriler - Đmalat sanayileri
(makine sanayii, kimya sanayi)
- Entelektüel endüstriler (sıradan bilgi ve ilmi bilgi endüstrileri) - Endüstriyel yapı - Birincil, ikincil ve
üçüncül endüstriler
- Matris endüstriyel yapı (birincil, ikincil, üçüncül ve dördüncül endüstri sistemleri - Ekonomik yapı - Mal ekonomisi
(işbölümü, üretim ve tüketimin birbirinden ayrılması
- Ortak ekonomi (ortak üretim ve ortak kullanım) - Sosyoekonomik ilke - Fiyat ilkesi (arz ve
talebin dengesi)
- Amaç ilkesi (ortak ileri beslenme prensibi) - Sosyoekonomik özne - Girişim (özel sektör,
kamu sektörü, üçüncü sektör)
- Gönüllü topluluklar (yerel ve bilgi toplulukları) - Sosyoekonomik sistem - Sermayenin özel
mülkiyeti, serbest rekabet, kar
- Altyapı, ortaklık prensibi, sosyal faydanın önemi
maksimizasyonu - Toplum biçimi - Sınıflı toplum (merkezi
güç, sınıfları kontrol)
- Fonksiyonel toplum (çok merkez, fonksiyon, otonomi
- Ulusal hedef - Gayrisafi ulusal refah - Gayrisafi ulusal tatmin - Hükümet biçimi - Parlamenter demokrasi - Katılımcı demokrasi - Sosyal değişimin itici
gücü
- Đşçi hareketleri, grevler - Sivil hareketler ve sorunlar
- Sosyal problemler - Đşsizlik, savaş, faşizm - Gelecek şokları, terör, kişisel dokunulmazlığın ihlali
- En ileri aşama - Yüksek kitlesel tüketim - Yüksek kitlesel bilgi üretimi
Değerler
- Değer standartları - Maddi değerler (psikolojik ihtiyaçların tatmini)
- Zaman değeri (hedefe yönelik başarı ihtiyaçlarının tatmini - Etik standartlar - Temel insan hakları,
insanlık
- Kişisel disiplin, sosyal katılım
- Zamanın ruhu - Rönesans (insan özgürlüğü)
- Globalizm (insan ve doğanın ortak yaşayışı) Kaynak: Bozkurt, 2006: 41; Meder, 2001: 75; Dura ve Atik, 2002: 50
Çizelge 1.9’a göre;
• Yenileyici teknoloji:
Sanayi toplumunun temelindeki yenileyici teknoloji buhar makinesidir. Buhar makinesinin icadı mal üretimini arttırmış ve ekonomik gelişmeyi hızlandırmıştır. Masuda’ya göre bilgi toplumunun dayandığı yenileyici teknoloji bilgisayar teknolojisidir. Bilgisayar teknolojisi bilgi ve teknoloji üretimini artıracaktır.
• Sosyoekonomik yapı:
Bilgi ve teknoloji üretimi, bilgi toplumunda mal üretiminden daha önemli hale gelmiştir. Bu gelişme sonucunda, sanayi toplumundaki fabrika yerini, bilgi toplumunda
bilgisayar sistemlerini birleştiren, bilgi işleme ve hizmet kolaylıklarından oluşan bilgi altyapısına bırakmıştır.
Sanayi toplumunda sosyal faaliyet, özel sektör, kamu sektörü ve ikisinin karmasından oluşan üçüncü bir sektöre dayalıdır. Bilgi toplumunda ise sosyal faaliyetin en önemli öznesi gönüllü topluluklardır. Gönüllü topluluklardaki bireyler, ortak bir amaca ulaşmak için birlikte çalışacaklardır.
Sanayi toplumunun politik sistemi temsili demokrasi iken, bilgi toplumunda katılımcı demokrasi söz konusudur. Katılımcı demokrasi, merkezi hükümet ve yerel yönetimlerde politika kararlarının yurttaşların tümünün katılımıyla alınmasını ifade eder. Katılımcı demokrasi, sanayi toplumundaki sendikaların yerini bilgi toplumunda sivil yurttaş hareketlerinin almasını sağlayacaktır.
Bilgi toplumunda yaşanan sorunlarda sanayi toplumunun sorunlarından farklı olacaktır. Sanayi toplumun temel problemleri işsizlik, savaş ve faşizm iken, bilgi toplumunda bu sorunların yerini kişisel terör ve gelecek şoku alacaktır.
• Değerler
Sanayi toplumunun temel sosyal değeri fiziksel ve sosyal ihtiyaçların tatminidir. Bilgi toplumunun temel sosyal değeri ise belirlenen hedeflere ulaşmanın tatminidir. Ayrıca sanayi toplumundaki bireysel özgürlük, yerini toplumsal katılım ve globalizme bırakmaktadır.
Çizelge 1.9’dan da anlaşılacağı üzere sanayi toplumunun doğal kaynaklara, donanım merkezli teknolojiye olan bağımlılığı, bilgi toplumunda dijital bilgi sistemlerine ve yazılıma doğru kaymaktadır. Sanayi toplumunun ulus-merkezli yapısı ile bilgi toplumunun küresel çerçevesi ve içeriği daha da belirginleşmektedir (Meder, 2001: 75).