EBEVEYN İZNİ HAKKI VE KULLANIMI

Günümüzde İsveç’de neredeyse her aile ebeveyn izni kullanmaktadır. Ebeveyn izni sisteminin uygulanmaya başlandığı ilk yıllarda daha çok anneler tarafından kullanılan ebeveyn izni, yapılan düzenlemelerle babalar tarafından da kullanılmaya başlanmıştır.

Başlangıçta çok az sayıda erkek ebeveyn izin hakkını kullanırken 2013 yılında bu oranın

%25’e yükseldiği ifade edilmektedir.⁷⁷

İsveç Ebeveyn İzni Kanunu olan Föräldraledighetslagen’ın ilk bölümünde ebeveyn olan çalışanların izin alma haklarının olduğu ve bu hakkın evlatlık edinme durumunda da kullanılabileceği belirtilmiştir. Kanunun ikinci bölümünde ebeveyn izni hakkını sınırlayan sözleşmelerin geçersiz olduğuna değinilmiştir. Aynı kanunun üçüncü bölümünde ise ebeveyn izni tanımına ve çeşitlerine yer verilmiştir. Buna göre ebeveyn izninin ilk olarak kadın çalışanlar için analık izni olduğu ifade edilmiş; daha sonra ise ebeveyn iznine ilişkin ayrıntılar düzenlenmiştir. Kanunda ebeveyn izni çeşitleri; tam zamanlı izinli olma, kısmi süreli çalışmaya geçiş hakkı, çocuğun geçici bakımı için izinli olma ve çocuk yetiştirme yardımı alınan dönemde izinli olma olarak sıralanmaktadır.⁷⁸

Kural olarak, İsveç'te yaşayıp ve orada çalışanlar İsveç'te ebeveyn ödeneği alma hakkını kazanmaktadır. İsveç'te yaşayan ancak başka bir İskandinav ülkesinde çalışanlar ise çalışılan ülkede ebeveyn ödeneği alma hakkına sahip olmaktadır. Temel kural, çalışılan ülkede ebeveynlik hakkının kazanılmasıdır. Ebeveyn izni öncesinde veya izin

75 Taşdemir, a.g.e., s.69-70

76 Taşdemir, a.g.e, s.69-70

77 Taşdemir, a.g.e., s.69-70

78 Taşdemir, a.g.e., s.71

sırasında başka bir İskandinav ülkesine taşınıldığında, ana kural, çalışanın çalıştığı ülkede ebeveyn ödeneği alma hakkını kazanmasıdır. Aile İsveç'te yaşarken, bir veya iki ebeveynin birden başka bir İskandinav ülkesinde çalışması durumunda ebeveyn izni için kural, sosyal yardımda bulunan ülke aynı zamanda analık için ödeme yapması gereken ülkedir. Ebeveyn izin günleri birbirlerine karşı sayılmaktadır. Yani bir ebeveyn tarafından başka bir İskandinav ülkesinde alınan ebeveyn izni, diğer ebeveynin İsveç’te veya diğer ülkeden izin aldığı zamandan itibaren hesaplanmaktadır. Ebeveynlerden biri, başka bir Nordik⁷⁹ ülkede çalışıyorsa ve ilk önce bu ebeveyn izni bu ülkede kullanmaya başladıysa, İsveç'te ebeveyn izni almak isteyen diğer ebeveynin kalan sürelerini kullanabilmesi için diğer Nordik ülkede çalışan ebeveynin ne kadar ebeveyn izni aldığını kanıtlayabilmeli ve böylece Sosyal Sigorta Kurumu ebeveynin İsveç'te ne kadar süreyle ebeveyn izni alabileceğini görebilmelidir. Her iki ebeveyn de başka bir İskandinav ülkesinde çalışıyorsa, çalışma ülkesinin kuralları uyarınca ebeveyn izni hakkına sahiptir. Ebeveyn izni başlamadan önce İsveç'e taşınılırsa ve İsveç'te sigortalılarsa, ebeveynin İsveç’te ebeveyn ödeneği alma hakkı bulunmaktadır. Çocuk İsveç'te doğarsa veya ilk yaşına gelinceye kadar İsveç'e taşınılırsa, çalışanların ebeveyn ödeneği ile toplam 480 gün hakkı vardır. İsveç'te ikamet eden çocuklar için, yaşamlarının ilk yıllarından sonra ebeveyn yardımı günlerinin sayısı sınırlıdır. Başka bir ülkede, İsveç ebeveyn ödeneğine karşılık gelen bir yardım alınırsa, bu süre İsveç ebeveyn ödeneğinden düşülecektir. Gelire dayanarak ebeveyn yardımı alınırsa, ebeveyn izni başladıktan sonra başka bir İskandinav ülkesine taşınmaya devam edildiği sürece İsveç ebeveyn yardımı başka bir İskandinav ülkesine götürülebilir. Ebeveyn izni aldıktan sonra İsveç'e taşınılırsa, ebeveyn ödeneğini kendi ülkelerinden İsveç'e getirmek için başvurulmalıdır. İsveç'te ikamet edildiğinde ebeveynlik ödeneğinin nasıl alabileceğini öğrenmek için, taşınılan ülkedeki Sosyal Güvenlik Kurumuna başvurulmalıdır. ⁸⁰

İsveç'te, doğum yapan çalışanların tam zamanlı izin hakkı vardır. Annenin doğumdan önceki 60. günden itibaren izin kullanma hakkı vardır. İşçi işten ayrılmak istediğini işverenine bildirip doğumdan en az yedi hafta önce ve doğumdan yedi hafta

79 İskandinav ülkeleri Avrupa’nın kuzeyinde yer alan, İsveç, Norveç ve Danimarka’dır. Nordik ülkeler ise bu İskandinav ülkeleri ile birlikte İzlanda, Finlandiya, Faroe Adaları, Aland Adaları ve Grönland’ın oluşturduğu coğrafyadır. https://www.tripsavvy.com/difference-between-scandinavian-and-nordic-1626695, (02.10.2019)

80 “Svensk föräldrapenning” (İsveçli Ebeveyn Yardımı),

https://www.norden.org/sv/info-norden/svensk-sonra doğum iznini kullanabilir. Ayrıca ebeveynler isterlerse Anne Bakım Merkezi (Mödravårdscentralen-MVC) tarafından düzenlenen ebeveyn eğitimine katılabilir. Bu eğitim sırasında her iki ebeveyn de aynı anda ebeveyn yardımı alabilir.⁸¹ Ayrıca ebeveynler;

 Çocuk 18 aylık olana kadar tam zamanlı izin hakkına sahiptir.

 Çocuk sekiz yaşına gelinceye veya birinci sınıfı bitirinceye kadar, isterlerse ücretsiz ebeveyn izin hakkını kullanabilirler.⁸²

 Çocuk sekiz yaşına gelinceye veya çocuk ilkokulu tamamlayana kadar kısa süreli çalışma hakkını kullanabilirler. (normal çalışma saatinin çeyreği kadar daha kısa)⁸³

 Çocuk sekiz yaşına gelinceye veya birinci sınıfı bitirinceye kadar kısa süreli çalışma hakkını kullanabilirler. (normal çalışma saatinin dörtte biri kadar daha kısa-ödeneksiz kısmi izin)⁸⁴

İşverene ebeveyn izni alma talebi konusunda bildirim, aksi kararlaştırılmadıkça en geç iki ay içerisinde yapılmalıdır. Bildirimde ne kadar süre izinli olmanın planlandığı belirtilmelidir. Ebeveyn İzni Kanunu’na göre, çalışanların izin sonrası yaptıkları işlere geri dönme hakları mevcuttur. Ancak, çalışanın ebeveynin izinde olduğu sürede şirket yeniden düzenleme veya başka değişiklikler yaparsa, çalışana başka görevler de verilebilecektir.⁸⁵ Ayrıca, çocuk sekiz yaşına gelene kadar ebeveynlerin yarı zamanlı veya tam zamanlı çalışmaları sırasında ebeveyn izninin parçalı kullanılabilmesi de mümkündür. ⁸⁶ Ebeveyn izni, her takvim yılı için en fazla üç döneme bölünebilirse de, ebeveyn ve işveren aralarında anlaşarak izni birkaç döneme ayrılabilir.⁸⁷

Ebeveyn İzni Kanunu’na göre 12 yaşın altında evde bakılması gereken hasta çocuğu olan ebeveynlerin veya çocuğa bakan kişinin hastalanması durumunda geçici ebeveyn ödeneği alma hakkı vardır. Her bir çocuk için yılda 60 güne kadar ödenek

81“Svensk Föräldrapenning”, a.g.e., (30.09.2019); “Regler för Föräldraledighet”

https://www.babyhjalp.se/ledighet/, (30.09.2019)

82“Svensk Föräldrapenning”, a.g.e., (30.09.2019); “Regler för Föräldraledighet”, a.g.e., (30.09.2019)

83“Regler för Föräldraledighet”, a.g.e., (30.09.2019)

84 Taşdemir, a.g.e., s.73

85“Regler för Föräldraledighet”, a.g.e., (30.09.2019)

86 Ahmet Elnur, “Refah Rejimleri Bağlamında Babalık Yönelimli Aile Politikaları”, Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, Sayı II (1) 48-66 Araştırma Makalesi, 2019, s.58

87“Svensk Föräldrapenning”, a.g.e., (30.09.2019)

sağlanabilir. 60 günlük iznin sonunda durumun özelliğine göre ödenek süresi 60 gün daha uzatılabilir.⁸⁸