Avrupa Birliği

Avrupa Ekonomik Topluluğunu kuran Roma Antlaşması’nda düzenlenen “kadın ve erkekler için eşit ücret ilkesi”, istihdamda eşitlik politikası kapsamındaki düzenlemelerin başlangıç noktasını oluşturmuştur. Kadın ve erkeklere eşit davranılması AB sosyal politikasının temel amaçlarından biri olduğu için 1970’li yıllardan itibaren Avrupa Birliği Hukuku’nda eşit davranma ilkesi ile ilgili pek çok düzenleme kabul edilmiştir. Bu çerçevede aile ve çalışma yaşamı dengesini düzenleyen çocuk bakım politikaları, esnek çalışma, hamile ve doğum yapan kadınların iş hayatında korunması, ebeveyn izni gibi konuları içeren direktifler de çıkarılmıştır.²⁶

Konumuzla ilgili olarak ebeveyn iznine yönelik direktif teklifi ilk kez 1983'de verilmiş ancak 1996 yılına kadar bir gelişme sağlanamamıştır. 1995 yılında UNICE (Avrupa Topluluğu Sanayileri Birliği), CEEP (Avrupa Kamu Teşebbüsleri Birliği) ve

25Drew, a.g.e., s.11-12

26 Taşdemir, a.g.e., s.29; Tezcan Açıkgöz Rana, Maternal Benefits of The Working Women Under EU Law and Comparison with Legal Arrangements and Practices in Turkey, Marmara Üniversitesi Avrupa Birliği Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2010, s.60-79 Örnek olarak 1975 yılında çıkarılan kadın ve erkek çalışanlara eşit ücret prensibinin uygulanmasına ilişkin üye ülke yasalarının yakınlaştırılması hakkındaki 75/117/EEC sayılı direktif, 1978 yılında çıkarılan sosyal güvenlik alanında kadınlara ve erkeklere eşit muamele prensibinin kademeli olarak yürürlüğe sokulması hakkındaki 79/7/EEC sayılı direktif,  1992 yılında çıkarılan hamile, yeni doğum yapmış ve emziren kadınların işlerindeki güvenliği ve sağlığı ile ilgili düzenlemeleri teşvik edici önlemler alınması hakkındaki 92/85/EEC sayılı direktif, 1997 yılında çıkarılan cinsiyete dayalı ayrımcılıkta ispat yükümlülüğü hakkındaki 97/80/EC sayılı direktif verilebilir.

ETUC (Avrupa Sendikalar Konfederasyonu) aile ve çalışma yaşamını dengelemek, kadın ve erkeklere eşit işlem yapılmasını geliştirmek amacıyla Ebeveynlik İzinleri Çerçeve Anlaşmasını kabul etmişlerdir. Bu anlaşmanın üye ülkelerde uygulanmasını sağlamak amacıyla 1996 tarihinde 96/34 / EC sayılı Ebeveynlik İzni Konsey Direktifi hazırlanmıştır.

Ebeveynlik iznine yönelik genel çerçeveyi çizen Direktif, doğum yapan veya evlat edinen ebeveynlere en az 3 aylık ebeveyn izni verilmesini, erkeklerin aile sorumluluklarında eşit pay alması için erkeklerin ebeveynlik izni almaya teşvik edilmesini, ebeveyn iznine hak kazanmak için gerekli çalışma süresini, yapılacak ödemeleri ve izin sonrası istihdam garantisini düzenlemektedir. Direktif üye olan tüm ülkeleri bağlamaktadır.

2010 yılında Ebeveyn İzni Çerçeve Sözleşmesi tamamen revize edilince 96/34 / EC sayılı Direktif yürürlükten kalkmış ve 2010/18 EC sayılı Konsey Direktifi yürürlüğe girmiştir. Direktif, çalışan ebeveynlerin ailevi ve mesleki sorumluluklarını eşitlik ilkesi çerçevesinde dengelemelerine yönelik asgari ihtiyaçları belirlemek üzere çıkarılmıştır.

Üye ülkelerde çalışan tüm erkek ve kadınları her türlü sözleşme ilişkisinde ayrım gözetmeksizin koruma altına almaktadır.

Direktif, doğum veya evlat edinme yoluyla çocuk sahibi olan kadın ve erkek işçilere işteki konumunu kaybetmeden, çocuk en fazla 8 yaşına gelinceye kadar en az 4 aylık ebeveyn izni (3 ay olan izin revize sonrası 4 aya çıkarılmıştır) verilmesini öngörmektedir. Üye ülkelere, çalışanların ebeveyn izni için başvuruda bulunmaları veya izin almaları nedeniyle işten çıkarılmalarını önleyici tedbirler alma zorunluluğu getirmiştir. Ebeveyn izninin bitiminde, işçiler aynı işe veya bu mümkün değilse eşdeğer, benzer bir işe dönme hakkına sahiptirler. İzin hakkının kullanılması halinde, ebeveyn izninin başladığı gün itibariyle kazanılmış ya da kazanılma sürecinde olan haklar, ebeveyn izninin bitimine kadar aynen korunacaktır.

Üye ülkeler, çalışanlarına ebeveyn izni vermek için bir yıldan fazla olmamak kaydıyla hizmet süresi getirebilirler. Eğer işyerinde geçerli nedenler ortaya çıkarsa izin hakkının kullanımı işverence ertelenebilir. Direktife göre, anne veya baba ebeveyn izin hakkını birbirine devredemez sadece paylaşabilirler. Çalışan erkeklerin ve kadınların direktifin sağladığı haklardan eşit olarak yararlanacağı öngörülse bile, direktif ile getirilen

düzenlemelerin ağırlıklı olarak aile ve çalışma hayatını dengeleme anlamına geldiğini söylemek mümkündür.²⁷

Ebeveyn izni direktifini destekleyici görüşler olmakla birlikte, maddi tazminatla ilgili herhangi bir hükmün belirtilmemesi nedeniyle babalar için caydırıcı görülebileceği, ebeveynlerin küçük çocuklarıyla daha fazla zaman geçirmelerine izin vermesine rağmen, yaşlı veya hasta akrabalar gibi ailenin diğer üyelerinden söz etmemesi, ebeveynlerin iş-yaşam dengesini sağlayıcı düzenlemelerin yetersizliği nedeniyle ebeveyn izni alan babaların oranının sürekli düşük kalması hususlarında eleştirilmektedir. Ebeveyn izni, iş ve ev yaşamını dengelemeyi destekleyen bir sistem olmakla birlikte, erkeklerin ebeveyn izni almadıkça, kadınlar ve erkekler arasında eşit bir çocuk bakımı iş bölümü için umut olmadığına vurgu yapılmaktadır.²⁸

Ebeveynler için iş-yaşam dengesini sağlamak üzere çıkarılan 2010/18 / EU sayılı Konsey Direktifi revize edilerek yürürlükten kaldırılmış ve 2019 yılı haziran ayında 2019/1158 EU sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi kabul edilmiştir. Direktif, iş ve aile yaşamının dengelenmesini kolaylaştırmak, iş piyasasında fırsat eşitliği yaratmak amacıyla babalık izni, ebeveyn izni ve bakıcı izni ile ebeveyn veya bakıcı olan işçiler için esnek çalışma düzenlemelerini öngörmektedir. Üye ülkelerde yürürlükte olan iş sözleşmesi veya iş ilişkisi olan tüm çalışanlar için geçerlidir. Bir akrabaya veya çalışanla aynı evde yaşayan ve önemli bir bakıma veya desteğe ihtiyacı olan bir kişiye kişisel bakım veya destek sağlamak için işçinin işten ayrılması anlamına gelen bakıcı izni ilk kez ele alınmıştır. Aynı şekilde ebeveynlerin esnek çalışma düzenlemeleri ile, uzaktan çalışma, esnek çalışma programları veya azaltılmış çalışma saatleri de dahil olmak üzere çalışma modellerini ayarlama olanağı da öngörülmüştür.

Direktifte, babalık izni için işçinin çalışma süresine ve medeni veya aile statüsüne bakılmaksızın 10 iş günü ücretli izin verilmesini, ebeveynlerin her biri için 4 aylık ebeveyn izninin sağlanmasını, ebeveyn izninin ücretli olan 2 aylık kısmının kesinlikle devredilemeyeceğini, ebeveyn izninin uygulanma esaslarını, her bir çalışanın yılda 5 iş günü bakıcı izni alma hakkına sahip olduğunu, çocuğu olan (8 yaşına kadar) işçilerin ve bakıcıların, bakım amacıyla esnek çalışma düzenlemeleri isteme hakkına sahip

27 Drew, a.g.e., s.13; Jääger, a.g.e., s.24-25

28 Drew, a.g.e., s.13-14

olduklarını, izinli oldukları sürede işçilerin haklarının aynen korunacağını öngörmektedir.

AB’de iş, aile ve özel hayatın dengelenmesi cinsiyet eşitliğinin sağlanmasında bir öncelik olarak kabul edilmiştir. Bu alandaki olumlu politikalardan biri olan ebeveyn izni, kadınların işgücü piyasasına katılımını artırmak ve bakım sorumluluklarının ailede paylaşılmasını teşvik etmek için anahtar faktör olarak kabul edilmektedir.

Ayrıca Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı (CFEU), kadın ve erkek işçilere izin veren analık, ücretli doğum izni ve ebeveyn izni nedeniyle haksız işten çıkarmaya karşı korumayı garanti altına almaktadır.

İKİNCİ BÖLÜM: ÇALIŞAN EBEVEYNLERE YÖNELİK ÇOCUK BAKIMI İZİNLERİNE GENEL BAKIŞ