ANALIK İZNİ

hedeflenmektedir. ¹⁷¹

2. EVLAT EDİNMEYE İLİŞKİN DÜZENLEMELER

Ülkemizde evlat edinme işlemleri; Türk Medeni Kanun’un 305’den 320’ye kadar olan maddeleri, Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliğine Dair Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun, Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük ve bu mevzuat ve işleyişe yönelik olarak hazırlanan genelge ve dağıtımlı yazılar kapsamında hukuki boyutu yürütülmektedir.

Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 305. maddesine göre bir küçüğün evlat edinilmesi, evlat edinen tarafından bir yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması koşuluna bağlıdır. Evlat edinmenin her halde küçüğün yararına bulunması ve evlat edinenin diğer çocuklarının yararlarının hakkaniyete aykırı bir biçimde zedelenmemesi de gerekmektedir. TMK’nun 306 maddesine göre eşler, ancak birlikte evlat edinebilirler ve evli olmayanlar birlikte evlat edinemezler. Eşlerin en az beş yıldan beri evli olmaları veya otuz yaşını doldurmuş bulunmaları gerekmektedir. Eşlerden biri, en az iki yıldan beri evli olmaları veya kendisinin otuz yaşını doldurmuş bulunması koşuluyla diğerinin çocuğunu evlat edinmesi de mümkündür. Ayrıca evli olmayan kişi de otuz yaşını doldurmuş ise tek başına evlat edinebilir. Ancak otuz yaşını doldurmuş olan eş, diğer eşin ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksunluğu veya iki yılı aşkın süreden beri nerede olduğunun bilinmemesi ya da mahkeme kararıyla iki yılı aşkın süreden beri eşinden ayrı yaşamakta olması yüzünden birlikte evlat edinmesinin mümkün olmadığını ispat etmesi halinde, münferiden evlat edinebilir. Buradaki münferiden evlat edinme ibaresini, bir evlilik ilişkisi olmaksızın kadın veya erkek işçinin tek başına evlat edinmesi olarak anlamak, hükmün ve analık izni veya ücretsiz izin sonrası yapılacak kısmi süreli çalışmalar hakkındaki yönetmeliğin ilgili düzenlemelerinin amacına daha uygundur.

2.1. ANALIK İZNİ

171 Çağla Ünlütürk Ulutaş, “İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma Politikaları: Türkiye’de Yeni Politika Arayışları”, Pamukkale Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi,

Evlat edinme halinde analık izni, çalışma mevzuatına ilk kez Torba Kanun ile getirilmiştir. 6111 ve 6663 sayılı torba kanunlarla çalışma mevzuatımızda evlat edinme izni düzenlenmiştir. Bu konudaki ilk düzenleme, 13.02.2011 tarih ve 6111 sayılı Kanun ile Devlet Memurları Kanunu’nda yapılmıştır. Kanun’un 108/c maddesinde yapılan değişiklikle, “3 yaşını doldurmamış bir çocuğu evlat edinen memura istek üzerine 24 aya kadar aylıksız izin verilir” hükmü getirilmiştir. Diğer bir düzenleme, 29.01.2016 tarih ve 6663 sayılı Torba Kanun ile İş Kanunu’nun 74. maddesinde yapılan değişiklikle, evlat edinme işçiler açısından da düzenlenmiştir.¹⁷²

6663 sayılı yasayla yapılan değişiklikle yeni doğan çocuğun bakımını üstlenen anne gibi evlat edinen işçinin de evlat edindiği çocuğun bakımını üstleneceği ve onunla ilgilenmesi gerektiği düşünülerek analık izninden yararlanması kabul edilmiştir.¹⁷³ Buna göre, üç yaşını doldurmamış bir çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene, çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta boyunca analık izni kullandırılacaktır.¹⁷⁴

Üç yaşını doldurmamış çocuk, eşlerden her ikisi veya sadece biri tarafından evlat edinilmiş olabilir. Her iki eş de aynı çocuğu evlat edindiği takdirde, bunlardan sadece biri analık izninden yararlanabilecektir. Bunun gibi, eşlerden sadece birisi çocuğu evlat edindiği takdirde sadece evlat edinenin analık izninden yararlanması söz konusu olacaktır. Doğum yapmayıp küçük bir çocuğu evlat edinenlere evlat edindikleri çocukla ilgilenme olanağını sağlamak üzere analık izni kullanma hakkının yasayla tanınması ileri bir adımı oluştursa da bunun diğer yasalardaki olası yansımaları düşünülmemiştir. Analık izninden yararlanacak evlat edinen kişilere gelir güvencesinin tanınmadığı görülmektedir.

İş Kanununun ek m. 2/I’ de belirtildiği üzere evlat edinen işçi, sadece beş gün ücretli izin hakkına sahiptir. Sekiz haftalık analık izninin ilk beş günü dışında ise herhangi bir parasal yardım öngörülmemektedir. Bu bağlamda, 5510 sayılı Kanun’un 18. maddesinde değişikliğe gidilerek, evlat edinen eşlerden birinin veya bizzat çocuğu evlat edinenin, sekiz haftanın beş günü dışında analık sigortasının parasal yardımından (geçici iş

172 Balcı, a.g.e., s.22

173 İsteği halinde kadın işçiye, on altı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde on sekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme halinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz. (4857 sayılı İş Kanunu madde 74/6)

174 Tankut Centel, “6663 Sayılı Yasa’yla İş Kanunu’na Getirilen Değişiklikler- Analık Halinin Yeniden Düzenlenmesi”, SİCİL İş Hukuku Dergisi, Sayı:35, İstanbul, 2016, s.11

göremezlik ödeneğinden) yararlandırılması gerekmektedir. Aksi takdirde, evlat edinenin analık izninden yararlanması olanağı, fiilen ortadan kalkacaktır.¹⁷⁵

Evlat edinme için Türk Medeni Kanun’unda belirtilen diğer koşullarla birlikte küçüğün ana babasının rızası veya rızanın aranmamasının koşulları oluştuğunda ise mahkeme kararı da ayrıca gerekmektedir. Kanunda belirtilen usullere uygun olmayan evlat edinme, ebeveyne kısmi çalışma talebinde bulunma hakkı tanımamaktadır. Yasalar nezdinde anne ve babaya tanınan haklar evlat edinmeyle birlikte evlat edinene geçmektedir.¹⁷⁶ Bu hakların evlat edinene geçmesiyle birlikte ebeveynin yararlandığı izinlerden evlat edinen kişiler yararlanmaya başlayacaktır. Bu nedenle evlat edinme izni, ebeveyn izninin alt başlığı içerisinde yer almaktadır ve evlat edinen bu izinlerden yararlanacaktır. Evlat edinen için ebeveynlere tanınan mevcut ebeveynlik izinleri dışında henüz başka bir izin yoktur. Ebeveyn izni evlat edinme iznini kapsamaktadır ve ebeveyn izninde tanınan izin ve süreler evlat edinen için de geçerlidir.

2.2. ALTI AYA KADAR ÜCRETSİZ İZİN

İş Kanunu’nun 74.maddesine göre analık/doğum izni bitiminde kadın işçiye tanınan 6 aya kadar ücretsiz izin hakkı, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme halinde eşlerden birine veya evlat edinene de tanınmıştır.

Evlat edinme durumunda 8 haftalık analık izninin bitiminden sonra bu izinden yararlanmak isteyen işçi, izin kullanmak istediği tarihleri gösterir yazılı bir dilekçe ile işverene başvurur ve kanunen tanınmış bir hak olduğu için işverenin rızası aranmaz.

Başvurunun izne ayrılmak istediği tarihten bir ay önce verilmesi gerekmektedir. Ancak bu durumda iş sözleşmesi askıda kalacağı için işçi ücrete hak kazanamayacağı gibi bu sürenin hizmet süresinden sayılması da mümkün olmayacaktır.

Ücretsiz doğum izni en çok 6 aydır ve doğum izninin bittiği tarihten itibaren başlamaktadır. Dolayısıyla doğum izninin bitiminde talep edilmez, kadın işçi çalışma hayatına dönerse, ancak 2 ay sonra doğum izni kullanmak için talepte bulunursa, kullanılabilecek ücretsiz izin süresi 4 ay olmaktadır.

175 Centel, a.g.e., s.12

176Ferda Yalçın, “Türk Medeni Kanununda Evlat Edinme Hükümleri”,

Ücretsiz izin alan işçi bu izin süresinin tamamını kullanmak zorunda değildir.

İstediği zaman iznini kesip Haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin alabilir veya çalışma hayatına geri dönebilir.

2.3. HAFTALIK ÇALIŞMA SÜRESİNİN YARISI KADAR ÜCRETSİZ İZİN