Dubai World Central Uluslararası Havalimanı

Dubai, Arap Yarımadası’nda bulunan yedi emirlikten birisidir. Dubai Uluslararası Havalimanı şehrin merkezinin 37 km güneybatısında bulunan ve henüz inşa halinde olan Dubai World Central’ın bir parçasıdır (www.wikizero.biz).

Dubai World Center ise, merkezin yaklaşık 40 km (25 mil) güneyinde bulunan, Al-Maktoum Uluslararası Havalimanı’nın (DWC- Al Maktoum Uluslararası Havalimanı Kodu) çevresine inşa edilen 82 milyar dolar yatırım bütçeli havalimanı merkezli bir şehirdir. Tam anlamıyla Aerotropolis modele örnek teşkil eden havalimanı, lojistik merkezli bir havalimanı şehridir. Bünyesinde çalıştıracağı birçok çalışanı için megamall, ofis kuleleri, oteller, golf sahası, konutlar ve alışveriş merkezleri inşa edilmektedir (Kasarda, 2008:4).

Harita 8. Al-Maktoum Uluslararası Havalimanı

73

Havalimanı konum olarak, Orta Asya, Avrupa ve Asya’nın tam ortasında yer almaktadır. Böylelikle doğu-batı arasındaki trafik akışının seyrini değiştirmektedir. Aynı zamanda önemli bir rekabet unsuru oluşturmaktadır (Murel ve O’Connell, 2011:1-11). Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Katar’ın potansiyel turizm hacminin büyümesiyle birlikte bölgeye çok sayıda turist akışı sağlanmaktadır. Bu durum ise, havalimanları açısından büyümelere ve yeni stratejiler üretmesine yol açmaktadır. Bölgenin ekonomik kalkınmasında havacılığın büyük bir rol oynayacağı görülmektedir (Ashford vd. 2011:693). Özellikle Abu Dabi, Dubai ve Doha havalimanları gelecek tahminlerden yola çıkarak devasa boyutlarda genişleme projeleri başlatmışlardır. Söz konusu 3 havalimanının, 2020 yılına kadar toplamda 340 milyon yolcu kapasitesine sahip olacağı tahmin edilmektedir (Murel ve O’Connell, 2011:1-11).

Dubai’nin turizmin etkisiyle hızlı bir şekilde büyümesi Aerotropolis model kavramının bölgede yerleşmesine neden olmuştur. İş, turizm ve eğlence hedefleri ile bu model kapsamında havalimanı faaliyete başlamaktadır. Aerotropolis model kapsamında, havalimanının sahip olduğu özellikler ve avantajlar aşağıda sıralanmıştır(Ashford vd. 2011:693; Kasarda, 1991);

 Doğu batı arasındaki ulaşım koridoru görevini üstelenecek bir konumda olması,

 Politik ve ekonomik anlamda devam eden istikrarlı faaliyetler,  Geniş ve kapsamlı bir ticaret ağına sahip olması,

 Dünya standartlarında turizm tesislerine, iş yerlerine ve ofislerine sahip olması,

 Yüksek yaşam koşulları ve kalitesine sahip olması,  Ulaştırma alt yapısının çok gelişmiş olması,

 Modern telekomünikasyon ve hizmetler sunması,

 Gelişmiş finans ve servis merkezlerini bünyesinde bulundurması gibi özellikleri ile Dubai Uluslararası Havalimanı Aerotropolis model kapsamında değerlendirilebilmektedir.

74

Dubai Uluslararası Havalimanı teknoloji anlamında üst düzey yeniliklere ve gelişmelere sahiptir. Özellikle bekleme sürelerini düşüren sistemiyle bagaj hacminde %4’lük büyüme yaşamıştır. 5.7 milyon bagaj hacmi ile 175 km’lik geliştirilmiş bagaj sistemine sahip olan Dubai Uluslararası Havalimanı, bagaj alımlarındaki bekleme sürelerini azaltırken, akıllı kapı teknolojisi ile de transit yolculara zaman kazandırmaktadır(https://www.airlinehaber.com/).

Dubai Havalimanı’na gelen taleplerin artması havalimanının büyüme hızının artmasına neden olmuştur. Öyle ki yılın son çeyreğinin ilk ayında, 7 milyondan fazla yolcu taşıyarak Ekim ayında %2.1’lik bir büyüme yaşamıştır. Bu büyüme yıl süresince yaşanan yolcu trafiğinin 74,5 milyon olmasını sağlamıştır. Böylece, Dubai’deki günlük uçuş sayısı 1.122’leri bulurken, yıl içerisinde toplamda 340.198 sefer gerçekleştirilmiştir. Bir yıldaki toplam kargo tonajı ise 2.169.991’dir(https://www.airlinehaber.com/).

Dubai Uluslararası Havalimanı en son teknolojilere hakim, terminalleri arasında raylı sistemleri bulunan bir havalimanıdır. Uluslararası yolcu taşımacılığında, birinci sırada yer almaktadır. Turizmin de büyük oranda etkisiyle birlikte Dubai, gelişimini ve büyümesini devam ettirebilmek için yeni bir havalimanının yapılmasını öngörmüştür. Bu doğrultuda, Dubai World Center’ın merkezinde inşasına başlatılan tam bir Aerotropolis örneği olan Al-Maktoum Havalimanı’nın yapımına karar verilmiştir (https://www.airlinehaber.com/; https://www.havayolu101.com/).

2020 yılında açılışının yapılması planlanan Al-Maktoum Havalimanı’na yılda otuz milyondan fazla yolcunun taşınması beklenmektedir. Teknolojinin ön saflarda yer aldığı havalimanında otoparklarda aracın otomatik olarak alınıp, teslim edildiği sistemler bulunmaktadır. Aynı zamanda sıfır atık projesiyle yapımına başlatılan havalimanına ulaşım seçenekleri arasında, metro, hızlı tren ve lokal tren bulunmaktadır (https://www.airlinehaber.com/; https://www.havayolu101.com/).

İlk yolcu terminalinin 2009’da açılacağı planlanan Al-Maktoum Havalimanı ülkenin yaşadığı kriz nedeniyle ertelenmiştir. Kargo operasyonları ise 27 Haziran 2010 yılında yapılan bir deneme uçuşu ile hizmete girmiştir. Havalimanı tamamen tamamlandığında, dünyadaki en büyük yolcu ve kargo hub’ı olması öngörülmektedir.

75

Öyle ki, Dubai Airports Başkanı Şeyh Ahmed bin Saeed, havalimanının açılışında, ‘’Yeni havalimanının, Dubai’nin ticaret, ulaşım, lojistik ve turizm konularında bir merkez olma özelliği açısından geleceğe yönelik çok hayatî bir rol oynayacaktır’’ ifadelerine yer vermiştir. Al-Maktoum Havalimanı’nın özelliklerine ve kapasitesine bakıldığında bu sözlerin doğrulandığı rahatlıkla görülebilmektedir. Havalimanı’nın başlıca özellikleri aşağıdaki gibidir (https://www.havayolu101.com/):

 Dubai Havalimanı ile kıyaslandığında 10 katı büyüklüğe sahiptir.  Uçuşlar ve operasyonlar, 24 saat boyunca yapılabilecek ve dört adet uçak aynı zamanda iniş gerçekleştirebilecektir.

 Birbirine paralel, 5 adet 4.9 km uzunluğunda pistler bulunacaktır.  Yıllık kargo kapasitesinin 12 milyon ton olacağı öngörülmektedir.  16 adet ayrı kargo terminali bulunacaktır.

 Restoranlar, oteller, alışveriş merkezleri, duty-free mağazalar, farklı birçok uçak modeline hizmet verebilen teknik bakım tesisleri, 100.000 araç kapasiteli otopark ve Dubai Uluslararası Havalimanı ile hızlı tren bağlantısı bulunmaktadır.

Ekolojik dengeye zarar vermeyecek şekilde özenle tasarlanan Al-Maktoum Havalimanı’nda 200 adet geniş gövdeli uçak bulundurulacaktır. Doğa ve çevre konusunda oldukça hassas davranılan havalimanında, kullanılan enerjinin %30’luk bölümü güneş panellerinden elde edilmektedir. Kullanılan sulardaki sarfiyat ise %70 oranında azaltılacaktır. Havalimanındaki çöplerin yine havalimanı içerisinde değerlendirilip, çıkan çöplerin tamamının işlendikten sonra, enerji elde edilip kullanılması planlanmaktadır. Havalimanındaki enerjinin verimli kullanılması ve karbon salınımının nötrlenmesinden dolayı, dünyanın ilk ‘’karbon nötr’’ havalimanı olması konusunda öncülük edecektir (https://www.havayolu101.com/; https://rayhaber.com/ ).

Al-Maktoum Havalimanı tasarım olarak da farklılıklar göstermektedir. Alanın her iki tarafında birer tane terminal (T1-T2) bulunan havalimanında yolcular burada işlemlerini gerçekleştireceklerdir. İşlemleri biten yolcular, bulundukları katın bir altına inerek, tam otomatik raylı sistem ile alanın ortasında yer alan uydu

76

terminallerine geçiş yapacaklardır. Bu terminallerde, duty-free mağazalar, restoranlar ve diğer yiyecek-içecek alanları ve özel yolcu salonları gibi hizmet veren yerler bulundurulacaktır. Uydu terminallerinin inşasının kolay olmasının yanı sıra düşük maliyetli ve esnek bir yapıda olacağı belirtilmektedir. İşletme maliyetlerinin de aynı oranda düşük olacağı öngörülmektedir (https://www.havayolu101.com/; https://rayhaber.com/ ).

Resim 3. Al-Maktoum Havalimanı Terminalleri ve Uyduları

Kaynak: https://www.havayolu101.com

Dünyanın en büyük havalimanı olacak olan Al Maktoum Havalimanı Dubai hava taşımacılığını zirvede tutması öngörülmektedir. Dubai’nin Jebel Ali mevkiisinde konumlandırılan havalimanı büyük bir kentsel tasarımın uygulaması olarak görülmektedir. Aerotropolis modele uygun bir şekilde planlaması yapılan havalimanı dünyadaki en büyük havalimanlarından biri olacaktır. Bu nedenle uzun vadeli bir kalkınma planına sahip olmasıyla dikkatleri çekmektedir (https://www.havayolu101.com/; https://www.airlinehaber.com/).

Aerotropolis model kapsamında inşa edilen ve 6 bölümden oluşan havalimanının planlaması aşağıdaki gibidir (Ashford vd. 2011:696) :

a- Havacılık Şehri: Dünyanın önde gelen havacılık şirketlerinin ofislerinin bulunduğu, birçok havacılık endüstrisi ve işletmelerinin yer aldığı bir havacılık şehri oluşturmak amaçlanmıştır. Aynı zamanda uçak bakımının yapıldığı alanlar, uçak ihalesi ve satışının yapıldığı ofisler, yedek parça bankaları, uçuş simülasyonu ve catering ve ilgili tesisler ile eğitim ve mesleki gelişim için uygun pozisyona sahip, havacılık teknolojisi merkezi ile ilgilenen işletmeleri de içermektedir.

77

b- Lojistik Şehri: Hava, deniz ve kara taşımacılığı modlarının bir arada yapılmasına olanak sağlayan bir lojistik şehrinin kurulması amaçlanmıştır. Hava taşımacılığı (Jebel Ali Havalimanı) aracılığıyla, deniz taşımacılığı (JAFZA-Jebel Ali Freezone) aracılığıyla, karayolu (BAE'nin ana karayolu ağı) aracılığıyla ve demiryolu (Etihad Demiryolları) aracılığıyla ile entegre multimodal lojistik platformu kurulmaktadır. Aynı zamanda Express Line ile ekspres bir tren hattı ve Dubai metro ile bir yolcu treni hattı kurularak havalimanına kolayca ulaşım sağlanabilmektedir. Bunun yanı sıra DWC Internal Metro hattı ile havalimanı içerisinde de ulaşım sistemleri mevcuttur. Havalimanından ayrılan yolcular, 400 metreden az bir mesafede raylı sistem istasyonuna ulaşım sağlayabilecektir. Ulaşım hatlarının bazı noktaları check-in işlemlerinin yapılmasına imkan vererek yolculara kolaylık sağlamaktadır. Örneğin; ekspres tren istasyonlarında yolcular rahat bir şekilde tren istasyonlarından check-in işlemlerini gerçekleştirebilmektedirler. Lojistik şehrinde, üretim, montaj, yüksek teknoloji ve hafif sanayi de dahil olmak üzere lojistik ve katma değerli hizmetler, tek bir gümrüklü ve serbest bölge (FTZ- Free Trade Zone) ortamında birleştirilmektedir.

Lojistik şehri, ofis parkında 400.000 m2_{’den fazla ticari ofis alanı ve iki iş}

otelinin bulunması planlanmaktadır. Bölgede 40.000 kadar işçinin çalıştırılması düşünülmektedir. Havalimanında aynı zamanda deniz ve kargo arasında bir bağlantı sistemi kurularak hızlı ve verimli bir şekilde yük ve kargo taşımacılığının yapılması sağlanacaktır. Bu sistem için, Jebel Ali Limanı ve Jebel Ali Serbest Bölgesi entegre bir hale getirilecektir. Şu an ise havalimanında 30’dan fazla hava kargo şirketi operasyonlarını gerçekleştirmektedir.

c- Ticaret Şehri: Dubai World Central’ın finansal ve işletme açısından şehrin ticaret merkezi olması amaçlanmaktadır. Yaklaşık olarak 130.000 kişiyi istihdam edecek önde gelen şirketlerin, finans ve iş ofislerini bünyesinde barındırması beklenmektedir. Söz konusu şirketler, zamandan tasarruf etmek, üstün hizmet kalitesi sunmak ve işlerini hızlı bir şekilde yürütebilmek için birinci sınıf uluslararası erişime sahip olacaklardır. Ticaret merkezi bünyesinde farklı standartlarda yaklaşık 25 tane otelin yapılması planlanmaktadır.

d- Yerleşim Yeri: Mavi yakalı çalışanlardan yöneticilere kadar her türlü kesimden bireylerin konaklayabileceği şekilde bir yaşam alanı yaratmayı

78

amaçlamaktadırlar. 24 kata kadar ulaşan bloklar, villalar ve lüks dairelerden oluşan kompleks bir yerleşim planı oluşturulmaktadır. Aynı zamanda oteller, geniş bir alışveriş kompleksi, tema parklar, eğlence tesisleri ve diğer ticari tesisleri içeren spor salonları, sinema salonları vb. eğlence aktivitelerini barındıran bir yerleşim yeri planlanmaktadır.

Fotoğraf 3. Dubai World Central Al-Maktoum Havalimanı Yerleşim Yeri

Kaynak: Ashford vd. 2011.

e- Bilim ve Teknoloji Kurumsal Parkı: Bilim ve teknoloji kurumsal parkı Şekil 25.de gösterildiği gibi, araştırma merkezleri, tıp merkezleri, ilaç endüstrileri, ileri teknoloji geliştirme laboratuvarları, şirket ofisleri, konferans merkezleri, bilim sergi salonları ve bunların yanı sıra bilim teknoloji alanında akademik eğitim veren enstitüleri içermektedir.

Fotoğraf 4. Dubai World Central Al-Maktoum Havalimanı Bilim ve Teknoloji Kurumsal Parkı

Kaynak: Ashford vd. 2011.

f- Golf Şehri ve Tatil Köyü: Al-Maktoum Havalimanı’nın doğusunda büyük bir golf alanı bulunmaktadır. DWC’ye entegre edilmiş iki adet 18 delikli bir

79

parkurdan oluşan mega golf sahasıdır. Aerotropolis model içerisinde tasarlanmış olan golf sahasının etrafı bir dizi yüksek binalar ve villa kümeleri ile çevrelenmiştir. Tesisin, Dubai’ye dünya turizmi açısından fayda sağlaması beklenmektedir. Böylelikle, havalimanında lojistik, havacılık, ticaret ve yerleşim yerlerinden oluşan bir havacılık şehri kurulmaktadır.

Al-Maktoum Havalimanı tamamen tamamlandığında, yıllık yolcu kapasitesinin 260 milyon ve kargo kapasitesinin ise 12 milyon olacağı öngörülmektedir. Resmi açılışının 2020 Expo ile yapılması planlanan havalimanında milli havayolu olan Emirates Havayolları’nın 2026 yılında tüm seferlerini buraya aktaracağı beklenmektedir. Şu an ise havalimanında Wizz Air, Gulf Air ve Jazeera Airways gibi düşük maliyetli havayolu işletmeleri faaliyet göstermektedir. Al- Maktoum Havalimanı 27 Haziran 2010 yılında gerçekleştirilen bir kargo seferiyle hizmete girmiştir. Daha sonra havalimanına ilk sefer gerçekleştiren havayolu firması ise, Wizz Air olmuştur. Al-Maktoum Havalimanı, Wizz Air’in 27 Ekim 2013 tarihinde gerçekleştirdiği W6 2497 sayılı sefer numarası ve Budapeşte-Dubai uçuşuyla ilk seferlerine başlamıştır. Gulf Air 8 Aralık 2013’te, Jazeera Airways ise 31 Ekim 2013 tarihlerinde seferlerine başlamıştır. Genellikle düşük maliyetli taşıyıcıların ve charter firmalarının yer aldığı havalimanında zaman ilerledikçe faaliyet gösteren havayolu sayısının artması beklenmektedir.

Havalimanı’ndaki bütün operasyonlar, havalimanı tamamen faaliyete geçene kadar geçici bir terminal binası üzerinden gerçekleştirilmektedir. Sırasıyla faaliyetleri gerçekleştiren firmalar; yer hizmetleri Dnata, ikram üretimi Emirates Flight Catering ve perakende işleri Dubai Duty Free tarafından hizmet verilmektedir.

80

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3. İSTANBUL HAVALİMANI VE AEROTROPOLIS BAKIŞ AÇISIYLA İNCELENMESİ

Günümüzde işletmeler, esneklik arayışı içerisinde olduğundan lojistik, ulaşım vb. konular giderek daha önemli bir hale gelmektedir. Hız, esneklik ve tam zamanında tedarik sağlayan sistemi benimseyen firmaların stratejisinde bu unsurlar, işletmeler için fiyat ve kalite kadar önemli bir konumdadır. İşletmeler, pazarlara erişilebilirliklerini artırmak amacıyla öncelikle konumlarını belirlemektedirler. Sonuç olarak, hızlı teslimat ve hızlı ulaşım önemli bir unsur olmaktadır. Bu bağlamda ise havalimanları, havayolu taşımacılığını daha kârlı hale getirebilmek için yeterli kapasiteye sahip yeni bir tür merkezi iş bölgesi olarak görülmektedir. Bu doğrultuda, Kasarda (2000) ilk kez bir Aerotropolis fikrini, yani yüksek bir lojistik tesis konsantrasyonu ve belirli havalimanları yakınındaki ticari faaliyetlerle karakterize edilen geniş bir sanayi alanını ortaya koymaktadır (Nicolini vd. 2016:57).

Geçmişten günümüze havalimanı kavramının evrimsel modeli Şekil 11.deki gibi gösterilmiştir.

Şekil 11. Havalimanı Kavramının Gelişimi

81

Havalimanları, bulunduğu bölgeyi ekonomik ve sosyal açıdan etkilemesinin yanı sıra insanları, kıtaları, kültürleri birbirine bağlayarak küresel ölçekte erişilebilirlik sunmaktadır (Kuyucak Şengür, 2018:9). Bu durum ise havalimanlarına başka bir bakış açısı getirmektedir. Söz konusu Aerotropolis model, havalimanlarına getirilen bakış açısının en son halidir.

İstanbul Havalimanı (İGA) şehir merkezinden 35 km uzaklıkta ve İstanbul’un kuzeyinde yer almaktadır. 76,5 milyon metrekarelik bir alana inşa edilmektedir. Havalimanı’nın inşası ve işletilmesi Cengiz-MAPA-Limak-Kolin-Kalyon Ortak Girişim Grubu’na ihale edilmiştir. İstanbul Havalimanı, 300 milyon avroluk yatırım ve 76,5 milyon metrekarelik alan ile Türkiye’nin en büyük projesidir. Bu proje kapsamında, havalimanı yıllık toplam 200 milyon yolcu kapasitesine sahip olacak şekilde planlanmıştır. Toplamda iki terminal ve altı pistten oluşması planlanan havalimanı 4 fazda bitirilecektir. Birinci fazında 2 adet pist ve 90 milyon yolcu kapasiteli terminal binası yapılmıştır. Yapılan bu ilk yolcu terminal binası 1,44 milyon metrekarelik bir alana inşa edilmiştir. Bu yönüyle dünyanın en büyük terminal binası olması özelliğine sahiptir. İlerleyen fazlarda ise, birinci faza ilaveten ek terminal binaları ve pistler eklenerek kapasite 90 milyondan 150 milyon yolcuya çıkarılacaktır. Projenin sonunda terminal kapasitesinin 200 milyon yolcuya kadar genişletilebilecek şekilde planlamalar yapılmaktadır (https://www.igairport.com/tr).

Harita 9. İstanbul Havalimanı

82

Bu bölümde büyük bir yatırım yapılan İstanbul Havalimanı jeopolitik ve ulaşım coğrafyası açısından ve Aerotropolis model kapsamında beş başlık altında incelenmiştir.