Diyarbakır GüneĢ Evi, Diyarbakır (ġekil 4.45)

ġekil 4.45: Diyarbakır GüneĢ Evi, Diyarbakır

Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesi tarafından Mimar Çelik Erengezgin‟e yaptırılan Diyarbakır GüneĢ Evi, Güney Doğu Anadolu Bölgesi‟nde güneĢ enerjisinin kullanımına yönelik örnek bir bina olması hedefiyle 21 Haziran 2008 tarihinde hizmete açılmıĢtır.

Projenin amacı; ilde ve yörede güneĢ enerjisi kullanımına yönelik toplumsal bilinç oluĢturmaktır. Ayrıca kendi enerjisini kendisi üreten, toprak altındaki ortalama 15o

C sıcaklıktan faydalanan, yağmur suyunu depolayan, bahçe sulaması ve klozet rezervuarlarında arıtılmıĢ atık su kullanan, döküm gövdeli Ģöminenin iç konfora olumlu etkilerinden faydalanan dıĢarıya hiçbir bağımlılığı kalmayan bu proje ile benzeri projelerin olabilirliğini göstermek ve benimsenmesini kolaylaĢtırmaktır. Bununla beraber “GüneĢ Evi” uygulama sonuçlarının görülebildiği, bilinçlendirme faaliyetleri ve temiz enerji çalıĢmalarının yapıldığı bir “araĢtırma merkezi” olması hedeflenmiĢtir. Bu projenin aynı zamanda, enerji elde etme biçimlerini ve ölçümlerini kendi web sitesi aracılığı ile 24 saat tüm dünya ile paylaĢan, bilimsel bir

Diarbakır GüneĢ Evi‟nin genel özellikleri; 66 m2

kapalı alana sahip zemin katı, 16 m2 serası, 21 m2

ara katı ve 9 m2 çatı arası deposu ile, sadece banyosu eksik küçük bir ev kurgusuna sahiptir. Bu model, eklenebilecek ünitelerle, 150 m2_{‟ye kadar} geniĢleyebilen, dört yatak odalı ve çift banyolu bir eve rahatlıkla dönüĢebilmektedir. Burada amaç, öncelikle olabilirliği göstermek ve benimsenmesini kolaylaĢtırmaktır. Binanın planı ġekil 4.46‟de görülmektedir (Aydeniz, 2008).

ġekil 4.46: Diyarbakır GüneĢ Evi‟nin Planı.

Diyarbakır GüneĢ Evi‟nin salonu; eğitim toplantıları ve bazı özel hizmetler için daima halka açık bir toplantı mekânı, ara katıysa üç kiĢinin rahatça çalıĢabileceği bir araĢtırma ofisi olarak planlanmıĢtır (ġekil 4.47).

ġekil 4.47: Diyarbakır GüneĢ Evi‟nin içten görünüĢü

Binada enerji etkinliği sağlamak için bitki ve ağaçlardan da faydalanılmıĢtır. Binanın kuzeyine ekilmiĢ iğne yapraklı çam ağaçları kıĢ rüzgârlarını kesmektedir.

Binanın güney cephesinde oturma alanına eklenen serada güneĢ ıĢınımı toplanmaktadır ve evin gereksinimi olan bazı sebzeler de yetiĢtirilebilmektedir. GüneĢin kıĢın hemen ısıttığı bu bölümde ve Trombe duvarlarında; altta ve üstte, iç mekâna açılan hava menfezleri vardır. Alttaki menfezden Trombe duvarına giren serin hava, güneĢin etkisi ile ısınmakta ve hafiflediği için yükselerek üstteki menfezden tekrar eve dönmekte ve iç mekânın süratle ısınmasını sağlamaktadır. Trombe duvarı camlarından geçen kısa dalga boylu ıĢın, Trombe duvarı da denilen bu düzeneğin içindeki, yüzeyi büyütmek için profil verilmiĢ siyah saca çarptığında ısıya dönüĢmekte ve dalga boyunu büyütmektedir. Dalda boyu fiziki olarak büyüdüğü için girdiği camdan yeniden çıkamayan ıĢın, “sera etkisi” dediğimiz iç ısınmayı yaratmaktadır. Bu ısının güneĢ olmadığı zaman bir süre daha kalıcı olması

için 1,5 mm‟lik siyah boyalı sacın arkasına kum doldurulmuĢ, böylece ısı depolayıcı bir kütle yaratılmıĢtır.

Soğuk ülkelerde, bu ısıl kütle doğrudan binanın tuğla ya da taĢ duvarı olabilmektedir. Fakat Diyarbakır için, yazın gündüz ısınan duvarın iç mekânı aĢırı ısıtıcı etkisi göz önüne alınarak, ısıl kütle olarak “kum” kullanılmıĢ ve yalıtımlı duvarın dıĢına taĢınmıĢtır.

Duvar ve tavanlarda, selüloz ve bor bileĢiği hamurundan üretilen bir yalıtım malzemesi kullanılmıĢtır. AhĢap konsrüksiyonun içi püskürtme yöntemi ile doldurulmuĢtur. Ġç yüzeyler alçı levha ile kaplanmıĢtır. Binanın tabanında ve dıĢ yüzeylerde, lifli sunta üzerine perlitin organik bir bağlayıcı ile birleĢtirilmesinden üretilen, binanın nefes almasını sağlayan özel bir sıva kullanılmıĢtır. Yapılan bu çalıĢmalarla elde edilen U değeri =0,27 W/m2o_{C‟dir. (Erengezgin - 2, 2009)}

Pasif mimariye ve güneĢ enerjisi ile su ısıtma ve yerden ısıtma sistemi kullanımına ek olarak ısınmanın yetersiz kalabileceği soğuk kıĢ dönemleri düĢünülerek ayrıca ısısını yatay ve düĢey kanallarla bütün eve yayabilen Ģömine yapılmıĢtır.

Sera ve Trombe duvarlarıyla soğutma ise, güneĢ duvarlarında ve serada, içe açılanlara ilave olarak sadece üstte, dıĢ mekâna açılan dıĢ menfezler de bulunmaktadır. Üstteki iç menfez kapanıp dıĢa bakan açılırsa bu defa, yine ısınıp yükselen yani baca etkisi ile sürüklenen hava, kuzey cephesindeki açıklıklardan yani pencere ve menfezlerden ya da yer altı kanallarından gelecek olan serin havayı içeri çekmektedir. Bu bir vakum etkisi oluĢturmaktadır. Bu kurgu sayesinde soğutma sağlandığı gibi, sürüklenen havanın yarattığı esinti, tıpkı bir vantilatörün yaptığı gibi serinlik hissini arttırmaktadır.

Yaz aylarında, sera yüzeyinde aĢırı ısınmayı önlemek için, kıĢın yaprağını döken sarmaĢık ve ağaçlarla güney cephesinin ve seranın gölgede kalması sağlanmaktadır. Yaz gecelerinde ise, dıĢ hava gündüze göre daha serin olduğundan dıĢarıya açılan dıĢ menfez kapatıldığında, bu kez yukarıdan seraya ve güneĢ duvarlarına giren sıcak iç hava, dıĢarıdaki cam yüzeyde soğuyarak aĢağıya inmektedir. AĢağıdaki menfezlerden ya da kapılardan mekâna geri dönerek iç serinliğe katkı sağlamaktadır. Doğal havalandırma sağlayacak rüzgâr kepçeleri ve Venturi bacaları, konutlardan sanayi tesislerine kadar her türlü yapıda kullanılabilecek basit düzeneklerdir. Esen rüzgâr, ağzı daraltılmıĢ, huni benzeri bir düzenekten geçerken, tıpkı su hortumunun

ağzı daraltıldığında olduğu gibi hızı artmaktadır. Bu esintinin, düĢey yöndeki kanal ile iç mekâna temiz ve serin hava olarak girmesi sağlanmaktadır. Ġç mekânda ısınıp yükselen pis havanın ise, venturi bacası denilen, yine ağzı daraltılmıĢ bir düzenekten, rüzgârın bu kez yatay geçiĢ yaparken yarattığı vakum aracılığı ile dıĢarı atılması sağlanmaktadır.

Binanın elektrik ihtiyacının karĢılanması için yörenin enlemine eĢit olarak 40 derece eğimli olan güney çatısında ve yine güneye bakan 17 derece eğimli mutfak çatısında; her biri 162 W‟lık, toplam 3.88 kW kurulu güce ulaĢan 24 adet güneĢ pilleri bulunmaktadır. Bu düzenekte invertör, regülatör ve depolama amaçlı 16 adet 12 volt 100 amper özel aküler aracılığı ile binanın elektrik ihtiyacı sürekli olarak karĢılanmaktadır.

Sıcak kullanım suyunu karĢılamak üzere çatıda iki adet güneĢ kolektörü ve zemin katta sıcak su deposu (boyler) bulunmaktadır. GüneĢli kıĢ günlerinde elde edilen ve depolanan sıcak su, geceleri döĢeme altındaki borular vasıtası ile iç mekânın ısıtılmasına da katkıda bulunmaktadır.

Diyarbakır GüneĢ Evinde, evsel atıklar, Dönen Biyolojik Disk (Rotating Biological Disk) yöntemiyle, plastik dairesel levhalar üzerinde üreyen bakteriler sayesinde, çok düĢük bir enerji kullanımı ile yüzde 90-95 oranında arıtılmakta, bahçe sulamasında kullanılmak üzere yağmur suyu deposuna aktarılmaktadır. Belli aralıklarla toplanan katı atıklar da kurutulup, yine bahçede gübre olarak değerlendirilmektedir (Erengezgin, 2009).

GüneĢ evi hem tasarımı hem de evin yapımında kullanılan malzemelerin (Isıtma - Soğutma, Yalıtım, Tesisat, Enerji, Havalandırma) niteliği sayesinde diğer evlere oranla en az yüzde 50 enerji tasarrufu sağlamaktadır, GüneĢ pilleri ve kolektörleri sayesinde ise enerji üreterek kendi enerji ihtiyacını karĢılamaktadır.

120 m2 olan Diyarbakır GüneĢ Evi finansmanında hiç sponsorluk alınmamıĢ olsaydı sıfır enerji harcaması hedefi için 130.000 TL‟yi aĢmayan bir bedel ödenmesi gerekmekteydi. Bu bedele, tüm güneĢ pilleri, aküler, güneĢ kolektörleri, akıllı Ģömine, yer altı boruları, Trombe duvarları ve sera gibi, normal bir evde bulunmayan araç gereç dahildir (Aydeniz, 2009).