Dilcilerin İsim Tamlamalarıyla İlgili Görüşleri:

Muharrem Ergin, “iyelik grubu ve isim tamlaması” adı altında isim tamlamasına yer vermiş ve “bu grup iki isim unsurunun meydana getirdiği kelime grubudur. Bir ismin manasının iyelik sistemi içinde başka bir isimle tamamlanması esasına dayanır” şeklinde tanımlamıştır. Bunun yanında Ergin, “iyelik grubu iyelik ekli bir isim unsuru ile genetif halinde bir isim unsurunun meydana getirdiği kelime grubudur. İşte iyelik grubunun her iki unsuru isim olan bu şekline isim tamlaması adı verilmektedir” diye açıkladıktan sonra isim tamlamasını iki grupta ele almıştır:

Tamlayanı ekli olan isim tamlamasına belirli isim tamlaması, tamlayanı eksiz olan isim tamlamasına da belirsiz isim tamlaması diyen Ergin, şu örnekleri vermiştir:

“İstanbul şehri, ordu kumandanı, çalışma bakanı, Edebiyat fakültesi, Nedim divânı, pencerenin camı, kuşun kafesi, suyun yolu, masanın ayağı ...”⁷³

Ergin, bazı kaynaklarda “Takısız tamlama” başlığı altında ele alınan kelime gruplarının sıfat tamlaması olduğunu belirtmiştir.

Metin Karaörs, isim tamlamasını “belirtili isim tamlaması” ve “belirtisiz isim tamlaması” olarak iki kısma ayırmış ve “isim tamlamasının her iki unsuru da genişleterek her genişlikte isim tamlamaları yapılabilir.” diyerek şu örnekleri vermiştir: “bayram saatı, hatıralar rüzgârı, kitabın meşin cildi, evin kapısının anahtarı ...” Metin Karaörs zincirleme isim tamlamasını ele almamıştır.

Metin Karaörs kitabında ayrıca şu konuya dikkat çekmiştir: “İyelik grubu” ve

“isim tamlaması” terimlerini birbirine karıştırmadan kullanmak lazımdır. “İyelik grubu” tamlayanı şahıs zamiri olan birlikleri ifade etmek için; “isim tamlaması” ise, tamlayanı üçüncü şahıs zamirinin yerine geçmiş ilgi halindeki isimlerle yapılan şekil için kullanılmalıdır. Örnek “karın kalınlığı”, “çalışmaların yoranı” iyelik grubu olarak değil, isim tamlaması olarak isimlendirilmelidir. “onun gözü”, “onların gözleri” iyelik grubu, “insanın gözü”, “insanların gözleri” isim tamlaması olarak adlandırılmalıdır”⁷⁴şeklinde ifade eder.

73 Muharrem Ergin. (2002). a.g.e., s.662.

74 Metin Karaörs. (1993). a.g.e., s.14

Leyla Karahan, “İsim tamlaması” başlığı altında “bir isim unsurunun, iyelik sistemi içinde bir başka isim unsuruyla kurduğu kelime grubudur” şeklinde bir tanım yapmıştır. Karahan isim tamlamasını belirtili ve belirtisiz isim tamlaması olarak ikiye ayırmış ve şu örnekleri vermiştir: “çiçeğin kokusu, kuşun sesi, savaşın kartalı, şehrin kenar evleri, çoban çeşmesi, ishak kuşu, hayal iklimleri, Ulu cami avlusu, Azap toprakları ...” Karahan, “Belirtili isim tamlaması, bir başka belirtili isim tamlamasının kurluşuna tamlayan unsur olarak katılabilir. Böyle bir yapıda, üç isim unsuru olduğu düşünülmelidir” deyip şu örnekler verir: “elbisenin yakasının düğmesi, halının saçağının rengi, denizin sularının serinliği ...”⁷⁵

Tahsin Banguoğlu, isim tamlamasını “ad takımı” diye adlandırmıştır. “kimin veya kim halindeki bir ada iyelik eki almış bir adın gelmesiyle ortaya çıkan kelime öbeğine ad takımı deriz” şeklinde tanımlamış ve isim tamlamasını “belirtili ad takımı ve belirtisiz ad takımı” olarak ikiye ayırmıştır. Banguoğlu belirtili ad takımına,

“kuşun yuvası, geminin direği, dayımın kızı, tilkinin postu, kayısının alası”; belirtisiz ad takımına ise “ev bahçesi, at kuyruğu, çocuk çorabı, ceviz kabuğu” örneklerini vermiştir.

Banguoğlu takısız tamlamaları sıfat tamlaması olarak değerlendirmiştir.

“Adtakımının Zincirlenmesi” başlığı altında zincirleme isim tamlamalarını ele almış ve şu örnekleri vermiştir: “Hasanın kaynının amcası, mısır tarlasının sınırı, komşunun bahçe duvarı, Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı ...”⁷⁶ Biz de Tahsin Banguoğlu’nu “takısız tamlamalar sıfat tamlamasıdır.” görüşüne katılmaktayız.

M. Kaya Bilgegil, “Belirtme grupları” başlığı altında isim tamlamasından bahsetmiş ve “birden fazla ismin; iyelik, tahsisi, tür, cins ve özellik ifade etmek üzere bir araya gelmesinden hasıl olan birleşik sözlere isim tamlaması denir” demiştir.

Bilgegil isim tamlamasını şu şekilde sınıflandırmıştır:

“1. Unsurlarını teşkil eden isimlerin sayısına göre a. Basit isim Tamlamaları: Fikretin kedisi gibi.

75 Leyla Karahan. (1999). a.g.e., s.13-17

76 Tahsin Banguoğlu. (1995). a.g.e., s.498

b. Zincirleme isim Tamlamaları: defterinizin kapağının yaldızı gibi.

2.Anlamına Göre İsim Tamlamaları

a. Belirtili isim Tamlamaları: Türkün imanı, bahçenin kapısı gibi.

b. Belirtisiz isim Tamlamaları: anne şefkati, yol azığı gibi”⁷⁷

Haydar Ediskun, isim tamlamasını “İsim Takımları” başlığı altında incelemiştir. “iki isim arasında iyelik ilgisi kurmak amacıyla oluşturulan takıma isim takımı denir” tanımını yapmış ve isim tamlamasını belirtili ve belirtisiz isim tamlaması diye ikiye ayırmıştır. Ediskun ayrıca “Zincirleme isim takımı, ya belirteni, ya belirtileni, ya da her ikisi de birer isim takım olan takımdır” diyerek zincirleme isim tamlamasından bahsetmiş ve şu örnekleri vermiştir: “Dil bilgisi kitabının kabı, okulun bahçe kapısı, Nuri’nin kız kardeşinin sokak elbisesi ...”⁷⁸

Mazhar Kükey, isim tamlamasını “Ad tamlaması” adı altında incelemiştir. Ad tamlamalarının, iyelik öbeklerinden ayrı birşey olmadığını belirtmiştir. “Tamlayan öğesi ad olan iyelik öbeğine ad tamlaması diyoruz.” şeklinde açıklamıştır. Kükey isim tamlamasını şu şekilde tasnif etmiştir:

a) Tamlayan öğesi ekli genitif durumunda bulunan ad tamlaması (belirtili ad tamlaması)

b) Tamlayan öğesi eksiz genitif durumunda bulunan ad tamlaması (belirtisiz ad tamlaması)

Kükey ayrıca “dilbilgisi kitabının kabı, okulun bahçe kapısı, Ayşenin annesinin sokak elbisesi” örneklerini verdiği zincirleme isim tamlamasından bahsetmiştir⁷⁹.

Fuad Bozkurt, isim tamlamasını “Ad tamlaması” başlığı altında ele almış ve

“Bir adın anlamının, başka bir sözcüğün anlamına bağlanması olayıdır. Bir adın, anlamının tam belirtilmesi için, bir başka addan, adıldan, ya sıfattan, ya da ilgeçten

77 M. Kaya Bilgegil. (1984). a.g.e., s.115-119

78 Haydar Ediskun. (1985). a.g.e., s.93-98

79 Mazhar Kükey. (1987). a.g.e., s.14-23

yardım görmesidir” şeklinde açıklamıştır. İsim tamlamasını belirtili tamlama ve belirtisiz tamlama olarak ikiye ayırmış ve “evin işi, duvarın taşı, babanın çocuğu, komşunun tavuğu; deniz kıyısı, tanıdık yüz, komşu kapısı, kıyı evi.” örneklerini vermiştir.

“Tahta kapı, doğum günü, yılan yollar, sarf dağlar, taş bina” örneklerini vererek bu örneklerde iki sözcüğün de ek almadığını ifade etmiştir. “Bunları eksiz ad tamlaması saymak gerekir”⁸⁰ demektedir. Ancak bu örneklerden “doğum günü”

belirtisiz isim tamlamasıdır. Diğer örnekler sıfat tamlamasıdır. Bize göre bu örnekler eksiz ad tamlaması değil sıfat tamlamasıdır.

Rasim Şimşek “İyelik Öbekleri” başlığı altında “Adtakımı, Adıltakımı”

şeklinde iki grubu ele almıştır. “Adtakımı” diye isimlendirdiği isim tamlamasını şöyle tanımlamıştır: “İki ya da daha çok adın iyelik ilgisi içinde oluşturduğu belirtme öbeğine adtakımı denir.” Şimşek, adtakımını “Belirtili ad takımı ve belirtisiz ad takımı” olarak iki gruba ayırarak ikisine de şu örnekleri vermiştir: “Lokantanın bahçesi, mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü, Rabia’nın mektubu yoklaması; alım gücü, azı dişi, bekçi kulübesi, Atatürk İlkokulu, Ankara kalesi, Nedim divanı ...”⁸¹

Tahir Nejad Gencan, isim tamlamasını “İsim Takımı” başlığı altında incelemiştir. “İsimler, cümlede özne, nesne, tümleç olduğu gibi başka kelimeleri de tamlar. İsim takımlarında isim, ismi tamlar; zamirler de tamlayıcı olur” şeklinde tanımladıktan sonra isim tamlamalarını üç gruba ayırmıştır:

1. Birinci Tür İsim Takımı: Kelimelerin her ikisi de ek alır. Sevim’in eli, ağacın dalı ... vb.

2. İkinci Tür İsim Takımı: Kelimelerden yalnız tamlanan ek alır. Ders kitabı, yaz günü ... vb.

3. Üçüncü Tür İsim Takımı: İki kelime de ek almaz. Mermer saray, kerpiç duvar, aslan asker, tunç bilek, taş yürekli ...”⁸²

80 Fuad Bozkurt. (1995). a.g.e., s.141-143

81 Rasim Şimşek. (1987). a.g.e., s.323-346

82 Tahir Neşat Gencan (1978), a.g.e., s.88-10

Neşe Atabay vd. hazırladıkları çalışmalarında isim tamlamasından “Ad tamlaması ve Türleri” başlığı altında söz etmişler ve “adın bir başka adla kurduğu öbeğe tamlama diyoruz” şeklinde tanımlamışlardır. İsim tamlamasını dört bölüme ayırırlar:

1. Belirtili tamlama, 2. Belirtisiz tamlama, 3. Takısız tamlama, 4. Zincirleme tamlama.⁸³

Biz çalışmamızda isim tamlamalarını, belirtili, belirtisiz ve zincirleme isim tamlaması şeklinde ele aldık. Takısız isim tamlaması diye verilen tamlamayı sıfat tamlaması içerisinde ele aldık. Şimdi bu tamlamaları metinden seçilen örneklerle inceleyelim.