CÜMLE TAHLİLLERİ
A. BASİT CÜMLE TAHLİLLERİ
“Geriye dönüp onun karşısına tekrar çıkmak, ümitsiz bir insanın bütün cür’etiyle, suratına en ağır sözleri haykırmak iştiyakı yüreğini yaktı.”
Cümlenin Ögeleri:
Geriye dönüp onun karşısına tekrar çıkmak, ümitsiz bir insanın bütün cür’etiyle,
suratına en ağır sözleri haykırmak iştiyakı / yüreğini / yaktı.”
özne B’li N Yüklem
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Kurallı, Anlamına Göre: Olumlu,
Yüklemine Göre: Fiil, Yapısına Göre: Basit cümle.
Kelime Grupları:
(Onun) geriye dönüp onun karşısına çıkmak, ümitsiz bir insanın bütün cür’etiyle, suratına en ağır sözleri haykırmak iştiyakı: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu)
geriye dönüp onun karşısına çıkmak, ümitsiz bir insanın bütün cür’etiyle, suratına en ağır sözleri haykırmak iştiyakı: Sıfat tamlaması
geriye dönüp onun karşısına tekrar çıkmak: İsim-Fiil grubu geriye dönüp: Zarf-Fiil grubu
onun karşısı: Belirtili isim tamlaması
ümitsiz bir insanın bütün cür’etiyle, suratına en ağır sözleri haykırmak:
İsim-Fiil grubu
ümitsiz bir insanın bütün cür’eti: Belirtili isim tamlaması ümitsiz bir insanın bütün cür’etiyle: Edat grubu
ümitsiz bir insan: Sıfat tamlaması bir insan: Sıfat tamlaması
bütün cür’et: Sıfat tamlaması
(onun) en ağır sözleri: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu)
en ağır sözler: Sıfat tamlaması en ağır: Sıfat tamlaması
(onun) suratı: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu) (onun) yüreği: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu)
“Ağır gölgesi kararırken sopasının uğultusu, mahallenin kaldırımlarında uzandı.” (12/3)
Cümlenin Ögeleri:
Ağır gölgesi kararırken sopasının uğultusu, mahallenin kaldırımlarında uzandı.
zarf özne dolaylı tümleç yüklem
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Kurallı, Anlamına Göre: Olumlu,
Yüklemine Göre: Fiil, Yapısına Göre: Basit cümle.
Kelime Grupları:
ağır gövdesi kararırken: Zarf-Fiil grubu
(onun) ağır gövdesi: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu) ağır gövde: Sıfat tamlaması
(onun) sopasının uğultusu: Zincirleme isim tamlaması mahallenin kaldırımları: Belirtili isim tamlaması
“Nihad bekçinin ilerledikçe bir kömür parçası kadar ufalan karaltısına bakarak, şaşırmaktan içi bir davul gibi uğuldayan ve boşalan sesli başını ağır ağır önüne sarkıtıp, senelerden beri hep apansız, umulmaz, yepyeni vaziyetleri muhakeme etmekten yorulan zihninin muvakkat bir felci içinde, iyice bekledi.” (12/3)
Cümlenin Ögeleri:
/ senelerden beri hep apansız, umulmaz, yepyeni vaziyetleri muhakeme etmekten yorulan zihninin muvakkat bir felci içinde, / iyice / bekledi.
zarf tümleci zarf yüklem
bekçinin ilerledikçe bir kömür parçası kadar ufalan karaltısına bakarak:
Zarf-Fiil grubu
bekçinin ilerledikçe bir kömür parçası kadar ufalan karaltısı: Belirtili isim tamlaması
ilerledikçe bir kömür parçası kadar ufalan karaltı: Partisip grubu bir kömür parçası kadar: Edat grubu
bir kömür parçası: Belirtisiz isim tamlaması bir kömür: Sıfat tamlaması
şaşırmaktan içi bir davul gibi uğuldayan ve boşalan sesli başını ağır ağır önüne sarkıtıp: Zarf-Fiil grubu
(onun) ağır ağır önü: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu) ağır ağır: Tekrar grubu
(onun) şaşırmaktan içi bir davul gibi uğuldayan ve boşalan sesli başı:
Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu)
içi bir davul gibi uğuldayan ve boşalan sesli baş: Partisip grubu sesli baş: Sıfat tamlaması
içi bir davul gibi: Edat grubu
(onun) içi: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu)
bir davul: Sıfat tamlaması
(onun) senelerden beri hep apansız, umulmaz yepyeni vaziyetleri muhakeme etmekten yorulan zihninin muvakkat bir felci içi:Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu)
(onun) senelerden beri hep apansız, umulmaz yepyeni vaziyetleri muhakeme etmekten yorulan zihninin muvakkat bir felci: Zincirleme isim taml.
muvakkat bir felc: Sıfat tamlaması bir felc: Sıfat tamlaması
senelerden beri hep apansız, umulmaz yepyeni vaziyetleri muhakeme etmekten yorulan zihin: Partisip grubu
senelerden beri hep apansız, umulmaz yepyeni vaziyetleri muhakeme etmek: İsim-Fiil grubu
senelerden beri hep apansız, umulmaz yepyeni vaziyetler: Partisip grubu yepyeni vaziyetler: Sıfat tamlaması
yepyeni: Tekrar grubu senelerden beri: Edat grubu
hep apansız, umulmaz: Sıfat tamlaması
“Şehrin bütün ışıklarını sünger gibi içen bulut kümeleri alev almış parçalar gibi kıpkızıl(dı).” (7/11)
Cümlenin Ögeleri:
Şehrin bütün ışıklarını sünger gibi içen bulut kümeleri / alev almış parçalar gibi /
özne zarf
kıpkızıl(dı).
yüklem
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Kurallı, Anlamına Göre: Olumlu,
Yüklemine Göre: İsim,
Yapısına Göre: Basit cümle.
Kelime Grupları:
şehrin bütün ışıklarını sünger gibi içen bulut kümeleri: Sıfat-Fiil (Paritisip) grubu
bulut kümeleri: Belirtisiz isim tamlaması şehrin bütün ışıkları: Belirtili isim tamlaması bütün ışıklar: Sıfat tamlaması
sünger gibi: Edat grubu
alev almış parçalar gibi: Edat grubu alev almış parçalar: Partisip grubu kıpkızıl: İlaveli tekrar grubu
“Ruha kin, usanç, isyan veren, her şeyi biçimsiz, sahte gösteren, gözleri bulandıran, sukût etmiş ümitlerin hatırasıyla bütün arzuları kıran, mantığı çığrından çıkaran, iradeyi felce uğratan ve yalnız öfkeyi tatlılaştıran bu verimli hassasiyete düşmandı.” (81/3)
Cümlenin Ögeleri:
O / Ruha kin, usanç, isyan veren, her şeyi biçimsiz, sahte gösteren, gözleri
Gizli özne dolaylı tümleç
bulandıran, sukût etmiş ümitlerin hatırasıyla bütün arzuları kıran, mantığı çığrından çıkaran, iradeyi felce uğratan ve yalnız öfkeyi tatlılaştıran bu verimli hassasiyete / düşmandı.
yüklem
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Kurallı, Anlamına Göre: Olumlu,
Yüklemine Göre: İsim, Yapısına Göre: Basit cümle.
Kelime Grupları:
Ruha kin, usanç, isyan veren, her şeyi biçimsiz, sahte gösteren, gözleri bulandıran, sukût etmiş ümitlerin hatırasıyla bütün arzuları kıran, mantığı çığrından çıkaran, iradeyi felce uğratan ve yalnız öfkeyi tatlılaştıran bu verimli hassasiyet: Partisip grubu
bu verimli hassasiyet: Sıfat tamlaması
(onun) gözleri: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu)
sukût etmiş ümitlerin hatırasıyla bütün arzuları kıran: Partisip grubu (onun) bütün arzuları: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu)
bütün arzular: Sıfat tamlaması
sukût etmiş ümitlerin hatırasıyla: Edat grubu
sukût etmiş ümitlerin hatırası: Belirtili isim tamlaması sukût etmiş ümitler: Partisip grubu
iradeyi felce uğratan ve yalnız öfkeyi tatlılaştıran: Bağlama grubu
“Cebindeki servetin böyle bir fanteziyi te’diyeye müsait olup olmadığını bilmediği gibi, onu da otomobile verince, ayın sonunu nasıl getireceğini hiç tahmin edemiyordu.” (97/14)
Cümlenin Ögeleri:
O / Cebindeki servetin böyle bir fanteziyi te’diyeye müsait olup olmadığını
Gizli Özne Belirtili nesne
bilmediği gibi, onu da otomobile verince, ayın sonunu nasıl getireceğini / hiç / tahmin
zarf yüklem
edemiyordu.
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Kurallı, Anlamına Göre: Olumsuz,
Yüklemine Göre: Fiil, Yapısına Göre: Basit cümle.
Kelime Grupları:
cebindeki servetin böyle bir fantaziyi te’diyeye müsait olup olmadığını bilmediği gibi: Edat grubu
(onun) cebindeki servetin böyle bir fanteziyi te’diyeye müsait olup olmadığını bilmediği: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu)
(onun) cebi: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu) (onun) serveti: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu)
cebindeki servetin böyle bir fanteziyi te’diyeye müsait olup olmadığı:
Zarf-Fiil grubu
(onun) cebindeki serveti: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu) böyle bir fanteziyi te’diyeye müsait olup olmadık: Partisip grubu böyle bir fanteziyi te’diyeye müsait olup: Zarf-Fiil grubu
böyle bir fantezi: Sıfat tamlaması bir fantezi: Sıfat tamlaması
onu da otomobile verince: Zarf-Fiil grubu
(onun) ayın sonunu nasıl getireceği: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu) ayın sonu: Belirtili isim tamlaması
“İstanbul’un üstünde, Marmara’nın ortasında, Ayastefanos açıklarından beri gözleri çeken bir yaygın kızıllığı var.” (7/9)
Cümlenin Ögeleri:
İstanbul’un üstünde / Marmara’nın ortasında, / Ayastefanos açıklarından beri
Dolaylı tümleç Dolaylı tümleç zarf tümleci
gözleri çeken bir yaygın kızıllığı / var.
yüklem
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Kurallı, Anlamına Göre: Olumlu,
Yüklemine Göre: İsim, Yapısına Göre: Basit cümle.
Kelime Grupları:
İstanbul’un üstü: Belirtili isim tamlaması Marmara’nın ortası: Belirtili isim tamlaması gözleri çeken bir yangın kızıllığı: Partisip grubu bir yangın kızıllığı: Belirtisiz isim tamlaması bir yangın: Sıfat tamlaması
(onun) gözleri: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu) Ayastefanos açıklarından beri: Edat grubu
Ayastefanos açıkları: Belirtisiz isim tamlaması
“Genç kızın öfkesi bir barut yığınını ateşleyen kıvılcım gibi, Nihad’ın bu aileye karşı birikmiş bütün kinlerini parlatarak kanını oynattı.” (84/31)
Cümlenin Ögeleri:
Genç kızın öfkesi / bir barut yığınını ateşleyen kıvılcım gibi, / Nihad’ın bu aileye
Özne Zarf Zarf
karşı birikmiş bütün kinlerini parlatarak / kanını / oynattı.
tümleci B’li nesne Yüklem
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Kurallı, Anlamına Göre: Olumlu,
Yüklemine Göre: Fiil, Yapısına Göre: Basit cümle.
Kelime Grupları:
genç kızın öfkesi: Belirtili isim tamlaması genç kız: Sıfat tamlaması
bir barut yığınını ateşleyen kıvılcım gibi: Edat grubu bir barut yığınını ateşleyen kıvılcım: Partisip grubu bir barut yığını: Belirtisiz isim tamlaması
bir barut: Sıfat tamlaması
Nihad’ın bu aileye karşı birikmiş bütün kinlerini oynatarak: Zarf-Fiil grubu
Nihad’ın bu aileye karşı birikmiş bütün kinleri: Belirtili isim tamlaması bu aileye karşı birikmiş bütün kinler: Partisip grubu
bütün kinler: Sıfat tamlaması bu aileye karşı: Edat grubu bu aile: Sıfat tamlaması
(onun) kanı: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu)
“Fakat bu ses, bu şive, bu sözler, bu sakin, hafif, nazik sözler, eski bir dosta yahut sevilen bir insana karşı söylenen öfkesiz, tabii sözler genç adamı hayrete düşürdü.” (87/26)
Fakat / bu ses, bu şive, bu sözler, bu sakin, hafif, nazik sözler, eski bir dosta
C.D.U. özne
yahut sevilen bir insana karşı söylenen öfkesiz, tabii sözler / genç adamı /
B.’li Nesne
bu sakin, hafif, nazik sözler: Sıfat tamlaması sakin, hafif, nazik sözler: Sıfat tamlaması
eski bir dosta yahut sevilen bir insana karşı söylenen öfkesiz, tabii sözler: Partisip grubu
öfkesiz tabii sözler: Sıfat tamlaması öfkesiz tabii: Sıfat tamlaması
eski bir dosta yahut sevilen bir insana karşı: Edat grubu eski bir dosta yahut sevilen bir insana: Bağlama grubu eski bir dost: Sıfat tamlaması
bir dost: Sıfat tamlaması
sevilen bir insan: Partisip grubu bir insan: Sıfat tamlaması
“Üç beş dakika içinde, salon ortasında bir top güllesi düşmüş gibi herkesi aptallaştıran o hadise, mebusun domuz gibi saldırışı, Muazzez’in acı acı kopan çığlığı, Seniha’nın bembeyaz kesilen yüzü, Mahir Bey’in ilk önce o sakin, mağrur uzanışından sonra, ağır ağır, yürüyen bir cenaze gibi yerinden kalkarak aralarına girmesi ve mebusun o cıvık, sarhoş istihzasıyla o sahne; eskisi kadar canlı, keskin, parlak, pencereden seyredilen bir manzara gibi olanca teferruatiyle Nihad’ın gözleri önüne geliyordu.” (111/13)
Cümlenin Ögeleri:
Üç beş dakika içinde, / salon ortasında bir top güllesi düşmüş gibi herkesi
Zarf tümleci
aptallaştıran o hadise, mebusun domuz gibi saldırışı, Muazzez’in acı acı kopan çığlığı, Seniha’nın bembeyaz kesilen yüzü, Mahir Bey’in ilk önce o sakin, mağrur uzanışından sonra, ağır ağır, yürüyen bir cenaze gibi yerinden kalkarak aralarına girmesi ve mebusun
o cıvık, sarhoş istihzasıyla o sahne; / eskisi kadar canlı, keskin, parlak, pencereden
özne zarf
seyredilen bir manzara gibi olanca teferruatiyle / Nihad’ın gözleri ününe / geliyordu.
tümleci Dolaylı tümleç Yüklem
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Kurallı, Anlamına Göre: Olumlu,
Yüklemine Göre: Fiil, Yapısına Göre: Basit cümle.
Kelime Grupları:
üç beş dakika içi: Belirtisiz İsim tamlaması üç beş dakika: Sıfat tamlaması
salon ortasında bir top güllesi düşmüş gibi herkesi aptallaştıran o hadise:
Partisip grubu
o hadise: Sıfat tamlaması
salon ortasında bir top güllesi düşmüş gibi: Edat grubu salon ortası: Belirtisiz isim tamlaması
bir top güllesi: Belirtisiz isim tamlaması bir top: Sıfat tamlaması
mebusun domuz gibi saldırışı: Belirtili isim tamlaması domuz gibi saldırış: İsim-Fiil grubu
domuz gibi: Edat grubu
Muazzez’in acı acı kopan çığlığı: Belirtili isim tamlaması acı acı kopan çıklık: Partisip grubu
acı acı: Aynen tekrar grubu
Seniha’nın bembeyaz kesilen yüzü: Belirtili isim tamlaması bembeyaz kesilen yüz: Partisip grubu
bembeyaz: İlaveli tekrar grubu
Mahir Bey’in ilk önce o sakin, mağrur uzanışından sonra, ağır ağır yürüyen bir cenaze gibi yerinden kalkarak aralarına girmesi ve mebusun o cıvık, sarhoş istihzasıyla o sahne: Bağlama grubu
Mahir Bey’in ilk önce o sakin, mağrur uzanışından sonra, ağır ağır, yürüyen bir cenaze gibi yerinden kalkarak aralarına girmesi: Belirtili isim tamlaması
Mahir Bey: Ünvan grubu
İlk önce o sakin, mağrur uzanışından sonra, ağır ağır, yürüyen bir cenaze gibi yerinden kalkarak aralarına girme: Zarf-fiil grubu
o sakin, mağrur uzanışından sonra: Edat grubu o sakin, mağrur uzanış: İsim-Fiil grubu
o sakin, mağrur uzanış: Sıfat tamlaması ağır ağır, yürüyen bir cenaze gibi: Edat grubu ağır ağır, yürüyen bir cenaze: Partisip grubu (onların) yeri: Belirtili isim tamlaması (İyelik grubu) ağır ağır: Aynen tekrar grubu
bir cenaze: Sıfat tamlaması
mebusun o cıvık, sarhoş istihzasıyla o sahne: Bağlama grubu o sahne: Sıfat tamlaması
mebusun o cıvık, sarhoş istihzası: Belirtili isim tamlaması o cıvık, sarhoş istihza: Sıfat tamlaması
eskisi kadar canlı, kesin, parlak, pencereden seyredilen bir manzara gibi olanca tefarruatiyle: Edat grubu
eskisi kadar canlı, keskin, parlak, pencereden seyredilen bir manzara:
Partisip grubu
olanca teferruat: Sıfat tamlaması
eskisi kadar canlı, keskin, parlak, pencereden seyredilen bir manzara gibi: Edat grubu
bir manzara: Sıfat tamlaması
eskisi kadar canlı, keskin, parlak, pencere: Sıfat tamlaması eskisi kadar: Edat grubu
Nihad’ın gözleri önü: Zincirleme isim tamlaması
“Harbin başlangıcından beri, birçok sabahlar cepheden dönenlere taze simit yetiştiren ihtiyar adam, gencin yüzünde bütün dikkatini biriktiriyordu.” (9/6)
Cümlenin Ögeleri:
Harbin başlangıcından beri, birçok sabahlar cepheden dönenlere taze simit
özne
yetiştiren ihtiyar adam, / gencin yüzünde / bütün dikkatini / biriktiriyordu.
dolaylı tümleç B’li nesne yüklem
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Kurallı, Anlamına Göre: Olumlu,
Yüklemine Göre: Fiil, Yapısına Göre: Basit cümle.
Kelime Grupları:
harbin başlangıcından beri, birçok sabahlar cepheden dönenlere taze simit yetiştiren ihtiyar adam: Partisip grubu
harbin başlangıcından beri: Edat grubu harbin başlangıcı: Belirtili isim tamlaması birçok sabahlar: Sıfat tamlaması
taze simit: Sıfat tamlaması ihtiyar adam: Sıfat tamlaması gencin yüzü: Belirtili isim tamlaması
(onun) bütün dikkati: Belirtili isim tamlaması bütün dikkat: Sıfat tamlaması
“Aranınca hafızadan kaçan birkaç dost ismi Nihad’ın zihninden süzülüp geçtiler.” (12/24)
Cümlenin Ögeleri:
Aranınca / hafızadan kaçan birkaç dost ismi / Nihad’ın zihninden süzülüp /
zarf özne zarf tümleci
geçtiler.
yüklem
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Kurallı, Anlamına Göre: Olumlu,
Yüklemine Göre: Fiil, Yapısına Göre: Basit cümle.
Kelime Grupları:
aranınca hafızadan kaçan birkaç dost ismi: Zarf-fiil grubu hafızasından kaçan birkaç dost ismi: Partisip grubu birkaç dost ismi: Belirtisiz isim tamlaması
birkaç dost: Sıfat tamlaması
(onun) hafızası: Belirtili isim tamlaması Nihad’ın zihninden süzülüp: Zarf-Fiil grubu Nihad’ın zihni: Belirtili isim tamlaması
“Her müslüman, yatağında bir sandukaya girmiş gibi, sabaha kadar hiç kıvranmadan yatıyor.” (12/36)
Cümlenin Ögeleri:
Her müslüman, / yatağında bir sandukaya girmiş gibi, / sabaha kadar hiç
özne zarf tümleci zarf tümleci
kıvranmadan / yatıyor.
yüklem
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Kurallı, Anlamına Göre: Olumlu,
Yüklemine Göre: Fiil, Yapısına Göre: Basit cümle.
Kelime Grupları:
her müslüman: Sıfat tamlaması
yatağında bir sandukaya girmiş gibi: Edat grubu (onun) yatağı: Belirtili isim tamlaması
bir sanduka: Sıfat tamlaması
sabaha kadar hiç kıvranmadan: Zarf-Fiil grubu sabaha kadar: Edat grubu