CÜMLE TAHLİLLERİ
D. ŞARTLI BİRLEŞİK CÜMLE TAHLİLLERİ
“Eğer bu evde Seniha Hanım ve Muazzez olmasa, Mahir Bey’le mebusun hakaretli tavırlarına genç adam uzun müddet katlanamaz, eski sefaletinin bin belasını gözüne alarak oradan çekilir giderdi.” (73/6)
Cümlenin Ögeleri:
Eğer / bu evde / Seniha Hanım ve Muazzez / olmasa,
C.D.U. d.tümleç özne yüklem
yan cümle
Mahir Bey’le mebusun hakaretli tavırlarına / genç adam / uzun müddet / katlanamaz,
dolaylı tümleç özne zarf yüklem
(O: Gizli özne) eski sefaletinin bin belasını gözüne alarak / oradan / çekilir giderdi.
zarf tümleci d. tümleç yüklem
temel cümle
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Üç cümle de Kurallı, Anlamına Göre: İlk iki cümle olumsuz, son cümle olumlu, Yüklemine Göre: Üç cümle de Fiil,
Yapısına Göre: Şartlı birleşik cümle. (temel cümlesi kendi içerisinde sıralı cümledir.)
Kelime Grupları:
bu ev: Sıfat tamlaması
Seniha Hanım ve Muazzez: Bağlama grubu Seniha Hanım: Ünvan grubu
Mahir Bey’le mebusun hakaretli tavırları: Belirtili isim tamlaması hakaretli tavırlar: Sıfat tamlaması
Mahir Bey’le Mebus: Bağlama grubu Mahir Bey: Ünvan grubu
genç adam: Sıfat tamlaması uzun müddet: Sıfat tamlaması
eski sefaletinin bin belasını gözüne alarak: Zarf-Fiil grubu (onun) eski sefaletinin bin belası: Zincirleme isim tamlaması eski sefalet: Sıfat tamlaması
bin bela: Sıfat tamlaması
(onun) gözü: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu)
“Yirmi yaşına gelinceye kadar, aile muhiti içinde bu vehme zıt misaller karşısında kalmazsak, hayata çıkıncaya kadar gözlerimiz yumuludur.” (94/5)
Cümlenin Ögeleri:
(Biz: G.Ö.) / Yirmi yaşına gelinceye kadar, / aile muhiti içinde / bu vehme zıt
zarf tümleci dolaylı tümleç dolaylı
misaller karşısında / kalmazsak, /
tümleç yüklem
yan cümle
hayata çıkıncaya kadar / gözlerimiz / yumuludur.
zarf tümleci özne yüklem
temel cümle
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Yan cümle de temel cümle de kurallı, Anlamına Göre: Yan cümle olumsuz temel cümle olumlu,
Yüklemine Göre: Yan cümle fiil, temel cümle isim, Yapısına Göre: Şartlı birleşik cümle.
Kelime Grupları:
yirmi yaşına gelince: Zarf-Fiil grubu yirmi yaşına gelinceye kadar: Edat grubu
(onun) yirmi yaşı: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu) yirmi yaş: Sıfat tamlaması
(onun) aile muhiti içi: Zincirleme isim tamlaması
(onun) bu vehme zıt misaller karşısı: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu)
bu vehme zıt misaller: Sıfat tamlaması vehme zıt: Yaklaşma / yönelme grubu hayata çıkınca: Zarf-Fiil grubu hayata çıkıncaya kadar: Edat grubu
(bizim) gözlerimiz: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu)
“İçinden kopan tabii sevklere kendini bıraksa, evvela sobaya doğru koşarak oradaki demir parçasını yakalayacak ve bir darbede Alaaddin Bey’in şiş yüzündeki fazla kanları boşaltacaktı.” (108/16)
Cümlenin Ögeleri:
(O: G.Ö.) İçinden kopan tabii sevklere / kendini / bıraksa,
dolaylı tümleç B’li N. yüklem
yan cümle
(O:G.Ö.)evvela / sobaya doğru koşarak / oradaki demir parçasını / yakalayacak ve
zarf zarf tümleci B’li nesne yüklem
(O: G.Ö.) bir darbede / Alaaddin Bey’in şiş yüzündeki fazla kanları / boşaltacaktı.
zarf tümlceci Belirtili nesne yüklem
temel cümle
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Üç cümle de kurallı, Anlamına Göre: Üç cümle de olumlu,
Yüklemine Göre: Üç cümle de fiil,
Yapısına Göre: Şartlı birleşik cümle.(Temel cümlesi kendi içerisinde bağlı cümledir.)
Kelime Grupları:
içinden kopan tabii sevkler: Partisip grubu tabii sevkler: Sıfat tamlaması
(onun) içi: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu) sobaya doğru koşarak: Zarf-Fiil grubu
sobaya doğru: Edat grubu
demir parçası: Belirtisiz isim tamlaması oradaki: Aitlik grubu
bir darbe: Sıfat tamlaması
Alâaddin Bey’in şiş yüzündeki: Aitlik grubu Alâaddin Bey’in şiş yüzü: Belirtili isim tamlaması şiş yüz: Sıfat tamlaması
fazla kanlar: Sıfat tamlaması
Alâaddin Bey: Ünvan grubu
“Muallimlik veya memuriyet bulsaydı, eski pansiyonuna giderek bir ay borçla orada kalabileceğini umuyor(du).” (21/1)
Cümlenin Ögeleri:
(O:G.Ö.) / muallimlik veya memuriyet / bulsaydı,
B’siz nesne yüklem
yan cümle
(O:G.Ö.) / eski pansiyonuna giderek bir ay borçla orada kalabileceğini /
Belirtili nesne
umuyor(du).
yüklem
temel cümle Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Temel cümle de yan cümle de kurallı, Anlamına Göre: Temel cümle de yan cümle de olumlu,
Yüklemine Göre: Temel cümle de yan cümle de fiil, Yapısına Göre: Şartlı birleşik cümle.
Kelime Grupları:
muallimlik veya memuriyet: Bağlama grubu eski pansiyonuna giderek: Zarf-fiil grubu bir ay borçla orada kalabileceği: Partisip grubu
(onun) eski pansiyonuna giderek bir ay borçla orada kalabileceği:
Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu) eski pansiyon: Sıfat tamlaması bir ay borçla: Edat grubu bir ay: Sıfat tamlaması
“Bir kere daha benim işlerime burnunuzu soktuğunuzu görürsem, bütün hırsızlıklarınızı matbuatla ilan ederim.” (64/27)
Cümlenin Ögeleri:
(Ben: G.Ö.) / bir kere daha / benim işlerime burnunuzu soktuğunuzu / görürsem
zarf Belirtili nesne yüklem
yan cümle
(Ben:G.Ö.) bütün hırsızlıklarınızı / matbuatla / ilan ederim.
Belirtili nesne zarf yüklem
temel cümle Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Temel cümle de yan cümle de kurallı, Anlamına Göre: Temel cümle de yan cümle de olumlu,
Yüklemine Göre: Temel cümle de yan cümle de fiil, Yapısına Göre: Şartlı birleşik cümle.
Kelime Grupları:
benim işlerime burnunuzu soktuğunuzu: Partisip grubu benim işlerim: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu) (sizin) burnunuz: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu) (sizin) soktuğunuz: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu)
(sizin) bütün hırsızlıklarınız: Belirtili isim tamlaması (iyelik grubu) bütün hırsızlıklar: Sıfat tamlaması
matbuatla: Edat grubu
“Acaba, şu Defter-i Hakani meselesi ile uğraşmağa başlarsa genç kızın hakkını isabet edemez mi?” (55/34)
Cümlenin Ögeleri:
(O:G.Ö.) acaba, / şu Defter-i Hakani meselesi ile uğraşmağa / başlarsa
CDU dolaylı tümleç yüklem
yan cümle
(O:G.Ö.) / genç kızın hakkını / isabet edemez mi?
B’li nesne yüklem
temel cümle
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Temel cümle de yan cümle de kurallı, Anlamına Göre: Yan cümle olumlu temel cümle olumsuz,
Yüklemine Göre: Temel cümle de yan cümle de fiil, Yapısına Göre: Şartlı birleşik cümle.
Kelime Grupları:
Defteri Hakani meselesi ile uğraşmak: İsim-Fiil grubu Defter-i Hakani meselesi ile: Edat grubu
Şu Defter-i Hakani meselesi: Belirtisiz isim tamlaması şu Defter-i Hakani: Sıfat tamlaması
genç kızın hakkı: Belirtili isim tamlaması genç kız: Sıfat tamlaması
“Ne kadar beklenmez, umulmaz iş varsa benim karşıma çıkıyor.”
Cümlenin Ögeleri:
Ne kadar / beklenmez, umulmaz iş / varsa /
zarf özne yüklem
yan cümle
(O:G.Ö.) benim kaşıma / çıkıyor.
dolaylı tümleç yüklem
temel cümle
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Her iki cümle de kurallı, Anlamına Göre: Her iki cümle de olumlu,
Yüklemine Göre: Her iki cümle de fiil, Yapısına Göre: Şartlı birleşik cümle.
Kelime Grupları:
beklenmez, umulmaz iş: Partisip grubu benim karşım: Belirtili isim tamlaması
“Bilakis cinsi temayüllerle zekanın istikameti birleşirse muvaffakiyet yüzde yüzdür.”
Cümlenin Ögeleri:
Bilakis / cinsi temayüllerde zekânın istikameti / birleşirse
C.D.U. özne yüklem
yan cümle muvaffakiyet / yüzde yüzdür.
özne yüklem
temel cümle
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Her iki cümle de kurallı, Anlamına Göre: Her iki cümle de olumlu,
Yüklemine Göre: Yan cümle fiil, temel cümle isim, Yapısına Göre: Şartlı birleşik cümle.
Kelime Grupları:
cinsi temayüllerle zekânın istikameti: Bağlama grubu zekanın istikâmeti: Belirtili isim tamlaması
cinsi temayüller: Sıfat tamlaması yüzde yüz: Bulunma grubu
“Eğer Muazzez Alâaddin Bey’le evlenirse tabii siz Seniha Hanım’ın elinde kalıyorsunuz.” (93/9)
Cümlenin Ögeleri:
Eğer / Muazzez / Alâaddin Bey’le / evlenirse
C.D.U. özne zarf yüklem
yan cümle
tabii / siz / Seniha Hanım’ın elinde / kalıyorsunuz.
C.D.U. özne dolaylı tümleç yüklem
temel cümle
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Her iki cümle de kurallı, Anlamına Göre: Her iki cümle de olumlu,
Yüklemine Göre: Her iki cümle de fiil, Yapısına Göre: Şartlı birleşik cümle.
Kelime Grupları:
Alâaddin Bey’le: Edat grubu Alâaddin Bey: Ünvan grubu
Seniha Hanımın eli: Belirtili isim tamlaması Seniha Hanım: Ünvan grubu
“O zaman, Mahir Bey, zevcesinin fazla şuh bir kadın olduğunu bir kere daha anlarsa da onu boşamaz.” (54/33)
Cümlenin Ögeleri:
O zaman, / Mahir Bey, / zevcesinin fazla şuh bir kadın olduğunu / bir kere daha /
zarf özne belirtili nesne zarf
anlarsa / da /
yüklem C.D.U.
yan cümle
(O:G.Ö.) / onu / boşamaz.
B’li N. yüklem
temel cümle
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Her iki cümle de kurallı, Anlamına Göre: Birinci cümle olumlu, ikinci cümle olumsuz, Yüklemine Göre: Her iki cümle de fiil,
Yapısına Göre: Şartlı birleşik cümle.
Kelime Grupları:
Mahir Bey: Ünvan grubu
(onun) zevcesinin fazla şuh bir kadın olduğu: Zincirleme isim tamlaması fazla şuh bir kadın olduk(u): Partisip grubu
fazla şuh bir kadın: Sıfat tamlaması bir kere: Sıfat tamlaması
“Düzelmese de Seniha Ablam bazı defterler, hesaplar, ticarete ait şeyler yazmanızı rica edecek.” (37/18)
Cümlenin Ögeleri:
(O:g.ö.) / düzelmese / de /
yüklem C.D.U
yan cümle
Seniha Ablam / bazı defterler, hesaplar, ticarete ait şeyler yazmanızı / rica edecek.
özne belirtili nesne yüklem
temel cümle
Cümle :
Unsurların Sıralanışına Göre: Her iki cümle de kurallı, Anlamına Göre: Birinci cümle olumsuz, ikinci cümle olumlu, Yüklemine Göre: Her iki cümle de fiil,
Yapısına Göre: Şartlı birleşik cümle.
Kelime Grupları:
Seniha Ablam: Ünvan grubu
bazı defterler, hesaplar, ticarete ait şeyler yazma: İsim-Fiil grubu bazı defterler: Sıfat tamlaması
ticarete ait şeyler: Sıfat tamlaması