Diğer Metin Tipleri

1.7.2.1 Açıklayıcı Kompozisyon (Expository Writing)

Teknik yazma adı da verilen bu yazma türü gelişen profesyonel bir yazı çeşididir. Kataloglarda, okul ve diğer resmi duyuruları hazırlamada, makale kitap ve iş bültenleri ile başvurularında, radyo ve televizyon duyurularında, otobiyografi hazırlamada, tez yazmada ve hemen hemen tüm alanlarda kullanılan bir yazı türüdür. Bazı kaynaklar Vitruvius adlı bir mimarı Augustus Ceasar’a M.Ö. 27. y.y.’da tarihsel olarak ilk teknik yazıyı yazan adam olarak göstermektedir, (Turner ve ark., 1982).

Yine aynı yazarlara göre, bazı kaynaklar İncil’deki kaynakları referans göstererek Nuh Tufanındaki bir anlaşmanın teknik yazının ilk kıvılcımları olarak göstermektedir. Bu yazı türü edebi yazı türlerinin tersine özel bir dinleyici veya okuyucu kitlesine hitap etmek ve gereksinim duyulan bilgiyi iletmek amacı taşıyan bir bilgilendirme yazı türdür. Genellikle ilk paragrafta bir ana düşünce etrafında odaklanan kompozisyonun gelişme bölümünde, ilk paragraftaki düşünceyi destekleyici örnek ve bir dizi olgu ile düşünceler verilerek yazarın amacı açıkça ifade edilir.

Bu metin türü, kişiyi ikna etme amacı değil konuyu aydınlatma amacı taşır. “Açıklayıcı metin genellikle, bir bilgi isteğine, açık ya da örtük bir biçimde sorulan ve karşılaşılan bir soruya yanıt getirme ve bilgi iletme amacı güder” (Kıran & Kıran, 2003). Açıklamalı kompozisyon türü, herhangi bir şeyi tanımlar, analiz eder ve açıklar. Bu yazı türünde amacı daraltarak daha belirgin hale getirmek için şu soruların öncelikle sorulması gerekir:

Teknik Kompozisyonda bulunması gereken özellikleri Turner ve ark. (1982) şöyle sıralamaktadır:

Yazıya hakimiyet: yazar ne yazdığını bilmektedir ve konuya hakimdir. Açıklık: Yazı kolayca ilk okumada anlaşılır.

Kontrol: Yazıda ne yazarın ne de okuyucunun duygularının izine rastlanmaz. Ciddiyet: Yazar teknik yönünü ortaya koyarken, okuyucuya da saygı gösterir.

Sadakat:Yazı için gerekli olan her türlü ayrıntıya bağlı kalmak ve okuyucuya gerekli tüm açıklamaları yapmak gerekmektedir.

Seçicilik: Yazıda sadece ilgili açıklamalar vardır. Süsleme veya gereksiz açıklamalardan kaçınılır.

Nesnellik: Yazıda tarafsızlık hakimdir.

Bütünlük: Tüm parçalar ayrı ayrı birbirini tamamlamalı ve bir bütünlük olmalıdır. Gerçeklik: Gerçeklik bilimin özüdür, iyi bir teknik yazı, yanlış benzetme ve yönlendirmeler yapmaz.

1.7.2.2. Betimleyici Kompozisyon (Descriptive Composition)

Tüm metin türlerinde gerçekte bir betimleme vardır çünkü yazmak betimlemektir. Kişileri nesneleri veya yerleri betimleme, onlarla ilgili ayrıntılı bilgi vermek betimlemedir. Betimlemede öğeler belli bir sıra ve düzen içinde verilir (Kıran & Kıran 2003:19). Betimlemede, bir şeyi, bir kişiyi veya bir yeri anlatmaktan çok gösterme amacı taşımaktadır. Bu da bir çok betimleyici detaylar kullanarak oluşturulur.

Betimleyici kompozisyon türünde etkili tek bir etki vardır okuyucuya iyi veya kötü duygusu verilmek zorundadır. Her ikisi birlikte aynı öğeye yüklenemez. Kompozisyon nesnel veya öznel olabilir. Bu tür, okuyucunun betimlenen nesneyi veya kişiyi görselleştirmesine yardımcı olur, bu nedenle çok özel detaylar ve somut detaylar kullanılması önemlidir. Kişi, mekan veya tasvir edilen şeyin canlı bir görüntüsü adeta çizilmiş gibidir. Betimleyici metin somut duyumsal detaylara başvurur, bu yolla beş duyuya hitap eder. Duyumlara ait sıfat, fiil ve zarflar okuyucunun dikkatini çekmek için daha çok kullanılır. Zaman ve uzam zamanbilimsel (kronolojik) olarak düzenlenir örneğin bir kişi veya nesne betimlenirken ya uzaktan veya genel hatlarıyla daha sonra öznel ayrıntılara başvurulur veya önce yakındaki betimleme daha sonra da uzaktan betimleme yapılır.Yazar bu her iki betimleme tekniğini kullanabilir. Okuyucu, tasvir edilen şeyi adeta canlı olarak görüyormuş gibi yazarın anlattıklarını yaşar, deneyimlerini ve duygularını paylaşır. Okur adeta orada yaşıyormuş veya görüyormuş duygusu yaşar. Betimleyici tür bir kompozisyon, makale veya deneme olduğu gibi bir öykü veya şiir biçiminde de olabilir.

1.7.2.3. Kanıtlayıcı Kompozisyon (Persuasive Composition)

Kanıtlayıcı metin türü sosyal bilimlerde çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Kanıtlama karşısındakinin ortak edilmesine çalışılan bir düşünceyi, belli bir bakış açısını desteklemektir. Amaç hitap edilen kişiyi ikna etmektir. Bu da tartışma yoluyla yapılır. Tıpkı konuşmadaki gibi tartışarak ikna etme düşüncesi vardır. Bu yüzden kanıtlayıcı metin türünde, her zaman yazarın düşüncelerine karşı çıkan bir okuyucu kitlesi düşünülerek bu kitleye düşünceleri kabul ettirme ve kanıtlama sırasında delillerin kullanılması çok önemlidir. Bu nedenle, genellikle şimdiki zaman ve gelecek zaman kullanılır. “Ortaya konan düşünce ya savunulur veya rededdilir; bunların nedenleri açıklanır; bu nedenle de <çünkü>, <zira>,> <gerçekten de>, < ama, > < bu nedenle>, <o halde>, < nitekim> gibi mantıksal bağlaçlar kullanılır” (Kıran & Kıran 2003).

Kanıtlayıcı metin, esas olarak yorumlar arasındaki farkı tartışır veya tartışmayı iki yönlü değerlendirir. Bu kompozisyon türü okuyucuyu ikna etme amacı taşımaktadır. İkna etme mantık yoluyla veya duygusal olarak gerçekleşmektedir. Yazar, ispatlanabilir deliller yoluyla kompozisyonda mantıksal bir durum yaratır; bu nedenle savunulan düşünceyi destekleyici deliller büyük önem taşır. Bu deliller karşıt düşüncedeki okuyucu ikna etmek için yazılır.

Buraya kadar kompozisyon türlerinin belli başlı olanlarından söz edildi. Acaba bunlar hangi ölçütlere göre ve nasıl değerlendirilmektedir. Yazılı Anlatım dersinde pek çok değerlendirme biçimi kullanılmaktadır. Bütüncül (genel), portföy, metin özellikli ve analitik değerlendirme biçimleri en çok kullanılanılanlardır. Bu değerlendirme biçimlerinin irdelenmesi çalışmamızın değerlendirme boyutunu aydınlatması bağlamında önemlidir.