Diğer Önemli Bilgiler

Öğrencilerin alkol ve madde tüketimlerinin, boş vakitlerini nasıl geçirdikleriyle ilintili olması beklenir. Boş zamanlarında yaptıkları faaliyetlerle ilgili olarak, erkeklerle kızların %90'ından fazlası spor faaliyetlerine, atletizme ya da sportif egzersizlere katıldıklarını belirtmiştir. Cevap sırasına göre, erkekler tarafından bildirilen diğer faaliyetler arasında bilgisayar oyunu oynamak (%70), diğer hobiler, kitap okumak (%58) ve akşam dışarı çıkmak (%41) yer almaktadır. Kızlar ise, boş zamanlarında yaptıkları faaliyetleri diğer hobiler

(müzik aleti çalmak, şarkı söylemek, resim yapmak, yazmak - %88), kitap okumak (%80), bilgisayar oyunu oynamak (%48) ve akşamları dışarı çıkmak (%32) olarak sıralamıştır.

Öğrencilerin çoğunluğu son 30 günde devamsızlık yapmadığını belirtmiştir. Ancak, öğrencilerin üçte biri hastalandıkları için 1-2 gün devamsızlık yaptığını, üçte birinden fazlası keyfi olarak okula gitmediğini, dörtte biri ise diğer nedenlerden okula gitmediğini ifade etmiştir. Öğrencilerin yaklaşık %10'u hastalık nedeniyle 3 günden fazla devamsızlık yaptığını belirtmiştir. Ayrıca, %7'lik bir grup son 30 gün içinde keyfi olarak okula gitmediğini, %8 ise "diğer nedenlerden" ötürü 3 günden fazla devamsızlık yaptığını ifade etmiştir.

Öğrencilere babalarıyla, anneleriyle ve arkadaşlarıyla ilişkilerinden memnun olup olmadıkları ile ilgili bir dizi soru da sorulmuştur. Öğrencilerin çoğu anneleriyle olan ilişkilerinden memnun olduklarını ifade ederken, daha azı babalarıyla olan ilişkilerinden memnun olduğunu ifade etmiştir. Arkadaşlarıyla ilgili olarak, öğrencilerin yarıya yakını arkadaşlarıyla olan ilişkilerinden memnun olduğunu ifade etmiştir.

Anne-babaların korumacı yaklaşımları, çocukların madde kullanımına başlamalarına karşı koruyucu bir unsur olabilir. Anne-babaların çocuklarının boş zamanlarında yaptıkları hakkında ne kadar bilgi sahibi oldukları, kontrol düzeyinin dolaylı göstergesi olarak kabul edilebilir. Öğrencilere, ailelerinin Cumartesi geceleri ne yaptıklarını bilip bilmediği sorulmuştur. Bu soruya cevap veren öğrencilerin büyük çoğunluğu (%83) ailelerinin ne yaptıklarından her zaman haberdar olduğunu ifade etmiştir. Kızların yaklaşık %90'ı ile erkeklerin %77'si anne-babalarının Cumartesi gecelerini nerede geçirdiklerini bildiğini söylemiştir. Erkeklerin %16'sı ile kızların %7'si ise, anne-babalarının Cumartesi gecelerini nerde geçirdiklerini "genellikle" bildiğini, yalnızca %2'si ise "çoğunlukla bilmediğini" ifade etmiştir.

Öğrenciler tarafından bildirilen madde kullanımı ile anne-babalarının eğitim durumu, hane halkının kimlerden oluştuğu, anne-babalarının kendileri üzerindeki kontrolü ve okul devamsızlığı hakkında gibi bilgiler arasında, eğer varsa, ne gibi bir ilişki olduğu irdelenmiştir.

Anne-babaların eğitim durumu: Anne-babaların eğitim durumu ile öğrencilerin madde

kullanımı arasındaki ilişkiyi değerlendirirken, yaşam boyu ve her gün sigara içtiğini belirten erkek öğrenciler ile babalarının eğitim düzeyi arasında belirgin bir negatif korelasyon tespit edilmiştir. Ancak, kızlar arasında bu ilişki belirgin değildir. Yaşam boyu ve son 12 aylık dönemde ve partilerde alkol içtiğini bildiren tüm öğrencilerde, anne-babaların eğitim düzeyi ile alkol kullanımı arasında belirgin bir ilişki tespit edilmiştir. Yaşam boyu esrar ya da diğer maddelerin kullanımı ile anne-babaların eğitim düzeyi arasında belirgin bir ilişki saptanamamıştır.

Aile yapısı: Öğrencilerin madde kullanımıyla evde kiminle yaşadıkları (biyolojik anne-

babaları, anne-babalarından biri ile üvey anne-babaları ya da başka şekilde) arasındaki ilişki bakımından, üvey anne-babalarıyla yaşayan erkek öğrenciler ile anne-babalarından biri ile birlikte yaşayan kız öğrenciler arasında yaşam boyu sigara deneyiminin daha yüksek olduğu saptanmıştır. Her gün sigara içenler, yaşam boyu ve son 12 aylık dönemde alkol kullanmış olanlar arasında hem erkeklerde, hem de kızlarda anne-babalarından biriyle yaşayanlar arasında daha yüksek oranlar saptanmıştır. Aynı şekilde, son 30 günlük dönemde ve yaşam boyu partilerde içki içme deneyimi bakımından da anne-babalarından biriyle birlikte yaşayan erkeklerde daha yüksek oranlar tespit edilmiştir.

Anne-baba kontrolü: Cumartesi gecesini nerede geçirdikleri, yaşam boyu sigara deneyimi,

her gün sigara kullanımı, yaşam boyu alkollü içki deneyimi, son 12 aylık dönemde alkol kullanımı, partilerde içki içme, yaşam boyu esrar ve diğer madde deneyimi hakkında anne-babalarının bilgisi olduğunu söyleyenlerin oranı hem erkek, hem de kız öğrencilerde

daha yüksek çıkmış olmakla birlikte, hem kızlarda hem de erkeklerde anne-babalarının Cumartesi gecesini nerede geçirdiklerini bilmediğini ifade edenler de vardır.

Okul devamsızlığı ve madde kullanımı: Aynı şekilde, hayatları boyunca sigara deneyimi

olanlarla her gün sigara içenler ve hayatları boyunca alkol deneyimi olanlarla son 30 gün içinde parti ortamında alkol almış olanlar arasında son 30 günlük dönemde 3 günden fazla devamsızlık yapanların oranı daha yüksek çıkmıştır.

Kardeşler arasında madde kullanımı ve madde alışkanlıkları: Ağabey ya da ablalarının

sigara içtiğini söyleyen öğrenciler arasında sigarayı deneme ve her gün sigara içme oranları daha yüksektir. Aynı şekilde, ağabey ya da ablalarının sarhoş olduğunu söyleyen tüm öğrenciler yaşam boyu ve son 12 aylık dönemde alkol kullanmış olduklarını, son 30 gün içinde de parti ortamında alkol aldıklarını ifade etmiştir. Ağabey ya da ablalarının esrar kullandığını belirten erkek ve kızlar, kendilerinin de esrar deneyimleri olduğunu ifade etmiştir.

Ailenin maddi durumu: Yaşam boyu sigara deneyimi olan erkek öğrenciler, ülkedeki diğer

ailelere kıyasla maddi durumları daha iyi olan ailelerden geldiklerini belirtmiştir. Ancak bu durum kız öğrenciler için geçerli değildir. Tersine, yaşam boyu ve son 12 aylık dönemde alkol deneyimi olan erkek ve kızlarla parti ortamında alkol aldığını ifade eden kızların ailelerinin maddi durumuyla negatif korelasyon gösterdiğini söylemek mümkündür. Yaşam boyu esrar ya da başka madde deneyimi ile ilgili olarak, ailenin maddi durumu ile belirgin bir ilişki tespit edilememiştir.

Özet olarak17_;

• Öğrencilerin yüzde 5'inden fazlası herhangi bir yasadışı madde deneyimleri olduğunu ifade etmiştir.

• En çok kullanılan maddeler; marihuana/esrar, uçucular, anabolik steroidler, sakinleştiriciler veya sedatifler ve ecstasydir.

• Son 12 aylık dönemde kullanıldığı bildirilen maddeler içinde, öğrencilerin yüzde 3'ünden fazlası esrar, yüzde 2'den fazlası da uçucu madde kullandığını ifade etmiştir. • Öğrencilerin yüzde 94'ünden fazlası hayatlarında hiç madde kullanmadıklarını

belirtmiştir. Kullananlar arasında ilk kullanılan maddeler esrar, sakinleştirici ya da sedatifler ve ectasydir.

• İlk kullandıkları maddeyi genellikle grup içinde paylaşmaktadırlar. Erkeklerin bazıları maddeyi (kendilerinden yaşça daha büyük ya da daha küçük) bir arkadaşlarının verdiğini, ergenler arasında madde kullanımında arkadaş baskısının etkileri olduğu bulunmuştur.

• İlk madde kullanma nedenleri "merak", "problemlerini unutmak" ve "kafa bulmayı istemek" şeklindedir.

• Aile yapısı: Üvey anne-babalarıyla yaşayan erkek öğrenciler ile anne-babalarından biri ile birlikte yaşayan kız öğrenciler arasında yaşam boyu sigara deneyiminin daha yüksek olduğu saptanmıştır.

17 _{Dışişleri Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ve}

UNODC. Türkiye’de Sağlık Hizmetleri, Eğitim ve Toplumsal Girişimle Madde Kullanımının Önlenmesi Madde Kullanımı Üzerine Ulusal Değerlendirme Çalışması 2003.

• Her gün sigara içenler, yaşam boyu ve son 12 aylık dönemde alkol kullanmış olanlar arasında hem erkeklerde, hem de kızlarda anne-babalarından biriyle yaşayanlar arasında daha yüksek oranlar saptanmıştır.

Türkiye'deki ortaöğretim öğrencileri arasında marihuana ya da esrar deneyimi olanların sayısı da ABD'deki öğrencilere göre çok düşüktür. Bu sonuçlar Türkiye'deki öğrenciler arasında bildirilen sigara, alkol ve esrar kullanımının Avrupa'daki akranlarına göre çok düşük olduğu, ancak amfetamin ve Ecstasy gibi diğer maddelerde aşağı yukarı aynı düzeyde sonuçlar alındığı söylenebilir.

Ecstasy disko, bar ve kulüplerde en sık kullanılan maddedir. Diğer parti maddeleri: Kokain, esrar, LSD and Flunitrazepam (Rohypnol) şeklindedir. Ecstasy en sık gençlerde her türlü sosyal sınıfta ve her iki cinste de yaygın kullanılmaktadır. Parti ve barlarda uzun saatler dans etmek için (tekno-müzik ) ve cinsel performansı artırmak için kullanılmaktadır. Ulaşılabilirliği kolay ve fiyatı ucuzdur. Çoğu katılımcının yan etki ve tüm zararları konusunda tam farkındalığı yoktur.

Diğer Araştırmalar

• İlköğretim öğrencileri arasında esrar kullanım oranı %1,2, ortaöğretim öğrencilerindeyse %4 olarak saptanmıştır. Kullanıcıların tercih ettikleri maddeler zamanla değişiklikler göstermektedir. Günümüzde eğlence kültüründe meydana gelen değişimin etkisi ile özellikle batı toplumlarında, ekstasi ve benzeri uyarıcı maddelerin kullanımı giderek artmaktadır.18

• İstanbul’da 1996 yılında yapılan araştırmada yaşam boyu esrar kullanımı %4,2 olduğu belirlenmiştir.19

• Türkiye genelinde 1998 yılında yürütülen ve lise öğrencilerinde sigara, alkol ve madde kullanım yaygınlığını araştıran SAMAY (Lise Gençleri Arasında Sigara, Alkol ve Madde Kullanım Yaygınlığı/ 1998) isimli araştırmanın sonuçlarına göre öğrencilerin %3,6’sının esrar kullandığını bildirilmiştir. Yaşam boyu en az bir kez uçucu madde kullanımı değişik illerde %3,9 ile %12,8 arasında görülmektedir. Öğrencilerin %5’i yaşam boyu 1-2 kez uçucu kullandığını bildirmiştir. 10 kez ve üstü kullananların oranı %1,3’tür. Lise öğrencileri yaşam boyu en az bir kez sigara kullanma oranı %63,9 bulunmuştur. Lise öğrencileri arasında sigara içme sıklığı genel topluma göre daha dü- şük bulunmuştur. Lise yıllarında alkol kullanımı genelde son 30 günde alkol kullandığını bildirenlerin oranı %17,3 bulunmuştur. Bu çalışmada gençlerin maddeye başlamasının erken yaşlarda olduğu ve uçucuların diğer maddelerin kullanımına geçişte bir basamak oluşturduğu üzerinde durulmuştur.20

• T.B.M.M. Çocuklarda ve Gençlerde Artan Şiddet Eğilimi ile Okullarda Meydana Gelen Olayların Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonunun (10/337,343,356,357) Ortaöğretim Öğrencileri Arasında Şiddet Boyutu ve Etkileyen Etmenlerin Saptanması Çalışması (Şubat-Mart 2007) kapsamında 26.009 lise öğrencisinin madde kullanım deneyimleri sorulmuştur. Liselerde görüşülen gençlerin %2,9’u son 3 ay içinde madde kullandığını belirtmiştir.

18 _{Özer ÖA. Ortaöğretimde Öğrencilerin Psikoaktif Madde Kullanımına Yaklaşımı ve Demografik Özellikler.}

Uzmanlık Tezi, İstanbul: Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi, 1991.

19 _{Ögel K, Tamar D. Uyuşturucu maddeler ve bağımlılık okul eğitim paketi, öğrenci anketi bulguları. İstanbul:}

AMATEM- Özel Okullar Derneği Yayını. 1996; 12-23.

20 _{Ögel K, Tamar D, Evren C, Çakmak D. Lise gençleri arasında sigara, alkol ve madde kullanım yaygınlığı.}

Bu çalışma kapsamında genel olarak şiddet ve nedenlerine yönelik veri toplanmıştır. Bu nedenle maddenin çeşitleri hakkında veri toplanmamıştır. Ancak, madde kullanımının özellikle fiziksel ve cinsel şiddeti artıran bir etmen olduğu saptanmıştır.21

ÖGEL ve arkadaşlarının araştırmasında 9 ilde ilköğretim ve ortaöğretim gençleri arasında 24.000 kişiye ankete uygulanmıştır. Sonuçlara göre genel olarak madde kullanımı en yüksek, İzmir ilinde bulunmuştur. Esrar kullanımı ise Diyarbakır ilinde diğer illere göre oldukça yüksektir. İlköğretimde yaşamı boyunca en az bir kez tütün kullanan öğrencilerin %16,1 olduğu saptanmıştır. Bu oran alkol için %15,4, uçucu ve uyuşturucu maddeler için %1,7'dir. Ortaöğretimde yaşamı boyunca en az bir kez tütün kullanımı %55,9, alkol kullanımı %45,0, esrar kullanımı %4,0, uçucu madde kullanımı %5,1, eroin ve ecstasy kullanım yaygınlığı %2,5'dir. İlk ve ortaöğretimde tütün, alkol ve diğer maddelerin kullanım yaygınlığı erkekler arasında daha fazladır. Özel okulda okuyanlarda madde kullanım riski devlet okulunda okuyanlara göre daha yüksek bulunmuştur.

İlköğretim öğrencileri arasında yaşamı boyunca en az bir kez tütün kullandığını belirtenlerin oranı %16,1'dir. Tütünden sonra en sık kullanılan maddeler sırasıyla alkol, uçucu maddeler ve esrardır. "Uyuşturucu madde" kullandığını belirtenlerin yaygınlığı daha düşük oranda bulunmuştur. Ortaöğretim öğrencilerinde tütün yine en sık kullanılan maddedir. Tütünü alkol, uçucu maddeler ve esrar takip etmektedir. Eroin ve ecstasy kullanım yaygınlığı benzer orandadır. Tuzak madde kullanım sorusunda tuzak maddeyi kullandığını belirtenler genel değerlendirmeden çıkarıldığında, özellikle tütün ve alkol dışında kalan maddelerin kullanım yaygınlıklarında belirgin bir düşüş olduğu gözlenmektedir.

İllere göre madde kullanım yaygınlıklarına bakıldığında ilköğretimde, tütün, alkol, esrar ve uçucu madde kullanımının en yüksek Eskişehir'de olduğu belirlenmiştir. Tütün ve uçucu madde kullanımının en düşük olduğu il ise Adana'dır. Alkol kullanım yaygınlığı en düşük Diyarbakır'da, esrar kullanım yaygınlığı en düşük İzmir ilindeki öğrenciler arasında bulunmuştur.

Ortaöğretim öğrencilerinde madde kullanım yaygınlıkları illere göre değerlendirildiğinde ise tütün kullanımı %45,9 ile %63,8 arasında değişirken, uçucu madde, eroin, ecstasy kullanımının en yaygın olduğu il İzmir'dir. Esrar kullanımında, Diyarbakır %7,3 ile ilk sırada bulunmaktadır. Madde kullanım yaygınlıklarının en düşük olduğu illere bakıldığında, esrar ve eroin kullanım yaygınlığının en düşük Sivas'ta olduğu görülmüştür. Tütün kullanımının en düşük olduğu il Adana, uçucu madde kullanımının en düşük olduğu il ise Kocaeli'dir. Araştırma sonuçları, madde kullanımına başlamada en önemli faktörün "merak" olduğunu göstermektedir.

Araştırma sonuçları en kolay ulaşılan maddelerin uçucu maddeler ve sakinleştirici haplar olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Gençlerin büyük çoğunluğu ilk olarak denedikleri maddeyi kendisinden yaşça büyük ya da kendi yaşlarında bir arkadaş tarafından verildiğini veya bir grup arkadaş tarafından paylaşıldığını belirtmiştir.

Madde kullanan gençlerin büyük bir çoğunluğu; madde kullanımının ruhsal ve bedensel sorunlara yol açmasının, bağımlı olmanın, kontrolden çıkmanın madde kullanımından uzak durmada önemli etkenler olduğunu belirtmiştir. Bu etkenleri önemli bulmalarına rağmen madde kullanmaları; bu olumsuz etkilerin kullanımı bırakmakta çok büyük etkilerinin olmadığını göstermektedir. Öğrencilerden madde ile ilgili bilgilendirme etkinliklerine katılanlar ile

21 _{T.B.M.M. Çocuklarda ve Gençlerde Artan Şiddet Eğilimi ile Okullarda Meydana Gelen Olayların}

Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonunun (10/337,343,356,357) Ortaöğretim Öğrencileri Arasında Şiddet Boyutu ve Etkileyen Etmenlerin Saptanması Çalışması (Şubat- Mart 2007)

katılmayanlar arasından madde kullanım olan ve olmayanlar arasında önemli bir fark bulunmamıştır.

ÖGEL ve arkadaşlarının 2004 yılında yapılan araştırma22 _{İstanbul'da 3.500 lise öğrencisiyle}

yapılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre öğrenciler arasında yaşam boyu en az bir kez kullanım yaygınlığı en yüksek olan madde alkoldür. Alkolü sırasıyla tütün, uçucu maddeler, esrar, flunitrazepam, benzodiazepin, ecstasy ve eroin takip etmektedir. Yaşam boyu en az bir kez sarhoş olma yaygınlığı %26,4, yaşam boyu seyrek sarhoş olma yaygınlığı ise %41,6'dır. Yaşam boyu seyrek kullanım yaygınlığı en yüksek madde benzodiazepindir.

Benzodiazepinleri esrar, eroin, uçucu maddeler, flunitrazepam, alkol, tütün ve ecstasy takip etmektedir. Yaşam boyu sık kullanım yaygınlığı en yüksek madde alkoldür. Alkolü tütün, esrar, eroin, ecstasy, flunitrazepam, benzodiazepin ve uçucu maddeler takip etmektedir.

Yaşam boyu en az bir kez tütün, alkol ve madde kullanımı riski cinsiyete göre karşılaştırıldığında erkeklerin benzodiazepin kullanımı hariç diğer tüm maddeler için kızlardan daha fazla risk taşıdığı görülmüştür. Madde kullanım riski erkeklerde eroin kullanımı için 10 kat, esrar için yaklaşık 4 kat, ecstasy için ise yaklaşık 3 kat daha fazladır.

Yaşam boyu en az bir kez tütün, alkol ve madde kullanımı riski öğrencilerin ailelerinin gelir düzeyleri açısından değerlendirildiğinde, yüksek gelir düzeyine sahip olan ailelerin çocuklarında düşük gelir düzeyine sahip olanlara göre tütün, alkol, flunitrazepam kullanma ve sarhoş olma riskinin daha yüksek olduğu görülmüştür. Yaşam boyu en az bir kere tütün, alkol, eroin kullanma ve sarhoş olma riski özel okula giden öğrencilerde diğer okullara gidenlere oranlara daha fazladır.

Bu çalışmanın sonuçlarının, ÖGEL ve arkadaşlarının 2001 yılında dokuz ilde yaptığı çalışmanın sonuçları ile karşılaştırıldığında, sigara ve alkol kullanımı sıklığında düşüş olduğu, ancak diğer tüm maddelerde belirgin bir artış olduğu dikkati çekmektedir. Artış özellikle ecstasy'de daha belirgindir. 2001 yılında sosyoekonomik düzeyi yüksek olanlarda, madde kullanımı daha yaygınken, 2004 yılı araştırmasında bu farkın ortadan kalktığı dikkati çekmektedir. Bu bulgu, madde kullanımının her kesimde yaygınlaştığının bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Bunu doğrulayan bir diğer gelişme ise, kızlar arasında madde kullanımının daha da yükselmesidir.

Ankara AMATEM’de Opiat kullanım yaşı ve özellikleri ile ilgili yapılan çalışmada23 _“Opioid

kullanım süresi 1-10 yıl arasında olan bağımlıların tedaviye başvuru oranı daha yüksek bulunmuştur.

Opioid kullanım süresi 10 yılı aşan hasta grubunda ise tedaviye başvuru isteğinin azaldığı, opioid kullanımının kullanım süresi arttıkça yardım arama davranışının azaldığı gözlenmiştir.

Madde ilk kullanım yaşı olarak 16- 30 yaş grubunun daha riskli olduğu, tedaviye gelen 25-36 yaş grubunda kullanımın daha yoğun olduğu, opioid kullanıcılarının çoğunluğunun ilk kullanım maddesinin opioid olduğu, opioid kullanıcıları için opioide geçiş maddesi olarak esrar ve afyon sakızının önemli bir yer tuttuğu tespit edilen araştırma sonuçlarından bazılarıdır.”

Dışişleri Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ve UNODC. Türkiye’de Sağlık Hizmetleri, Eğitim ve Toplumsal Girişimle Madde Kullanımının Önlenmesi Madde Kullanımı Üzerine Ulusal Değerlendirme Çalışmasının kapsamında bir de gençlerde madde kullanımı çalışması yapılmıştır. Bu çalışmada Türkiye'de

22 _{Ögel K, Çorapçıoğlu A, Sır A, Tamar M, Tot S, Doğan O, Uğuz S, Yenilmez C, Bilici M, Tamar D, Liman}

O. Türkiye'de Dokuz İlde İlk ve Ortaöğretim Öğrencilerinde Tütün, Alkol Ve Madde Kullanım Yaygınlığı (2004). Türk Psikiyatri Dergisi. 15(2):112-118.

özellikle orta öğretim düzeyindeki gençler arasındaki madde kullanım alışkanlıklarını irdelemek ve bu grup içerisinde tüketim alışkanlıklarına etki eden önemli sosyo-kültürel unsurların neler olduğu hakkında bilgi toplamayı ve bu bilgileri AB diğer ülkelerle kıyaslamayı amaçlayan ESPAD çalışması yürütülmüştür.