Denetçi Kavramı ve Denetçilerin Muhasebe Bilgi Sunumunun İşlevselliği Üzerine Katkıları

Mesleki bilgi ve deneyime ve bağımsız davranabilme yeteneğine sahip, yüksek ahlaki değerleri bulunan ve denetim faaliyetlerini yürütme hakkını haiz kişiler denetçi olarak adlandırılmaktadır (Kardeşoğlu ve Uzay;2011:8).

2.1.3.1. Denetçi Türleri

Denetçileri bağımsız denetçi, iç denetçi ve kamu denetçisi olarak üç başlıkta sınıflandırmak mümkündür.

Bağımsız Denetçi; denetim faaliyetlerini yürüttüğü firma ile arasında herhangi bir şekilde direkt olarak işçi – işveren ilişkisi bulunmayan, denetim ve danışmanlık hizmetlerini yürüten denetçiler bağımsız denetçi veya dış denetçi olarak adlandırılmaktadır. Denetçilerin yürüttüğü faaliyetler sonucunda verecekleri raporlar işletme ve ilgili çevrelerin karara almalarında büyük öneme sahiptir. Bu yüzden

bağımsız denetimden geçmiş bir firmanın itibarı yüksek olacaktır (Ataman vd.;2001:21).

Bağımsız denetçi işletmenin mali tablolarının doğruluk ve güvenirliğini denetlemekle birlikte;

Vergi danışmanlığı,

Yönetim danışmanlığı,

Muhasebe sistemi kurma veya mevcut durum ile ilgi tespit ve öneriler sağlama,

İç kontrol ve denetim mekanizmasını tesis etme,

İç denetim işlevselliğini en üst seviyeye çıkarma,

İşletmeyi çeşitli kurumlarda temsil etme,

Kamu kurumunun istemiş olduğu tüm bilgi ve belgelerin tasdiki,

İşletmeye çalışan temininde yol gösterme ve yardımcı olma, gibi konularda da hizmet sunmaktadır (Bozkurt,2010:32).

İç denetçiler ise, denetim faaliyetlerini yürüttükleri firmanın istihdam ettiği kişilerdir. Ancak, iç denetçiler, bağımsız bir şekilde çalışmaları durumunda, yaptıkları denetim faaliyetinin neticesinde, firmayı dış denetime hazırlamış olacaklar, bu durum ise dış denetimin daha kısa sürede tamamlanmasına yardım edecektir. İç denetçiler sadece hatalı veya hileli işlemleri tespit etmekle kalmayıp, firmaya danışmanlık hizmeti de sağlayan önemli bir konumda bulunmaktadır. İç denetçi ne kadar bağımsız olur, inisiyatif alabilirse firma o ölçüde denetime hazırlıklı olacaktır. Bu yüzden, iç denetçinin birtakım kaygılardan emin olmasını sağlamak firma içinde faydalı sonuçlar doğuracaktır. İç denetçi;

Mali nitelikli olay ve raporların, işletme içerisindeki diğer olayların, yürütülme sürecini,

İşletmenin belirlemiş olduğu politika ve planlara uyum ve ulaşma derecesini,

Yönetsel bilgilerin doğruluk ve güvenilirliğini,

kontrol ederek olası sapmaları ve nedenlerini araştırır ve bulgularını ve çözüm önerilerini yönetim ile paylaşır (Güredin, 2010:21).

İç denetçi kavramı kullanıldığında, çoğu zaman akıllara bağımsız hareket edip edemeyeceği sorusu gelmektedir. Standartların ötesinde ve üst nitelikler istenilen iç denetçilerin kariyerlerinde yükselme sağlayabilmeleri için bazı özelliklere haiz olmaları gerekir. Bunlardan en temel olanları,

Yüksek görme yeteneği ve yönetimin gözü kulağı olma,

 Hareketlilik,

 Esneklik,

 Proje odaklı olma,

şeklinde sıralanabilir (Yılancı,2006:113).

İç denetçiler, şu anda durum nedir ve gelecekte ne olacak sorusunu araştırırken, dış denetçiler geçmişte ne olduğunu araştırmaktadırlar. Dış denetçiler sonuca bakarken, iç denetçiler sebebi irdelemektedir. İç denetçiler yöneticiye rapor sunarken, dış denetçiler, işletme ile ilgili tüm çevrelere denetime ilişkin bilgi sağlamaktadır (Alptürk,2008:25).

Kamu denetçileri ise, denetlemeye yetkili olan ilgili kamu kurumuna bağlı olarak çalışan ve kamu yararına denetim yapan kişilerdir. Eğer kamu denetçisi unvanına sahip bir denetçi denetim yetkisini kamu kurumlarında kullanıyor ise iç denetçi olarak nitelendirilirken, özel bir teşebbüste denetim yaparken kamu denetçisi olarak görev yapmaktadır. Kamu denetçileri,

 Devlet Denetleme Kurulu,

 T.B.M.M. denetimleri,

 Yüksek Denetleme Kurulu,

 Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu,

 Hesap Uzmanları,

 Yeminli Murakıplar Kurulu,

 SPK Denetleme Kurulu,

 Ticaret Bakanlığı Teftiş Kurulu,

 SGK Teftiş Kurulu,

 Kamu Denetçiliği Kurumu,

 BDDK ,

 Rekabet Kurulu,

gibi kurumlarda istihdam edilmektedir (Berçin,2011:14-15).

2.1.3.2. Denetçilerde Aranan Özellikler

Denetim faaliyetini yürütecek olan kişilerin taşıması gereken asgari nitelikler, Genel Kabul Görmüş Denetim Standartlarında tanımlanmıştır. Buna göre genel standartlar başlığı altında denetçilerin taşıması gereken nitelikler aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:

- Mesleki Eğitim ve Yeterlilik (Yetkinlik),

- Bağımsızlık Standardı (Bağımsız Davranabilme ),

- Mesleğin Gerektirdiği Dikkatin Gösterilmesi (Mesleki Özen Standardı). Denetim faaliyetlerini gerekli mesleki eğitim ve tecrübeye sahip kişiler yürütmelidir. Bahsedilen yeterlilik için lisans düzeyi eğitimler dışında, mesleğe ilişkin çeşitli eğitimler ve sonrasında da bu eğitimlerin yeterli olduğunu ispatlayacak nitelikteki sınavların başarılarak gerekli denetim belgelerine sahip olunması gerektiği anlatılmaktadır.

Denetim faaliyetlerinin kaliteli bilgi sunumu amacına hizmet etmesinin en temel şartı, denetçinin denetim sürecinde bağımsız hareket edebilmesidir. Herhangi bir şekilde, işletme sahip, ortak ve yöneticilerinin istek ve yönlendirmelerinden bağımsız hareket edemeyen bir denetçinin denetim sonucu oluşturduğu rapor güvenilirlikten uzak olacaktır. Bağımsız olarak sürdürülemeyen denetim faaliyetleri ile ortaya çıkan mali tabloların tüm menfaat gruplarının isteğine uygun bir şekilde olmayacağı aşikârdır. Bağımsızlık aşağıda sıralanan durumlarda ortadan kalkacak veya zedelenecektir;

- Denetçinin denetlediği şirket ile sahip/ortak ilişkisinin mevcudiyeti,

- Denetlenen şirketin denetçiye maaş, ücret veya borç adı altında para vb. vermesi,

- Denetçinin şirketin menkul kıymetlerine dolaylı veya dolaysız bir şekilde sahip olması,

- Akrabalık ilişkilerinin bulunması,

Denetçi denetim sürecinde gereken dikkati göstererek, düzenli ve titiz bir çalışma sergilemelidir.

Ayrıca iyi bir denetçi, vakıf olduğu işletme sırlarını herhangi bir şekilde üçüncü bir tarafla paylaşmamalı, şirket sırlarını kendi menfaatlerine yönelik olarak kullanmamalıdır.

Denetçilerin denetleme sürecinde bilgi teknolojilerinden faydalanmaları ve bu alandaki gelişmeleri takip etmeleri sürecin hızlanması açısından önemli kabul edilebilir.

2.1.3.3. Denetçilerin Gerçeği Yansıtır Bilgi Sunumundaki Rolleri

Denetim faaliyetlerinden istenilen sonuçlara ulaşılabilmesi için bir denetçi bağımsız olarak hareket etmeli, sosyal sorumluluk kavramını da göz önüne alarak, herhangi bir şekilde belirli bir çıkar grubunun yararlarını diğerlerinden üstte

tutmamalıdır. Bu nedenle aranan niteliklere haiz olduğu varsayılan denetçi gerçek bilginin kullanıma sunulmasında en önemli yere sahiptir. Finansal verilerin karmaşıklığı ve işletmenin işlem hacmi arttıkça denetçinin yetenekleri ve yeterliliğinin önemi artmaktadır. Alanında kendini kanıtlanmış veya mesleki yeterliliklere haiz bir denetçi firma ile ilgili verilerin itibar görmesinde önemli rol oynar. Bir denetçi;

- Firmanın imajına,

- Muhasebe bilgilerinin objektif ve güvenilir olmasına, - Firma kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmasına, - Zamanında bilgi sunumuna,

- Karar alıcıların doğru karar vermelerine direkt olarak etkili olabilecektir. Denetçi görevini yerine getirirken çıkar çatışmalarında taraf olmamaya özen göstermeli, spekülatif hareketlere izin vermemelidir. İster hatadan kaynaklansın ister hileli bir işlem olsun denetçi bu durumları tespit etmeli ve gerekli düzeltmelerin yapılmasını sağlamalıdır.