Daha önceki bölümlerde fiili kayıp-kaçak oranlarını ve kayıp-kaçak hedeflerini 2006 yılından bugüne tablolaştırdık. Ayrıca son dört yıl için ülke ağırlıklı kayıp-kaçak ortalamasını da kamuya
BÖLGE 2016 2017 2018 2019
açık raporlardaki oran ve miktarların da yardımıyla hesapladık. Yine hedef kayıp-kaçak oranları ile fiili kayıp-kaçak oranları arasındaki farkın şirketleri nasıl etkilediğini açıkladık.
Bu bölümde son dört yıldaki oran ve miktarları kullanarak dağıtım şirketlerinin kayıp-kaçak enerji ile ilgili kazanç ya da kayıplarının ne olabileceğini anlamaya çalışacağız. Yöntemimiz şu olacak:
• Her bir şirketin dağıtım sistemine giren fiili enerji miktarını alacağız.
• Bu miktarı kayıp-kaçak hedefiyle çarparak hedefle uyumlu olarak bedeli tarife yoluyla karşılanan kayıp-kaçak miktarını bulacağız.
• Bedeli tarife yoluyla karşılanan miktar ile fiili miktar arasındaki farkı bulacağız. İşte bu farka karşılık gelen tutar ilgili şirketin kazanç ya da kaybıdır.
• Yirmi bir şirketin miktarlarının toplamını alarak ülke dağıtım ortalama kayıp kaçak hedefleri ile fiili oran arasındaki farkı bulacağız.
Normalde bu miktarlar kullanılarak tutar hesaplaması yapılabilir. Ancak bunu yapmak için daha fazla bilgi gerekiyor. Bu bilgilerin yer aldığı tablolara doğrudan erişimimiz yok. Bu nedenle aynı tabloları üretmek için saatler belki günler harcamak gerekecek. Bu kadar zamandan sonra bile net bir tutara ulaşmak çok zor. Bu nedenle ben her bir şirketin ne kadar miktarlık enerjinin karşılığına denk tutar da kazanç elde ettiğini ya da kayba uğradığını göstermekle yetineceğim.
Veriyi nereden aldığımı bir kez daha hatırlatayım. Temel kaynak EPDK’nın yıllık piyasa raporları.5 Bu raporlardaki fiili kayıp-kaçak oranları ve fatura edilen dağıtım düzeyindeki enerji miktarlarını kullanarak her bir dağıtım bölgesinin dağıtım sistemine giren enerji miktarını ve kayıp-kaçak miktarını hesapladım. Yirmi bir bölgenin toplamını alarak da ağırlıklı ülke oranını hesapladım. İlgili kurul kararları ve raporlardan aldığım hedef kayıp oranlarını kullanarak da tarifeye konu edilen kayıp-kaçak miktarını yine her bir şirket için hesapladım. Toplamı dikkate alarak da tarifeye konu toplam kayıp-kaçak miktarını hesapladım.
2019 yılıyla başlamak istiyorum. Tablo 18’de görülüyor. Hedef kayıp oranları karşılığında maliyeti tarifede karşılanan kayıp-kaçak enerjinin dağıtım sistemine giren toplam enerjiye oranı yüzde 14.03. Tüketicilerin bedelini ödediği enerji miktarı 28.16 TWh. Oranların gerçeği tam olarak yansıttığını kabul edersek fiili kayıp-kaçak oranı yüzde 12.37. Fiili kayıp-kaçak miktarı 24.84 TWh. 3.32 TWh miktarındaki enerjinin karşılığı olan tutar şirketlerin kazancı. Yirmi bir şirketin sadece ikisi hedefinin üzerindeki kayıp-kaçak oranı nedeniyle zararlı çıkmış. On dokuz şirket kayıp-kaçaktan kazançlı çıkmış.
2018 yılına göz atalım. Tablo 19’da görülüyor. Hedef kayıp oranları karşılığında maliyeti tarifede karşılanan kayıp-kaçak enerjinin dağıtım sistemine giren toplam enerjiye oranı yüzde 15.99.
Tüketicilerin bedelini ödediği enerji miktarı 32.7 TWh. Oranların gerçeği tam olarak yansıttığını kabul edersek fiili kayıp-kaçak oranı yüzde 13.07. Fiili kayıp-kaçak miktarı 26.76 TWh. 5.96 TWh
5 Söz konusu rapolara erişim için: https://www.epdk.org.tr/Detay/Icerik/3-0-24/elektrikyillik-sektor-raporu
miktarındaki enerjinin karşılığı olan tutar şirketlerin kazancı. Yirmi bir şirketin yirmisi hedefinin altındaki kayıp-kaçak oranı nedeniyle kazançlı çıkmış. Tabii ki bu kazancın oluşmasının ana nedeni şirketlerin muazzam bir performans göstermesinden ziyade hedef oranların şirketlerin gerçek potansiyelini yansıtmaması.
Tablo 20’de son beş yılda tarifeye esas kayıp-kaçak oranları ile fiili kayıp-kaçak oranları arasındaki farkı görüyorsunuz. Daha önceki bölümlerden hatırlayacağınız nedenlerle hedef oran 2016 yılında bir sıçrama gösteriyor. Daha sonra yavaş yavaş azalıyor. Fiili oranda ise sürekli bir düşüş var. Hedef oran ile fiili oran arasındaki fark sürekli artıyor. Dolayısıyla şirketlerin toplam kazancında artış olmalı.
Tablo 18. Dağıtım şirketlerinin 2019 yılındaki kayıp-kazancının gösterilmesi
Kayıp-kaçak Fatura edilen Kayıp-kaçak Dağıtım sistemine Hedef Tarifeye konu Kazanç/kayıp
(%) MWh MWh giren (MWh) kayıp-kaçak (%) kayıp-kaçak (MWh) MWh
Tablo 19. Dağıtım şirketlerinin 2018 yılındaki kayıp-kazancının gösterilmesi
Tablo 20. Fiili ve hedef kayıp-kaçak oranlarının karşılaştırılması
Şimdi de 2017 ve 2016 yıllarına bakalım. 2017 yılında tüm şirketlerin fiili kayıp oranı hedefin altında. 2016 yılında hedefin üstünde kayıp-kaçak oranı olan şirket sayısı iki. Dolayısıyla toplamda ciddi bir kazanç var. Detayları Tablo 21 ve Tablo 22’de görüyorsunuz.
Kayıp-kaçak Fatura edilen Kayıp-kaçak Dağıtım sistemine Hedef Tarifeye konu Kazanç/kayıp
(%) MWh MWh giren (MWh) kayıp-kaçak (%) kayıp-kaçak (MWh) MWh
Tablo 21. Dağıtım şirketlerinin 2017 yılındaki kayıp-kazancının gösterilmesi
İkinci uygulama döneminin son yılı olan 2015 yılında hikaye daha farklı (Tablo 23). Bu sefer toplamda bir kayıp var. Şirketlerin on biri hedefine ulaşamamış. Yaklaşık 5.6 TWh’lik enerjiye karşılık gelen tutarda zarar söz konusu. Daha sonraki yıllardaki gelirin oluşumunda açıklanan fiili oranlarda düşüşün payı elbette ki var. Ancak hedef kayıp-kaçak oranının belirlenme yönteminin etkisi daha çok.
Tablo 22. Dağıtım şirketlerinin 2016 yılındaki kayıp-kazancının gösterilmesi
Mevcut metodoloji devam ederse kayıp-kaçağa ilişkin olarak şirketlerin kazancı tüketicilerinkinden yüksek olmaya devam edecek. Gerçi mevcut tarifelendirme biçiminde tüketicilerin ödediği bedelin belirleyicisi maliyetlerden çok seçimler ve dönemsel politikalar. Bu nedenle hedef oranlar daha düşük olsaydı nihai fiyatların bugünkünden daha düşük olacağını iddia etmek de kolay değil. Bu nedenle aslında yazdığımız ve konuştuğumuz hususlar ne yazık ki zaman zaman anlamını yitiriyor. Yine de düşünmek, konuşmak ve analiz etmekte fayda var. Kurumsal hafızaların çok zayıf olduğu bu dönemde bu çalışmalar belki gelecek yıllarda faydalı olur.
Tablo 23. Dağıtım şirketlerinin 2015 yılındaki kayıp-kazancının gösterilmesi